Η “Ζωή”… Ένα μεγάλο θέμα, μια μεγάλη έννοια λόγω πλάτους και σπουδαιότητας. Θα λέγαμε, ένα πολύπλοκο και πολυσύνθετο πρόβλημα με άφθονα δεδομένα και εξίσου πολλά ζητούμενα, με σκοτεινά σημεία και πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Έχοντας υπόψη όλα αυτά, θα περιοριστούμε σε κάποια βασικά στοιχεία της έννοιας αυτής, όπως ο ορισμός της, ο σκοπός και η αξία της, η διάρκεια και η πορεία της, όσο πιο περιληπτικά μπρούμε για να μην ταλαιπωρούμε τον αναγνώστη.
Άλλη μια μικροεισαγωγή εδώ, νομίζω πως χρειάζεται: Πιστεύω, φίλοι αναγνώστες, πως δεν υπάρχει άνθρωπος, ώριμος-φυσιολογικός, που να μην έχει ποτέ διερωτηθεί από πού ήρθε η ζωή ή ποιος την έφερε, για ποιο σκοπό, που πηγαίνει, αν πηγαίνει πουθενά όταν πεθαίνει, αν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο και τι είδους, ή αν όλα τελειώνουν εδώ, σε τούτο τον κόσμο κ.λπ.
Αυτό που ξέρω, φίλοι μου, είναι πως στα ερωτήματα αυτά απάντηση πλήρης και ικανοποιητική, μέχρι σήμερα, δεν έδωσε κανείς, ούτε η Λογική ούτε η Επιστήμη. Όμως, πρέπει κι εδώ να προσθέσουμε και το εξής σημαντικό: Ότι, από τη στιγμή που κάποιος πιστέψει αληθινά και βαθιά στο Θεό του, λ.χ. ένας Χριστιανός, παύουν να τον απασχολούν τα προαναφερθέντα ερωτήματα, γιατί τις απαντήσεις τις έχει ήδη λάβει από την Εκκλησία, την Αγία Γραφή, την Ιερά παράδοση και τη Θεολογική του Επιστήμη.
Έρχομαι τώρα στα ζητούμενα. Πρώτα, τι είναι η ζωή; Όλοι μας λέμε πως “ζω” σημαίνει “είμαι ζωντανός”, γιατί αναπνέω και καρδιοκτυπώ, τρώγω και πίνω, κοιμάμαι και ξυπνώ, σκέφτομαι και μιλώ, δουλεύω, δημιουργώ κ.λπ. αλλά τι ακριβώς είναι η ζωή, δε βρέθηκε κανείς, μέχρι σήμερα επαρκώς να ορίσει.
Ο Κλαύδιος Μπερνάρ λ.χ. είπε για το θέμα αυτό ότι “μπορεί κάποιος να χαρακτηρίσει, αλλά όχι και να ορίσει τη ζωή “και πως η ζωή και ο θάνατος είναι φαινόμενα νοούμενα μόνον διά της αντιθέσεώς των” (Εγκυκλ. Ελευθερουδάκης, έκδοση Ε’, τόμος 11ος, σε. 253). Άκουσα, για πρώτη φορά, ως γυμνασιόπαιδο της Α’ τάξης, όπως από καθηγητή μου, ότι “Ζωή είναι η συνεχής φθορά και αντικατάστασις της ζώσης ουσίας”. Να ήταν δικός του ο ορισμός; δε γνωρίζω. Στο λεξικό της Επιτροπής Φιλολόγων 1961, σελ. 811 διαβάζουμε: “Ζωή είναι το σύνολο και το αποτέλεσμα των λειτουργιών και εκδηλώσεων των ενόργανων όντων”.
Στην ως άνω Εγκυκλοπαίδεια (συμπλήρωμα, σελ. 350) αναφέρεται πως “η ζωή θα μπορούσε να οριστεί ως ιδιότητα των εμβίων όντων”. Ας μην ξεχάσουμε και το δικό μας, το μεγάλο Καζαντζάκη: Αυτός στην “Ασκητική” του (1964, σελ. 9) γράφει: “Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο (να εννοεί τη μήτρα της μάνας μας ή κάτι άλλο;)· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο (στον Άδη;)· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή”. Ας αφήσουμε όμως τους ορισμούς, γιατί είναι πολλοί, αλλά κανένας τους δεν είναι πλήρης και ας κρατήσουμε τούτο, το μόνο σίγουρο, πως η “ζωή” είναι ένα φαινόμενο μα πολυσύνθετο που συνοδεύει και χαρακτηρίζει το κάθε έμβιο ον, διαρκεί λίγο, πολύ λίγο ή ελάχιστα κι ύστερα σβήνει.
Ας έρθουμε στο σκοπό της ζωής. Είπαμε στην εισαγωγή πως δε γνωρίζουμε ποιος είναι. Άκουσα ή διάβασα κάποτε πως “βασικός ή και μοναδικός σκοπός της ζωής είναι η διαιώνιση του είδους στα έμβια όντα”. Εμείς θα λέγαμε: “Ένας από τους βασικούς, ναι, μα ο μοναδικός, όχι”. Ο Καζαντζάκης στην “Ασκητική” του (1964, σελ. 9) αναφέρει: “Πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος, αφού, ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει και η επιστροφή· ταυτόχρονα το ξεκίνημα και ο γυρισμός· κάθε στιγμή πεθαίνουμε” και αμέσως πιο κάτω: Άλλοι διάλάλησαν πως “Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία, γιατί ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή· κάθε στιγμή γεννιούμαστε”.
Όσον αφορά την αξία της ζωής, θα λέγαμε πως οι πλείστοι των ανθρώπων εκφράζονται γι’ αυτήν με το μοναδικό και επαναλμβανόμενο “Όσα κι αν πάθει ο άνθρωπος, πάλι η ζωή γλυκιά ‘ναι”, αλλά και από τη γενική διαπίστωση ότι κανείς, τελικά, δεν θέλει να πεθάνει! Σίγουρα θα έχετε ακούσει την ιστορία για εκείνο το γέροντα που, φορτωμενος μ’ ένα δεμάτι ξύλα, ανήμπορος και αγκομαχώντας, γύριζε στο σπίτι του. Σε κάθε στάση του, στο δρόμο, για να ξεκουραστεί λίγο, φώναζε του Χάρου: Χάρε, έλα να με πάρεις, γιατί δεν αντέχω πια αυτή τη ζωή!
Και όταν ο Χάρος παρουσιάστηκε και του ζήτησε να μάθει γιατί τον φώναξε, εκείνος έντρομος του απάντησε: “Πάρε, παιδί μου, σε παρακαλώ, αυτό το δεμάτι τα ξύλα και πήγαινέ τα στο σπίτι μου, γιατί είμαι γέρος άνθρωπος και δεν μοπρώ να τα μεταφέρω!”. Θα τελειώσουμε λέγοντας πως η ζωή είναι πολύτιμο αγαθό, το πολυτιμότερο όλων, που προστατεύεται από το Σύνταγμα και τους Νόμους κάθε χώρας και διαψεύδουμε ή και παρηγορούμε τους άκρα απαισιόδοξους και δυστυχισμένους που σε στιγμές απελπισίας τους λένε και πιστεύουν πως η ζωή είναι εφιαλτικό όνειρο και ο θάνατος το λυτρωτικό ξύπνημα!
Ας πούμε λίγο και για τη διάρκεια της ζωής. Οι νέοι δεν σκέφτονται ποτέ τα γερατειά ή το θάνατο και προς στιγμή τους απασχολήσουν η απασχόληση και η σκέψη τους είναι πάρα πολύ σύντομη και επιπόλαιη, σχεδόν ασυνείδητη· ευτυχώς! Οι γέροντες όμως; Αυτοί, πλησιάζοντας στο τέλος, συνειδητοποιούν καθαρά πως κάποια κοντινή στιγμή θα φύγουν. Φοβούνται, θυμούνται, αναπολούν τα περασμένα και διερωτούνται: Τόσο σύντομη, λοιπόν, είναι η ζωή; Ναι, τόσο σύντομη!
Συγκρινόμενη με τον άναρχο και ατέλειωτο χρόνο, είναι σαν ένα αστραπιαίο κλείσιμο και άνοιγμα των βλεφάρων μας. Στους καιρούς μας, η ζωή αρχίζει, καθώς ξέρουμε, με τη γέννηση και φτάνει τα 120 χρόνια το πολύ ή και πάρα πολύ λιγότερα. Ο Μαθουσάλας, κοντινός απόγονος του Αδάμ και παππούς του Νώε, έζησε 969 χρόνια! Άλλοι καιροί τότε! Θα τελειώσουμε με τη διάρκεια της ζωής, αναφέροντας την πάντα επίκαιρη και αληθινή ποιητική στροφή του Καζαντζίδη: “Δυο πόρτες έχει η ζωή, άνοιξα μια και μπήκα. Σεργιάνισα ένα πρωινό και μέχρι να ‘ρθεί το δειλινό, από την άλλη βγήκα…”.
Θα τελειώσουμε το θέμα μας, λέγοντας λίγα λόγια και για την πορεία της ανθρώπινης ζωής. Είναι πέρα για πέρα γνωστό και σίγουρο πως η πορεία ζωής κάθε ανθρώππου είναι μοναδική και ανεπανάληπτη, όπως και τα δακτυλικά του αποτυπώματα. Μπορεί να μοιάζει με άλλες πορείες, μα δεν ταυτίζεται με καμιά απ’ αυτές.
Σε γραφική παράσταση, η πορεία θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως ένα ημικύκλιο με την κυρτότητά του προς τα άνω, σαν ουράνιο τόξο με αρχή, κορυφή και τέλος, ας πούμε Α.Κ.Τ. (αρχή, κορυφή, τέλος). Η κυρτότητα αυτού του ημικυκλίου δεν είναι ομαλή και τέλεια, δεν είναι ακριβής ημιπεριφέρεια κύκλου. Έχει μικροεξοχές και μικροεσοχές, στραβώνει λίγο σε αρκετά σημεία κι έτσι δημιουργούνται μικροτμήματα δεξιόστροφα, αλλού αριστερόστροφα αλλού καθοδικά, αλλού ανοδικά, άλλα οδηγούν μπροστά και άλλα μοιάζουν με επισωγυρίσματα κ.λπ.
Γεννιέται ο άνθρωπος· τοποθετείστε τον στην αρχή του αριστερού ανηφορικού τμήματος της καμπύλης, σημείο Α. Απ’ αυτή τη στιγμή αρχίζει ο ανηφορικός αγώνας του, γιατί πρέπει να φτάσει κάποτε στην κορυφή του ημικυκλίου, στο σημείο Κ.
Αρχικά, προσπαθεί να προσαρμοστεί και να γνωρίσει το κοινωνικό και φυσικό του περιβάλλον. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Μεγαλώνοντας πρέπει να μάθει και να επιτύχει πολλά και δύσκολα πράγματα: Να μάθει, υποχρεωτικά, γράμματα, να επιδιώξει πανεπιστήμιο, τέχνη ή κάτι άλλο, για να τακτοποιηθεί επαγγελματικά και ύστερα να προσπαθήσει να φτιάξει στέγη και να δημιουργήσει οικογένεια.
Αν αποκτήσει παιδιά, πρέπει να τα αποκαταστήσει από κάθε άποψη κ.λπ. Παλεύει λοιπόν συνέχεια και αγωνίζεται ανεβαίνοντας τη δύσκολη ανηφόρα και προσπαθεί να φτάσει στο σημείο Κ, στην κορυφή. Κάποι δε φτάνουν ποτέ, είτε γιατί εγκαταλείπουν τον αγώνα, είτε γιατί φεύγουν από τη ζωή. Φθάνοντας στην κορυφή, ηρεμεί και ξεκουράζεται. Νιώθει ολοκληρωμένος και ευτυχής, γιατί εκτέλεσε το χρέος του και δεν άφησε πίσω του καμιά σοβαρή υποχρέωση ή εκκρεμότητα.
Συνεχίζει να ζει στην κορυφή και απολαμβάνει τη ζωή του μέχρι να ‘ρθουν τα γερατειά και ν’ αρχίσει η πορεία προς την κατηφόρα. Δύσκολη ή και ανυπόφορη κι αυτή, μέχρι να φθάσει στο τέλος, στο σημείο Τ. Εδώ η ζωή μηδενίζεται με το θάνατο και την ανυπαρξία και σταματά οριστικά η πορεία.
Η πορεία λοιπόν της ανθρώπινης ζωής είναι αληθινή Οδύσσεια με εμπόδια και προβλήματα αναρίθμητα, με επιτυχίες και αποτυχίες, με χαρές και λύπες, με σκοντάματα, πεσίματα και σηκώματα πολλά, με φόβους, απογοητεύσεις και ματαιώσεις ονείρων, με τραυματισμούς και πισωγυρίσματα, με αλλαγές στόχων και επιδιώξεων κ.λπ. κ.λπ. Όλα αυτά και άλλα πολλά συμβολίζουν ανωμαλίες του ημικυκλίου που πιο πάνω αναφέραμε, σύμφωνα με τις απόψεις και τις ιδέες μας.
* Ο Μανόλης Ροδιτάκης είναι πρώην εκπαιδευτικός, επιθεωρητής Δ.Ε. και Ειδικός Πάρεδρος του Παιδαγωγικου Ινστιτούτου, πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών