Διαβάζω με πολύ ενδιαφέρον τις απόψεις και τις ανησυχίες επιφανών συμπολιτών μας για το μέλλον της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, η οποία υπήρξε πάντα το πνευματικό και μορφωτικό κέντρο της πόλης μας.
Το άρθρο του κ. Δημήτρη Χ. Σάββα στο φύλλο της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ (12.11.25), με τίτλο: «Μια διαδρομή 40 περίπου χρόνων στους χώρους της Βικελαίας Βιβλιοθήκης», είναι άκρως κατατοπιστικό από έναν άνθρωπο, που αγάπησε πραγματικά τη Β.Δ.Β και υπηρέτησε με αφοσίωση και συνέπεια όποιο έργο τού ανατέθηκε κατά τη διάρκεια της εργασιακής του διαδρομής.
Ως προϊστάμενος, παρά τις δύσκολες εποχές που αντιμετώπισε, κράτησε τη Βιβλιοθήκη στο ύψος της, χωρίς να αφήσει περιθώρια παρακμιακών καταστάσεων.
Το εκδοτικό και πολιτιστικό έργο συνεχιζόταν απρόσκοπτα χάρη και στην αφοσίωση του προσωπικού, παρά τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν. Τους επισκέπτες περίμενε πάντα μια φιλική υποδοχή και άμεση εξυπηρέτηση.
Μια από τις δύσκολες εποχές ήταν η μεταφορά της Β.Δ.Β σε κτήριο στην περιοχή του Αγίου Ματθαίου, λόγω ανακαίνισης του κεντρικού κτηρίου Αχτάρικα. Η βιβλιοθήκη λειτουργούσε και τότε κανονικά με τις άοκνες προσπάθειές του προσωπικού.
Η Β.Δ.Β. για εμάς τους Ηρακλειώτες ήταν, είναι και πιστεύω ότι θα εξακολουθήσει να είναι ένα σημείο αναφοράς. Ο μεγάλος δωρητής της πόλης μας, ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), λόγιος και πρόεδρος του συλλόγου προς διάδοση ωφελίμων βιβλίων κληροδότησε στον Δήμον Ηρακλείου τη βιβλιοθήκη του, η οποία απεστάλη στο Ηράκλειο και σύμφωνα με την επιθυμία του με δαπάνη των κληρονόμων του.
Ο Δ. Βικέλας είναι επίσης γνωστός για τη συμμετοχή του στην επιτροπή διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896. Μάλιστα, ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ.
Ο λόγος που ο Δ. Βικέλας επέλεξε το Ηράκλειο να δωρίσει τη βιβλιοθήκη του ήταν ότι οι τότε ανασκαφές στην Κνωσό, τη Φαιστό, τη Γόρτυνα τοποθέτησαν την Κρήτη στο κέντρο των διεθνών εξελίξεων και ο Βικέλας ήθελε να συμβάλει στην καθιέρωση του Ηρακλείου ως κέντρου πολιτισμού και πνεύματος.
Υπάρχει μία επιπλέον υπόθεση, η οποία σχετίζεται με τη στάση του Δ. Βικέλα ως προς τα εθνικά ζητήματα: Με αυτή τη δωρεά βοηθούσε στην ένταξη της Κρήτης στο ελληνικό κράτος.
Αφού παρελήφθη ο θησαυρός αυτός γνώσης από τις Δημοτικές Αρχές του Ηρακλείου, περί τα τέλη του 1909 διορίζεται έφορος ο Θεοδόσιος Οικονομίδης, ένας φωτισμένος άνθρωπος μαζί βέβαια και μία εννεαμελή επιτροπή, όπως μας ενημερώνει η εφημερίδα «ΙΔΗ» στο φύλλο της 19.12.1909. Από τότε και αρχικά με πολλές λειτουργικές δυσκολίες, αποφασίστηκε να στεγαστεί στο κτήριο Αχτάρικα.
Όλοι ενθυμούμαστε το δανειστικό τμήμα, το αναγνωστήριο, όταν πηγαίναμε ως μαθητές να διαβάσουμε για τις εργασίες μας ή να δανειστούμε ένα λογοτεχνικό εξωσχολικό βιβλίο.
Οι υπάλληλοι έτοιμοι να εξυπηρετήσουν πάντα με το χαμόγελο. Θυμούμαι ότι στη δανειστική βιβλιοθήκη με είχε μυήσει η μητέρα μου που πήγαινε πολύ συχνά για να δανειστεί κάποιο βιβλίο ή να επισκεφθεί τον αείμνηστο Νικόλαο Σταυρινίδη.
Ο Νικόλαος Σταυρινίδης ήταν ο κατεξοχήν μεταφραστής του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου, ο θεμελιωτής των Τουρκολογικών Σπουδών στην Κρήτη. Αργότερα τον επισκεπτόμουν και εγώ για να ενημερωθώ για διάφορα θέματα. Κοιτάζω σήμερα με απόλυτο σεβασμό τις αφιερώσεις των βιβλίων του.
Στα τέλη της δεκαετίας του τριάντα, ο θησαυρός της Β.Δ.Β είναι δεδομένος και η βιβλιοθήκη ευτύχησε να έχει στο τιμόνι της έναν σημαντικό άνθρωπο του πνεύματος, τον Στέργιο Σπανάκη. Τον μεγάλο μας αυτόν ιστοριοδίφη, που το έργο του είναι σημαντικό και είναι αδιανόητο να μελετήσει κανείς την ιστορία της Κρήτης, χωρίς να σταθεί στα κείμενά του.
Η Β.Δ.Β έζησε μια μεγάλη ακμή επί εποχής του εφόρου Νίκου Χ. Γιανναδάκη, επί δημαρχίας Μανώλη Καρέλλη, τότε που έζησε μεγάλες στιγμές, όπως αναφέρει στο άρθρο του ο Δημήτρης Σάββας.
Θυμούμαι τις συγκεντρώσεις πνευματικών ανθρώπων, με εξέχουσα μορφή τη μορφή του Μενέλαου Παρλαμά, μεταξύ άλλων πνευματικών προσωπικοτήτων που κόσμησαν με την παρουσία και τη συμμετοχή τους την πνευματική ζωή του Ηρακλείου.
Συχνές ήταν οι επισκέψεις στον χώρο και διανοουμένων εκτός Ηρακλείου, που συμπλήρωναν αυτές τις συγκεντρώσεις, θυμίζοντας το «πατάρι του Λουμίδη», το εμβληματικό λογοτεχνικό καφενείο της Αθήνας του 20ού αιώνα, όπου υπήρξε ένα σημείο αναφοράς της τότε διανόησης και κουλτούρας.
Δικαίως η Β.Δ.Β. είχε χαρακτηριστεί ως «Ακαδημία Επιστημών Κρήτης» και διαμόρφωνε την πολιτισμική φυσιογνωμία του Ηρακλείου και ορθώς χαρακτηριζόταν ως το πνευματικό και μορφωτικό κέντρο του Μεγάλου Κάστρου.
Με τη δουλεία των ακάματων στελεχών της, είχε μετατραπεί σε σημαντικό αποθετήριο βιβλίων και αρχείων. Στις μεταγενέστερες δωρεές περιλαμβάνεται η βιβλιοθήκη του νομπελίστα ποιητή, Γιώργου Σεφέρη και της συζύγου του, Μαρούς, της συγγραφέως Έλλης Αλεξίου, του σκηνογράφου Γιώργου Ανεμογιάννη κ.ά.
Επιπλέον, η Βιβλιοθήκη φιλοξενεί βενετσιάνικα, οθωμανικά και γερμανικά αρχεία σχετικά με την πόλη του Ηρακλείου. Επίσης ένα πολύ σημαντικό έργο που βοηθά πολύ στην έρευνα είναι η ψηφιοποίηση των εφημερίδων.
Πριν από μερικούς μήνες, βρισκόμενη στο Ηράκλειο, πέρασα από την Β.Δ.Β. και αισθάνθηκα μια βαθιά απογοήτευση. Άδεια γραφεία… Άκουσα για υποστελέχωση. Λογικό ότι για να παραμείνει ένας χώρος ζωντανός πρέπει να υπάρχει ανθρώπινη παρουσία.
Η σημερινή αυτή υποστελέχωση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη συνέχεια της ύπαρξης ενός θεσμού, που είναι ζωτικής σημασίας για το Ηράκλειο. Ας φροντίσουν οι Αρχές να λάβουν άμεσα δραστικά μέτρα, ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η λειτουργία και όλες οι δραστηριότητες, που επί τόσα χρόνια προσέφερε η Β.Δ.Β. στο αναγνωστικό, ερευνητικό κοινό και στο σύνολο των πολιτών του Ηρακλείου.
Η Β.Δ.Β. είναι ένας θεσμός πολιτισμού, όπως αποδείχθηκε με την πάροδο του χρόνου. Ο τόπος την έχει ανάγκη. Δεν αρκούν μόνον οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες, που καλώς προσφέρονται στον χρήστη, όπως αρμόζει σε έναν σύγχρονο οργανισμό. Οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες εξυπηρετούν και επιταχύνουν την έρευνα.
Οι άνθρωποι, όμως, είναι αυτοί που θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις διατήρησης της Β.Δ.Β ως ενός κέντρου γνώσης διεθνούς αναγνώρισης, όπως ήταν η Β.Δ.Β. Και υπάρχουν οι προϋποθέσεις εφόσον επιληφθούν του θέματος οι Αρχές χωρίς καθυστέρηση.
Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας-ιστορικός