Οι κοινόχρηστοι και γενικά οι περιβάλλοντες χώροι στο δομημένο αστικό περιβάλλον είναι ζωτικής σημασίας για τις ανθρώπινες κοινωνίες και παράλληλα συνιστούν τεχνολογικές παρεμ- βάσεις, που συνεισφέρουν σημαντικά στην ποιότητα ζωής των κατοίκων. Συμβάλλουν στην αισθητική αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής, επιτρέπουν να αναδειχθεί η ομορφιά και η δύναμη της φύσης και φυσικά συνεισφέρουν στην πολυσυζητημένη και πολυπόθητη αειφορία.
Στον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe, 1986) για τους ανοιχτούς και ιδιαίτερα τους χώρους πρασίνου αναφέρονται τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά τους και επισημαίνεται ο ρόλος που διαδραματίζουν σε μια πόλη: “Ο ανοιχτός χώρος είναι βασικό τμήμα της αστικής κληρονομιάς, δομικό στοιχείο της αισθητικής και αρχιτεκτονικής μορφής μιας πόλης, παίζει σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο, είναι κοινωνικά και οικολογικά αξιόλογος, συμβάλλει στην βελτίωση της υγείας των κατοίκων και στηρίζει οικονομικούς στόχους και άλλες δραστηριότητες. Ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός συνεισφέροντας στις ανάγκες αναψυχής και ελεύθερου χρόνου της κοινωνίας και έχοντας οικονομική αξία στην ενίσχυση του περιβάλλοντος”.
Ιδιαίτερα, υπό τις σημερινές συνθήκες της έντονης αστικοποίησης, που σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται συνήθως απρογραμμάτιστα και σε μεγάλο βαθμό άναρχα, οι κοινόχρηστοι χώροι και ιδιαίτερα οι χώροι πρασίνου αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα. Στις μεγαπόλεις, δηλαδή πόλεις με πληθυσμό πάνω από 10 εκατ. κατοίκους, οι κοινόχρηστοι χώροι και ιδιαίτερα οι χώροι πρασίνου αποτελούν ένα από τα βασικότερα στοιχεία του πολεοδομικού σχεδιασμού τους, που μεταξύ άλλων συμβάλλουν στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, όπως είναι οι σεισμοί και οι πλημμύρες. Στη χώρα μας μπορεί να μην υπάρχουν μεγαπόλεις, αλλά η αστικοποίηση καλά κρατά, που ακόμη και στα τελευταία χρόνια της κρίσης συνεχίζεται με τον ίδιο σχεδόν ρυθμό.
Γι’ αυτό, ορθώς, οι κοινόχρηστοι χώροι αποτελούν «την πεμπτουσία του πολεοδομικού σχεδιασμού στις πόλεις του μέλλοντος». Μέσω των κοινοχρήστων χώρων επιτυγχάνονται οι ρητοί στόχοι του άρθρου 24 του Συντάγματος, όπως η εξυπηρέτηση των κοινών αναγκών και η λειτουργικότητα των πόλεων. Το χαρακτηριστικό αυτό καθιστά τους κοινόχρηστους χώρους και ιδιαίτερα τους χώρους πρασίνου βασικό συστατικό ορθολογικού χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού.
Επίσης, είναι ενδεικτική η 6η σκέψη του ΣτΕ με αριθ. 2242/1994, καθώς το Δικαστήριο, ξεκινώντας από την διακήρυξη της συνταγματικής προστασίας του αστικού και οικιστικού περιβάλλοντος, διέλαβε ότι: “Μεταξύ δε των διαφόρων παραγόντων του αστικού περιβάλλοντος, πρόδηλον ζωτικήν σημασίαν έχουν οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου οι οποίοι, προκειμένου ιδία περί των συγχρόνων μεγαλοπόλεων, αποτελούν το εντελώς απαραίτητον δια την υγείαν των ανθρώπων υποκατάστατον του φυσικού περιβάλλοντος. Η ανάγκη δε προστασίας των χώρων αυτών καθίσταται συνεχώς επιτακτικωτέρα, καθ’ ο μέτρον επιχειρείται, φανερώς ή συγκεκαλυμμένως, φαλκίδευσις της εκτάσεως αυτών προς επιδίωξιν άλλων δημοσίων σκοπών ένεκεν του υπερόγκου κόστους των απαλλοτριώσεων εις την σύγχρονον πόλιν”. Γι’ αυτούς τους λόγους, ένας βασικός δείκτης της ποιότητας ζωής των κατοίκων κάθε πόλης αποτελεί η αναλογία έκτασης χώρων πρασίνου ανά κάτοικο.
Ο διεθνής μέσος όρος κυμαίνεται σε 10 m2/κάτοικο. Όμως, στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας η κατάσταση είναι απογοητευτική έως τραγική, αφού η αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο έχει μειωθεί δραματικά και κυριαρχεί η κάλυψη των ελεύθερων χώρων με μπετόν. Η Αθήνα και η συμπρωτεύουσα πρωταγωνιστούν σ’ αυτό.
Στην Αθήνα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, εκτιμάται ότι αντιστοιχούν 3,00 m2/κάτοικο της Αθήνας. Έτσι, για να φθάσει σε ανεκτά διεθνή πολεοδομικά πρότυπα, θα απαιτούνταν τουλάχιστον άλλες δυο Ολυμπιάδες. Στην Θεσσαλονίκη η αναλογία αυτή είναι μόλις 2,20 m2/κάτοικο. Δυστυχώς, αρνητική πρωταθλήτρια παραμένει η πόλη του Ηρακλείου, όπου η αναλογία αυτή είναι περίπου 1 m2 /κάτοικο. Αντίθετα, μια από τις ελληνικές πόλεις, που τα τελευταία χρόνια πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, είναι η Λάρισα, όπου οι υφιστάμενοι χώροι πρασίνου προσεγγίζουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα (ξεπερνούν τα 7 m2 / κάτοικο και παρουσιάζουν αυξητική τάση). Επίσης, στην Κατερίνη είναι 3,20 m2/κάτοικο. Σημειώνεται ότι η αντίστοιχη αναλογία στο Παρίσι είναι 8,50 m2/κάτοικο, στη Ρώμη και στο Λονδίνο 9 m2/κάτοικο, στο Βερολίνο 13 m2/κάτοικο, στη Βιέννη 20 m2/κάτοικο, στο Άμστερνταμ 27 m2/κάτοικο, στη Χάγη 28 m2/κάτοικο και στην Ουάσινγκτον 50 m2/κάτοικο.
Για να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση στο Ηράκλειο, που διαθέτει μόλις δύο πάρκα, τα οποία δεν ξεπερνούν σε έκταση τα 15 στρ., πιθανά μέτρα είναι:
(α) Μια πρώτη λύση θα ήταν βέβαια η κατεδάφιση και επανεγκατάσταση της πόλης εκτός των τειχών μετά από ορθό και σύγχρονο πολεοδομικό σχεδιασμό. Είναι όμως προφανές ότι αυτό είναι ανέφικτο.
(β) Η δεύτερη πιθανή λύση είναι η αξιοποίηση προς αυτή την κατεύθυνση, της έκτασης των ενετικών τειχών, που καταλαμβάνουν έκταση ελεύθερων χώρων πάνω από 250 στρ., γύρω από την παλαιά πόλη.
Ο καθαρισμός και η αξιοποίηση των με ανάπτυξη κυρίως χώρων πρασίνου και άλλες ήπιες δράσεις κυρίως αναψυχής, σε μια πόλη που η συνολική έκταση πράσινου είναι μερικές δεκάδες στρέμματα (η μικρότερη σχεδόν έκταση ανά κάτοικο ελληνικής πόλης) πρέπει να αποτελεί άμεσης προτεραιότητας δράση.
Βέβαια αυτό προϋποθέτει την επίλυση του θέματος της ιδιοκτησίας και κυρίως της δυνατότητας χρήσης της έκτασης τους από το Δήμο Ηράκλειου. Ένα θέμα που ενώ ακούγεται απλό για πολλές 10/ετίες παραμένει στα συρτάρια δυο-τριών ανεγκέφαλων γραφειοκρατών-υπαλλήλων. Και εδώ ξανά ανακύπτει το γενικότερο θέμα της άμεσης θέσπισης αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, που θα αντιμετωπίσουν τέτοια χρόνια προβλήματα.
(γ) Οι κάτοικοι να συνειδητοποιήσουν αυτή την ανάγκη, που αφορά όλους μας και να αναλάβουν δράση. Γι’ αυτό όμως, εκτός από την αλλαγή νοοτροπιών και αντιλήψεων, θα χρειαστεί κάποιο σχέδιο της δημοτικής Αρχής το οποίο θα έχει συνέχεια, συνέπεια και συντονισμό.
Π.χ. αυτή η δραστηριότητα θα μπορούσε να ενισχυθεί με την απονομή βραβείων κάθε χρόνο στις καλύτερες βεράντες/μπαλκόνια/στέγες και άλλες σχετικές δράσεις. Φανταστείτε πώς θα ήταν το Ηράκλειο αν κάθε βεράντα, μπαλκόνι ή στέγη, όπου είναι εφικτό, γινόταν κάτι παρόμοιο με αυτό, που φαίνεται στις φωτογραφίες!