Ο φόβος στην υγιή του έκφραση είναι ένα συναίσθημα πολύτιμο για τη ζωή. Χαρακτηρίζει όλα τα θηλαστικά και δίνει στον οργανισμό την ετοιμότητα να προστατεύσει τον εαυτό του από τους κινδύνους, διαφυλάσσοντας το αγαθό της ίδιας της ζωής. Η απουσία φόβου θα οδηγούσε σε παράτολμες δραστηριότητες ή σε έλλειψη μέτρων προστασίας από κινδύνους ή εχθρούς. Όταν όμως ο φόβος γίνεται μη λειτουργικός, όταν δηλαδή τα συναισθήματα φόβου αποκτούν σταθερότητα στον ψυχισμό μας, όταν μας συνοδεύουν χωρίς να υπάρχουν αξιόλογα ερεθίσματα για να τα πυροδοτήσουν, όταν γίνονται οι αποσκευές που κουβαλάμε σε κάθε ταξίδι, ο σύμβουλος για τις επιλογές και τις αποφάσεις μας, τότε μετατρέπονται σε φυλακή, γίνονται το όριο που προσδιορίζει μέχρι που μπορούμε να φτάσουμε.
Ο φόβος οδηγεί σε νοητικά σενάρια απαισιόδοξα και για αυτό μη πραγματικά. Κάθε σκέψη φόβου φέρνει την επόμενη και οι σκέψεις γιγαντώνουν το φόβο και ο γιγαντωμένος φόβος πυροδοτεί ακόμα πιο απαισιόδοξες σκέψεις. Εγκλωβισμένος σε αυτό το φαύλο κύκλο, ο άνθρωπος ακινητοποιείται, οδηγείται σε αυτό που ονομάζουμε αντίδραση παγώματος: προκειμένου να αποφύγει ή να κατευνάσει τα οδυνηρά συναισθήματα του φόβου, υιοθετεί το προσωπείο του αποτραβηγμένου. Παρακολουθεί τη ζωή, χωρίς να τη ζει, αποφεύγει τις προκλήσεις χωρίς να τις αντιμετωπίζει, αφήνει το όχημα της ζωής ακυβέρνητο και γίνεται ο επιβάτης στα πίσω καθίσματα, αποστασιοποιημένος και ακινητοποιημένος. Δεν μπορεί να ξεδιπλώσει το δυναμικό του και να αφήσει την προσωπικότητα του να ανθίσει. Χάνει τις ευκαιρίες της ζωής, γιατί απλά τις αφήνει να προσπεράσουν.
Ο φόβος λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός, μέσα από τον οποίο κάθε τι ασήμαντο και μικρό, μοιάζει τεράστιο και τρομακτικό. Με άλλα λόγια ο φόβος δημιουργεί μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας, στην οποία τα γεγονότα και οι καταστάσεις δεν μπορούν να εκτιμηθούν αντικειμενικά. Πως όμως ζει ένας άνθρωπος που βλέπει τη ζωή πίσω από το μαύρο πέπλο του φόβου;
Ο φόβος απλώνει τα δίχτυα του σε όλους τους τομείς της ζωής. Ο φόβος της αποτυχίας ακινητοποιεί το άτομο στον επαγγελματικό τομέα. Αποφεύγει να θέσει υψηλούς στόχους θεωρώντας την αποτυχία δεδομένη, με αποτέλεσμα το δυναμικό του να μην αναπτύσσεται, οι ικανότητες του να μένουν άγνωστες ακόμα και στον ίδιο, αφού κανείς δεν μπορεί να διαπιστώσει μέχρι που μπορεί να φτάσει, αν δεν προσπαθήσει. Όποιος φοβάται την αποτυχία δεν διεκδικεί, δεν αγωνίζεται για κάτι καλύτερο, θεωρώντας το από πριν χαμένη υπόθεση.
Στις ανθρώπινες σχέσεις, οι επιπτώσεις δε διαφέρουν και πολύ. Ο φοβισμένος είναι αυτός που ποτέ δε διεκδίκησε το πρόσωπο που αγάπησε, που δεν παίρνει πρωτοβουλίες στην κοινωνική του ζωή, φοβάται να πει όχι, να υπερασπιστεί τον εαυτό του, να εκφράσει τις ανάγκες του, τα συναισθήματα του, να ζητήσει βοήθεια. Φορώντας το προσωπείο του αποτραβηγμένου, στέκεται στην άκρη της ζωής και τη βλέπει να περνάει, περιμένοντας οι άλλοι να μαντέψουν τις ανάγκες του, να κάνουν κάτι για αυτόν, να έρθουν απρόσκλητοι και να δώσουν λύση στα αδιέξοδα του.
Το συναίσθημα του φόβου οι περισσότεροι άνθρωποι το ερμηνεύουν αντίστροφα. Θεωρούν δηλαδή, ότι είναι αποτέλεσμα των μιας συγκεκριμένης κατάστασης: Συμβαίνει κάτι και αυτό προκαλεί φόβο. Αν κάποιος όμως είναι περισσότερο προσεκτικός, και αναπτύξει σταδιακά την ικανότητα της αυτοπαρατήρησης, τότε θα διαπιστώσει ότι ο φόβος υπάρχει μέσα του, τον κουβαλάει κάθε στιγμή και τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος απλά τον πυροδοτούν και αυξάνουν την ένταση του. Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερο φοβισμένος είναι κάποιος, τόσο πιο πολλές είναι οι καταστάσεις που πυροδοτούν το φόβο του.
Οι αμφιβολίες και οι φόβοι επομένως, καθορίζουν τα όριά του ανθρώπου, προσδιορίζουν δηλαδή το πόσο μακριά μπορεί να φτάσει. Όσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος τόσο μικρότερη είναι η περιοχή μέσα στην οποία αισθάνεται ασφαλής και δεν τολμάει να δραστηριοποιηθεί πέρα από αυτή. Αν ιδωθεί από αυτή την οπτική γωνία ο φόβος, τότε γίνεται ξεκάθαρο ότι οριοθετεί τα κάγκελα της φυλακής του.
Πως βγαίνει κάποιος από αυτή τη φυλακή; Η απάντηση είναι σύνθετη, μπορεί όμως να συνοψιστεί σε μία φράση: κάνοντας αυτό που φοβάται, με ένα μικρό βήμα κάθε φορά. Ο φόβος ξεπερνιέται με τη δράση, όχι με τη σκέψη. Αυτό εννοούσε ο Καζαντζάκης λέγοντας: κοίταξε το φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει.