Η 8η και 9η Μαΐου, κάθε έτους, τιμώνται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ως «Ημέρα Μνήμης και Τιμής» για όσους έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει επικρατήσει να ονομάζεται «Ημέρα Νίκης των λαών» ενάντια στο φασισμό. Σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο με σειρά επετειακών εκδηλώσεων τιμώνται η κοινή θυσία και η γενναιότητα των συμμαχικών δυνάμεων και των αντιστασιακών κινημάτων στον αγώνα κατά του ναζισμού και του φασισμού στην γηραιά ήπειρο.
Η Ημέρα της Νίκης στην Ευρώπη σηματοδοτεί την άνευ όρων παράδοση των στρατιωτικών δυνάμεων της ναζιστικής Γερμανίας και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς το βράδυ της 8ης προς την 9η Μαΐου 1945 η Βέρμαχτ συνθηκολόγησε με τους Συμμάχους (τη Σοβιετική Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία).
Ακόμα και συμβολικά η νίκη αυτή σηματοδοτεί την τελευταία ιστορική στιγμή που τα κράτη αυτά συνασπίστηκαν για ένα κοινό σκοπό. Η σημερινή επέτειος συνιστά φόρο τιμής που αποτίνεται στα θύματα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, της πιο εκτεταμένης γεωγραφικά ένοπλης σύρραξης στην ανθρώπινη ιστορία.
Παράλληλα συνιστά ευκαιρία για αναστοχασμό σχετικά με τις ολέθριες συνέπειες των πολέμων και τη σημασία της Ειρήνης που αποτελεί υπέρτατο αγαθό και ύψιστη αξία. Οι λαοί του κόσμου και ιδιαίτερα της Ευρώπης, έζησαν μια ανείπωτη τραγωδία στα χρόνια 1939-1945, με 60 εκ. νεκρούς. Κράτη ολόκληρα καταστράφηκαν, λαοί πέρασαν από ολοκαύτωμα, τερατώδη ήταν τα μαρτύρια σε βάρος όσων αντιστέκονταν στον φασισμό και τα στρατόπεδα εξόντωσης ήταν η κορυφή του παγόβουνου της φρίκης!
Η Ελλάδα έδωσε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς σε αυτόν τον αχρείαστο και καταστροφικό πόλεμο. Όπως, αναλογικά και με την έκτασή της, ανέπτυξε ένα από τα μαζικότερα κινήματα αντίστασης στην Ευρώπη. Από τη δίνη αυτής της τραγωδίας δόθηκε, όμως, το έναυσμα στους Ευρωπαίους πολιτικούς για την έναρξη της διαδικασίας οικοδόμησης της Ενωμένης Ευρώπης.
“Ποτέ πια πόλεμος – ποτέ πια φασισμός” ήταν το κυρίαρχο σύνθημα. Το σύνθημα – ευχή και υπόσχεση ταυτόχρονα- έδωσε τον τόνο στους μαζικότερους λαϊκούς πανηγυρισμούς που γνώρισε ποτέ η Ευρώπη, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους στο άγγελμα της συνθηκολόγησης της χιτλερικής Γερμανίας. Η στιγμή αυτή δεν επικύρωνε απλά το τέλος του πολέμου και την ήττα του ναζισμού. Σηματοδοτούσε το τέλος της θηριωδίας, τη συντριβή του φασισμού, την καινούρια αρχή, την άνοιξη στο μέλλον των ευρωπαϊκών λαών.
Το σύνθημα «ποτέ πια πόλεμος – ποτέ πια φασισμός», παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο και σήμερα. Η ανθρωπότητα ταλαιπωρείται ακόμα από τη μάστιγα των πολέμων. Παντού στην Ευρώπη προβάλλει το φάντασμα του νεοναζισμού, του ρατσισμού, του εθνικισμού. Όλα αυτά είναι φαινόμενα που δε μπορούμε να παραβλέψουμε. Η υπόμνηση του κοινού αγώνα για την ελευθερία, του αγώνα ενάντια στο ρατσισμό και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασης, μπορεί να αποτελέσει παρακαταθήκη, ένα κοινό σημείο συνάντησης.
Οι κληρονομιές του παρελθόντος μπορεί να είναι επίκαιρες μόνο στο βαθμό που συνομιλούν με το σήμερα. Ο επετειακός εορτασμός της Νίκης των λαών ενάντια στο φασισμό, δεν αποτελεί πολιτική πρακτική κενή περιεχομένου, συμβολική κίνηση χωρίς αποτελέσματα. Όλες οι κοινωνίες μικρές ή μεγάλες όλοι οι πολιτισμοί κυρίαρχοι ή μη ανανεώνουν την ενεργητικότητά τους , εξασφαλίζουν τη συνεκτικότητά τους και καλλιεργούν την ελπίδα τους για ένα καλύτερο μέλλον μέσω αυτών των επετειακών εορτασμών.
Η μνήμη κόντρα στην αδράνεια της λήθης κινητοποιεί την ανθρωπότητα προς ένα καλύτερο μέλλον. Η ικανότητα να θυμάσαι είναι η ικανότητα να προστατεύεις τον εαυτό σου από τα λάθη του παρελθόντος.
Με αφορμή τη σημερινή ημέρα, ας θυμηθούμε τους στίχους του Γιώργου Σεφέρη: «Τόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας, στα σαγόνια της γης. Τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. (…) Τόσος πόνος, τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη».
*Η Μαρία Καλαϊτζάκη είναι εκπαιδευτικός και ομιλήτρια στις χθεσινές εκδηλώσεις τιμής και μνήμης που οργάνωσε η Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου