«Είναι όλα στο κεφάλι σου!»
Αν το σκεφτούμε με καθαρά ιατρικούς όρους οι ψυχικές ασθένειες «είναι στον εγκέφαλο» καθώς προκαλούνται από μία σειρά σύνθετων παραγόντων όπως η βιοχημεία του εγκεφάλου.
Αυτό όμως είναι πολύ διαφορετικό από την «μη πραγματική διάσταση» που τους δίνεται όταν το χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο. Οι ασθενείς με ψυχική νόσο βιώνουν πραγματικά όλα όσα περιγράφουν, ακόμα και αν κάποιες φορές μας είναι δύσκολο να το κατανοήσουμε δεν μπορούμε να αμφισβητούμε αυτά που νιώθουν και σκέφτονται.
«Έλα μην απογοητεύεσαι, τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα!»
Στην προσπάθεια μας να δώσουμε ένα παράδειγμα χειρότερης τύχης, με πρόθεση να κάνουμε τον πάσχοντα συνομιλητή μας να νιώσει καλύτερα κάνουμε άθελα μας σημαντικά λάθη. Για κάποιους ανθρώπους που δεν έχουν αντιμετωπίσει ποτέ ψυχική νόσο, είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσουν πως κάποιες φορές η ψυχική νόσος δεν έχει να κάνει με τις αντιξοότητες τις καθημερινότητας.
Η ψυχική νόσος είναι πολυπαραγοντική, ένας συνδυασμός γονιδίων και περιβάλλοντος, και αν και υπάρχουν εκλυτικοί παράγοντες για την έναρξη ή την υποτροπή μας σοβαρής ψυχικής νόσου, αυτό δεν σημαίνει πως όποιος χάσει την δουλειά του ή ένα συγγενικό του πρόσωπο θα εκδηλώσει κλινική κατάθλιψη. Γι’ αυτό δεν πρέπει να συγκρίνουμε τα προβλήματα άλλων ανθρώπων με αυτό που βιώνει το άτομο με ψυχική νόσο γιατί ρισκάρουμε να νιώσει πως υποτιμάμε όσα βιώνει. Η άποψη πως «άλλοι άνθρωποι έχουν βιώσει πολύ πιο δύσκολες καταστάσεις από εσένα» μπορεί να επιδεινώσει τα αισθήματα ενοχής του ατόμου και την άποψη πως κανείς δεν τον/την καταλαβαίνει.
«Σκέψου θετικά, Απλά ξέχνα το, Ξεκόλλα το μυαλό σου!»
Είναι φράσεις που χρησιμοποιούνται ευρέως προκειμένου να εμψυχώσουμε και να ενδυναμώσουμε κάποιον όμως στην περίπτωση της ψυχικής νόσου μπορεί να δώσουν ένα καταστροφικό μήνυμα: ότι η ψυχική νόσος είναι κάτι που πρέπει να υπομείνουμε ή να αγνοήσουμε ή και τα δύο. Δυστυχώς, στην περίπτωση της ψυχικής ασθένειας δεν μπορούμε απλά να «δούμε αλλιώς τα πράγματα» ή «να δούμε την θετική πλευρά» και αυτή θα εξαφανιστεί, ακριβώς όπως δεν μπορούμε απλά να διώξουμε τον διαβήτη!
«Όλοι μας γινόμαστε κάποιες φορές καταθλιπτικοί/κακόκεφοι/ψυχαναγκαστικοί»
Συχνά οι άνθρωποι χρησιμοποιούν εσφαλμένα κλινικές καταστάσεις για να περιγράψουν συναισθήματα ή ψυχολογικές μεταπτώσεις που πάνω κάτω όλοι αντιμετωπίζουμε στην ζωή μας. Όμως δηλώσεις όπως: «όλοι νιώθουμε κάποιες φορές καταθλιπτικοί, για παράδειγμα τον προηγούμενο χρόνο πέρασα κατάθλιψη για ένα μικρό χρονικό διάστημα» ταυτίζονται εσφαλμένα με ψυχική νόσο. Το πάσχον άτομο που συνεχώς ακούει τέτοιες απόψεις, ότι δηλαδή όσα νιώθουν είναι κάτι σύνηθες στον γενικό πληθυσμό, είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσει την βοήθεια και την θεραπεία που έχει ανάγκη.
«Θα περάσει, κάνε λίγη υπομονή!»
Είναι λάθος να πούμε σε κάποιον πως η ψυχική του ασθένεια θα περάσει μόνης της και πως απλά χρειάζεται χρόνο και υπομονή. Παρόλο που πραγματικά χρειάζεται χρόνος και υπομονή δεν θα περάσει μόνης της χωρίς εξειδικευμένη ιατρική βοήθεια, αγάπη, αποδοχή και φροντίδα από ένα υποστηρικτικό και μη επικριτικό δίκτυο.
«Μην πάρεις φάρμακα, μπορείς να το παλέψεις μόνος σου, απλά σκέψου θετικά»
Το να προωθούμε την άποψη πως η ψυχικά πάσχοντες μπορούν να ιαθούν με μια απλή αλλαγή της οπτικής της καθημερινότητας και της κατάστασης τους είναι μη ρεαλιστικό- σαν να λέμε σε κάποιον με διαβήτη να κάνει χαρούμενες σκέψεις αντί να πάρει ινσουλίνη.
Οι ψυχικές καταστάσεις δεν είναι πάντα απλές και τις περισσότερες φορές απαιτούν φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία. Μια πιο θετική στάση ζωής φυσικά βοηθάει, αλλά δεν μπορεί να αναστρέψει από μόνη της μια σοβαρή ψυχική νόσο. Από την άλλη μόνο ένας γιατρός είναι σε θέση να πει πότε κάποιος χρειάζεται ή όχι φαρμακευτική αγωγή. Σαφώς, τα φάρμακα από μόνα τους δε αποτελούν πανάκεια, όμως καμιά φορά, έχοντας καλή πρόθεση, μπορεί να οδηγήσουμε ένα δικό μας άνθρωπο στην διακοπή της αγωγής του, και αυτό είναι κάτι που δεν θέλουμε να συμβεί.
Είναι γεγονός πως σε δύσκολες καταστάσεις μπλοκάρουμε και δεν είναι πάντα εύκολο να ξέρουμε τι ακριβώς να πούμε για να βοηθήσουμε, και αυτό είναι εντάξει! Εξάλλου, κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και ίσως εκλαμβάνει διαφορετικά όσα θα πούμε.
Ωστόσο, σε γενικές γραμμές υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούμε να πούμε ώστε να βοηθήσουμε και να ενδυναμώσουμε έναν άνθρωπο με ψυχική νόσο. Κάποια από αυτά είναι: «σε ευχαριστώ που με εμπιστεύτηκες και το μοιράστηκες μαζί μου», «αν θες να μου μιλήσεις είμαι εδώ για ‘σενα», «είναι δύσκολο αυτό που βιώνεις, μίλα μου», «μπορείς να μοιραστείς μαζί μου αυτό που περνάς, αν νιώθεις άνετα, αν όχι δεν πειράζει, υπάρχει κάποιος που θα μπορούσες να το μοιραστείς;», «έχεις μιλήσει στον γιατρό ή στον ψυχοθεραπευτή σου για όσα νιώθεις;», «Είμαι υπερήφανος/η για ‘σενα», «υπάρχει κάτι που θα μπορούσα να κάνω για να σε βοηθήσω;», «είμαι εδώ για εσένα, δεν θα το περάσεις μόνος/η σου», «είσαι σημαντικός/ή για εμένα», «να ξέρεις πως είμαι εδώ γιατί νοιάζομαι για εσένα».
Τις περισσότερες φορές είναι πολύ βοηθητικό απλά να είμαστε εκεί και να ακούμε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο άνθρωπος μας είναι ο ίδιος άρα πρέπει να του μιλάμε με τον τρόπο που του μιλούσαμε και πριν, είναι ο άνθρωπός μας και όχι η διάγνωση του. Το να του δείξουμε πως η σχέση που είχαμε είναι σταθερή και δεν αλλάζει, είναι πολύ σημαντικό.
Η ψυχική ασθένεια είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί αν το άτομο λάβει την σωστή υποστήριξη γι’αυτό βεβαιωθείτε ότι ο άνθρωπός σας θα λάβει την κατάλληλη επαγγελματική βοήθεια αν την χρειαστεί και υπενθυμίστε του/της πως δεν είναι μόνος/η.
Τέλος, ας εξαλείψουμε το στίγμα της ψυχικής νόσου, την «δεύτερη νόσο» όπως χαρακτηριστικά λέγεται, με το να πάψουμε να χρησιμοποιούμε διαγνώσεις όταν θέλουμε να εκφράσουμε τον θυμό ή την αγανάκτηση μας για κάποιον. Το να αναφερόμαστε στον χαρακτήρα κάποιου λέγοντας ότι αυτός είναι «παρανοϊκός», «σχιζοφρενής», «ψυχαναγκαστικός», «ψυχωσικός» κ.α συντηρεί και ενισχύει το στίγμα.
Τέτοιες απόψεις, ιδιαίτερα παλιότερα που υπήρχε λιγότερη ευαισθητοποίηση γύρω από θέματα ψυχικής υγείας και ασθένειας, αναπαράγονταν ευρέως από τα ΜΜΕ και τον κινηματογράφο, περιγράφοντας εγκλήματα τα οποία διέπραξε «ο παρανοϊκός δολοφόνος», καθιστώντας έτσι στα μάτια του κόσμου ως «επικίνδυνους» τους ψυχικά πάσχοντες.
Για τους παραπάνω λόγους πιστεύω πως, ως μέρος της «θεραπείας» των ψυχικά πασχόντων, δεν θα έπρεπε να είναι μόνο τα φάρμακα και η ψυχοθεραπεία αλλά και η ψυχοεκπαίδευση της στενής και ευρύτερης οικογένειας κυρίως ,αλλά μακροπρόθεσμα και της κοινότητας, για θέματα ψυχικής υγείας και ασθένειας.
Μην ξεχνάτε, αν σας ανησυχεί η ψυχική σας υγεία ή αν γνωρίζετε κάποιον με πιθανά συμπτώματα ψυχικής ασθένειας μην διστάσετε να συμβουλευτείτε ένα ειδικό ψυχικής υγείας ή τον γιατρό σας, όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα!
*Η Ελένη Καζαντζάκη είναι ψυχολόγος, MSc στις Επιστήμες του Εγκεφάλου και Νου, υπ. διδάκτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, συστημική ψυχοθεραπεύτρια