Σπουδαία είδηση: κυκλοφόρησε το νέο απορρυπαντικό με άρωμα ευκαλύπτου! Η διαφορά με το παλιό είναι μηδαμινή, όμως το νέο πουλάει απλώς γιατί είναι νέο. Δεν υπάρχει προϊόν στην αγορά, από το πιο φτηνό στο πιο ακριβό, που να μην έρχεται σε δεκάδες μορφές και να μην απαιτεί να το προτιμήσουμε γιατί είναι «διαφορετικό». Κάπως έτσι γέμισε η ζωή μας με ανούσιες επιλογές.
Το τάδε παγωτίνι από το Α, αλλά, προς Θεού, όχι από το Β μαγαζί. Όσες φορές έγινε το «τυφλό πείραμα» η διαφορά αποδείχθηκε ότι υπάρχει μόνο στο μυαλό μας. Το τυφλό πείραμα είναι να δώσεις σε 100 νοικοκυρές που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν τη διαφορά του ενός απορρρυπαντικού από το άλλο, το ίδιο ρούχο πλυμένο πότε με το ένα και πότε με το άλλο απορρυπαντικό και να ζητήσεις να μαντέψουν το απορρυπαντικό. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο με το αν τις ρωτούσες να προβλέψουν αν το κέρμα θα φέρει κορώνα ή γράμματα.
Αθώα παραπτώματα, θα πείτε. Όμως είναι αυτά στα οποία κατασπαταλούμε τον χρόνο και την ενέργειά μας (και κάποιες φορές τη διάθεσή μας) διυλίζοντας τον κώνωπα.
Ας έρθουμε στα σοβαρότερα. Τα παραπάνω δεν είναι παρά η πιο αθώα μορφή μιας πολύ μεγαλύτερης πληγής που ακούει στο όνομα fake news –ελληνιστί, ψευτιά. Η διαφορά μεταξύ διαφήμισης και fake news είναι λεπτή και ύπουλη και, κατά συνέπεια, αυτός που είναι επιρρεπής στις διαφημίσεις και αλλάζει τα γούστα του αναλόγως, είναι και το πιθανότερο θύμα των fake news.
Πάνω από τα 3/4 των όσων βλέπουμε, ακούμε και διαβάζουμε αποτελούν νοητική ρύπανση. Αυτό έχει περάσει αναπόφευκτα και στις σχέσεις και τις συζητήσεις μας: αναλισκόμαστε στα επουσιώδη και ευτελή.
Ώσπου το πράγμα χοντραίνει επικίνδυνα. Το τάδε μαλακτικό ξεκινά ως ανακουφιστικό, αλλά γρήγορα γίνεται αντίδοτο και από αντίδοτο γίνεται φάρμακο για κάθε ασθένεια. Τα αέρια στις άσπρες γραμμές που αφήνουν πίσω τους τα jets μολύνουν το περιβάλλον, αλλά και το μυαλό μας: μας κάνουν χαζούς. Η θεωρία της συνομωσίας και της καχυποψίας είναι όντως ο δρόμος προς την αποβλάκωση.
Γιατί είμαστε τόσο επιρρεπείς στο να πιστεύουμε το απίστευτο; Πολλοί οι λόγοι, αλλά μεταξύ αυτών ο κυριότερος είναι ότι από μικροί έχουμε εισαχθεί στο δογματισμό, έχουμε εθιστεί να δεχόμαστε τις «αλήθειες» και όχι να τις ανακαλύπτουμε μόνοι μας. Το «πώς» και το «γιατί» που ξεπηδούν στο παιδικό μυαλό, πολύ γρήγορα θάβονται κάτω από το δογματικό «γιατί έτσι είναι».
Αν οι γονείς είναι ορθόδοξοι, για το παιδί το Πνεύμα εκπορεύεται μόνο εκ του Πατρός, αν είναι καθολικοί και εκ του Υιού. Από το σημείο αυτό είναι εύκολο να φτάσουμε στο «οι μεν είναι σαΐνια και οι δε κουτόφραγκοι». Δεν χρειάζεται να αληθεύει, αρκεί να το πιστεύουμε. Κάπως έτσι περνάμε από τα μεγάλα στα μικρά, στο απορρυπαντικό που με τα χιλιοστόγραμμα από το εκχύλισμα ενός φύλλου ευκαλύπτου κάνει τα πλυμένα ρούχα αγνώριστα.
Το αποτέλεσμα είναι να ζούμε μέσα στην παρανόηση. Η παρανόηση είναι σαν τη γρίπη. Δεν σκοτώνει όπως ο καρκίνος. Όμως προσβάλλει πολύ περισσότερους, τους ταλαιπωρεί, τους αδυνατεί και τους αφαιρεί την ικμάδα της δημιουργίας. Μια επιχείρηση 1000 ατόμων υφίσταται μεγαλύτερη ζημιά από τους 100 που θα αρρωστήσουν με γρίπη παρά από τους δέκα που θα αρρωστήσουν με καρκίνο.
Το ίδιο και με τις κοινωνίες. Και μη σας περάσει η ιδέα ότι η θεραπεία βρίσκεται στον έλεγχο των ΜΜΕ, στο τι θα δείξουν, τι θα πουν και τι θα γράψουν. Η απαγόρευση δεν δούλεψε ποτέ και δεν θα δουλέψει σήμερα που κάθε δεκάχρονος έχει με το κινητό του πρόσβαση σε έναν ωκεανό πληροφοριών κάθε τύπου και κάθε ποιότητας. Αλλού βρίσκεται η λύση.
* Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Κρήτης