Η άποψη ότι η γη αποτελεί ένα ενιαίο αδιάσπαστο και λειτουργικό σύνολο, μόλις πρόσφατα ξέφυγε από τον χώρο της ποιητικής μεταφοράς για να περάσει στην περιοχή της επιστημονικής διερεύνησης. Τα τελευταία χρόνια διάφοροι ερευνητές απ’ όλους τους κλάδους της επιστήμης συγκέντρωσαν αρκετές γνώσεις που τους επέτρεψαν να βλέπουν τη Γη σαν ένα ενιαίο και συμπαγή μηχανισμό.
Από τις θεμελιώδεις ανακαλύψεις, ήταν πως η ζωή από τη μια πλευρά της και το άψυγο γήινο περιβάλλον από την άλλη, ασκούν μια ισχυρή αλληλεπίδραση ανάμεσά τους. Για τη ζωή η στεριά, οι ωεκανοί, ο αέρας συνθέτουν το φυσικό περιβάλλον.
Αλλά με τον ίδιο τρόπο για τη στεριά, τους ωκεανούς και τον αέρα, η ζωή αντιπροσωπεύει επίσης το περιβάλλον ή την εξαρτημένη δύναμη. Όσο πιο κοντά πλησιάζουν οι επιστήμονες στα μυστικά της ζωής και της εξέλιξής της, τόσο δυσκολότερα καταφέρνουν να εντοπίσουν το όριο που χωρίζει τη ζωή από το άψυχο περιβάλλον της. Όλα μάλιστα τείνουν να αποδείξουν ότι η ζωή ρυθμίζει και διατηρεί το χημικό περιβάλλον της Γης με τρόπο που να εξασφαλίζει την επιβίωση.
Επίσης από τους επιστήμονες επισημαίνεται πως κάθε φάση της ζωής – γέννηση, μεταβολισμός, θάνατος, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για τη διατήρηση της χημικής ισορροπίας του περιβάλλοντος. Επίσης, για παράδειγμα λένε πως αν για οποιοδήποτε λόγο σταματήσει η διαδικασία της αναπνοής των ζωντανών οργανισμών, η φωτοσύνθεση θα απορροφούσε όλο τον ενεργό ανόργανο άνθρακα της επιφάνειας των ωκεανών και της ατμόσφαιρας, σε σαράντα χρόνια.
Στη συνέχεια η φωτοσύνθεση θα αντλούσε τον απαραίτητο άνθρακα από τα βάθη των ωκεανών μέχρι να τον εξαντλήσει μέσα σε χίλια χρόνια. Αλλά τότε η ζωή με τη μορφή που τη γνωρίζουμε θα έπαυε να υπάρχει. Ακόμη, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο όγκος του όζοντος στην ατμόσφαιρα επηρεάζεται από τον όγκο της οργανικής αποσύνθεσης και, κατά συνέπεια, από τον όγκο της παρουσίας της ζωής πάνω στον πλανήτη. Ετσι ο σχηματισμός του στρώματος του όζοντος που περιόρισε τη θανατηφόρα επίδραση των υπεριωδών ακτίνων του ηλίου και επέτρεψε την ανάπτυξη των πολυκύτ-
ταρων οργανισμών, αποτέλεσε μια μόνο από τις πολλές μεγάλες κλίμακος επεμβάσεις της ζωής πάνω στο άψυχο πειρβάλλον της. Εξάλλου, το υποξείδιο του αζώτου είναι ένα παράγωγο της οργανικής αποσύνθεσης και, εφόσον με τη σειρά του παράγει μια από τις ουσίες που απορροφούν το όζον, παίζει το ρόλο του χημικού ρυθμιστή του συστήματος.
Αυτή η χημική αλληλουχία, αυτή η υπερευαίσθητη ισορροπία που θα μπορούσε να ονομαστεί “γήινος μεταβλισμός” κάνει τους επιστήμονες να βλέπουν τον πλανήτη μας σαν ένα μοναδικό κύτταρο, ένα μοναδικό οργανισμό, σαν αυτό που ο Πλάτων αιώνες πριν ονόμασε “φύσιν του όλου”. Ένα σύνολο όμως ευάλωτο στην οποαιδήποτε μεγάλης έκτασης διαταραχή, που θα μπορούσε να προκαλέσει η απερισκεψία του ανθρώπου. Τα γεωλογικά δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν το ενδεχόμενο της οριστικής εξαφάνισης και ζωής από τη γη εξαιτίας κάποιας ξαφνικής διαταραχής εις βάρος του οικοσυστήματος στο παρελθόν.
Για τον απλούστατο λόγο, ότι το ανθρώπινο είδος σήμερα θα είχε εξαφανισθεί. Οι επιστημονικές έρευνες επίσης μας πληροφορούν ότι η ζωή στο σύνολο, ζώα, φυτά, άνθρωποι, αν έχει το διαθέσιμο χρόνο δηλαδή εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, μπορεί να προσαρμοστεί και στις πιο αντίξοες συνθήκες και τελικά να προβάλει εντυπωσιακές μορφές όντων.
Όμως, κάτω από την πίεση μιας σειράς βίαιων διαταραχών του συστήματος μπορεί να σταματήσει ένα συγκεκριμένο πρότυπο εξέλιξης και να καταδικάσει στην εξαφάνιση εκατοντάδες ή και χιλιάδες είδη ζωικών μορφών. Επίσης, σε όλους είναι γνωστό σήμερα ότι ο πλανήτης μας αντιμετωπίζει μια πρωτόγνωρη περιβαλλοντική κρίση. Και αποτελεί τραγική ειρωνία της τύχης το γεγονός ότι το πρόβλημα αυτό της μόλυνσης του περιβάλλοντος το εγέννησαν και το εξέθρεψαν οι αλόγιστες δραστηριότητες του ανθρώπου πάνω στη Γη, του όντος εκείνου που αποτελεί, όπως πιστεύουμε, την κορωνίδα της Δημιουργίας.
Αυτό το ξεχωριστό ον του πλανήτη, ο άνθρωπος, με τη δύναμη του νου που διαθέτει, παρά τα αξιοθαύμαστα επιτεύγματά του στον τομέα της επιστήμης, έχει τοποθετήσει τη δαμόκλειο σπάθη της μόλυνσης του περιβάλλοντος -Βιομηχανικά απόβλητα, πυρηνικά, χημικά, φυτοφάρμακα και τόσες άλλες τοξικές ουσίες- πάνω από το κεφάλι του, αλλά και πάνω από τη Γη.
Δυστυχώς, το ανθρώπινο είδος έχει αυτό το ολέθριο χαρακτηριστικό να κουβαλά μέσα του το σπέρμα της αυτοκαταστροφής. Ακόμη, ξέρουμε σήμερα ότι τα αποτελέσματα των συνεπειών ένεκα της μόλυνσης του περιβάλλοντος, μπορούν να συνδυαστούν με αναρίθμητους τρόπους και, τέλος, ότι ενδέχεται να αποκαλυφθούν και νέες καταστροφικές επιδράσεις στο μέλλον με την πρόοδο των γνώσεών μας γύρω από τη φύση και τη λειτουργία της Γης.
Παίζοντας όμως με την τύχη της Γης, παίζουμε με το άγνωστο. Βρισκόμαστε καταποντισμένοι σε μια βαθειά άγνοια.
Και η άγνοια απέναντι στο μυστήριο πρέπει να προκαλέσει τον θαυμασμό μας. Και ο θαυμασμός αυτός πρέπει να μας κάνει ταπεινούς. Η ταπεινοφροσύνη πρέπει να μας εμπνεύσει τον σεβασμό και τη σύνεση. Ο δε σεβασμός κι η άνεση να μας υποχρεώσει να απομακρύνουμε την απειλή που κρεμάσαμε πάνω από τα κεφάλια μας.
Με άλλα λόγια, είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε με την αβεβαιότητα και να πάρουμε τις αποφάσεις μας μέσα στις συνθήκες που προσδιορίζει η κατάσταση της αβεβαιότητας.
Αν θέλουμε ν’ αναλάβουμε δράση, όχι μόνο οι πολίτες, αλλά και οι κυβερνήσεις, πρέπει να υιοθετήσουν ουσιαστικές αποφάσεις γνωρίζοντας ταυτόχρονα πως η ίδια η ζωή, σαν γενικότερο φιανόμενο, αγνοεί τους κινδύνους που απειλούν την ύπαρξή της.
* Η Ειρήνη Κουτσαντωνάκη είναι μαθηματικός