Ας ξεκινήσω με μια διαπίστωση: κάθε καλλιτέχνης φτάνει σε μέρη παγωμένα, σε μέρη όπου ενεδρεύει μια βαθιά μοναχικότητα, σε μια στροφή της ζωής τέτοια που το πλέγμα των υποχρεώσεων και μόνο δεν αφήνει περιθώρια για άλλου είδους πολυτέλειες από αυτή του γραψίματος ή της όποιας άσκησης της όποιας τέχνης, παράλληλα με κάποιες αναγνώσεις.
Μιας λειτουργίας προσωπικής που φαίνεται ότι διαφεύγει κάπως από το στοιχειό της απλής διεκπεραίωσης, από το στοιχειό της δομημένης ποικιλοτρόπως εργασίας, ώστε να οδηγεί λυτρωτικά σε κάποιο ξέφωτο.
Σπάνια όμως μας αγγίζει πραγματικά κάτι από τη φρενήρη παραγωγικότητα των καλοπροαίρετων ενηλίκων, των ενταγμένων στην κοινωνία καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του γραπτού λόγου. Τα επιστημονικά κείμενα, απρόσιτα στο πλατύ κοινό, δεν είναι παρά βαρετά για τον λάτρη της ποίησης λόγου χάρη και το αντίστροφο.
Η αφύπνιση της επιστημονικής συνείδησης του ανθρώπου σηματοδοτεί την εποχή όπου αυτός αναζητά συνεχώς κι αδιάλειπτα τροφή για ικανοποίηση του πνεύματος, μέσα κυρίως από απλές αλήθειες. Σ’ αυτό το σημείο έρχεται η τεχνητή νοημοσύνη ώστε να καλύψει το χαμένο αίσθημα οικειότητας και την ικανοποίηση που αποζητά απεγνωσμένα η μοναξιά.
Η τέχνη από την άλλη, οφείλει να δείχνει τον δρόμο της χαράς. Και της σύμπνοιας, μιας σύμπνοιας που αν και δεν ξεκινά ουσιαστικά από κάποιου τύπου συλλογικότητες, εν τέλει τείνει προς αυτές παράγοντας ένα μικρό ρεύμα κι έναν ακόμα πιο μικρό απόηχο.
Στόχος μου είναι να δείξω μονάχα ότι η μοναξιά είναι η έκφανση μιας νέου τύπου ασθένειας που διέπει τον πολιτισμό μας ήδη από τον εικοστό αιώνα, έχοντας σαν σταθμό τις Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε του Ρίλκεν καθώς και τους Δουβλινέζους του Τζόις και περνώντας από κάθε πτυχή της σύγχρονης τέχνης όπου στον εικοστό πρώτο αιώνα πια έχει ξεφύγει σε δύσβατα και δύσκολα προσεγγίσιμα μονοπάτια: ο καλλιτέχνης σήμερα δεν είναι παρά «ένας μεγάλος απομονωμένος» όπως έλεγαν κάποτε οι κριτικοί για τον Κίρκεγκωρ, τον πατέρα -εν αγνοία του- του υπαρξισμού. Και εδώ θα ήθελα να επισημάνω το εξής: δεν είμαστε μόνοι, είμαστε απλώς υπαρξιστές.
Υπαρξιστές με ένα διαφορετικό ένδυμα από εκείνο των προγενέστερων, όμως υπαρξιστές. Κι αυτό επιδέχεται σαν μοναδική θεραπεία -αν είναι ποτέ εφικτή- την ακατάπαυστη σχεδόν παραγωγή έργου: από τη νοικοκυρά, τον αγρότη και τον αρθρογράφο, έως τα μέλη της Κομισιόν, διασφαλίζοντας την καθαρότητα του Εγώ, και την διαφυγή ταυτόχρονα από το πρόβλημα που συνιστά το να είναι κανείς ή να αισθάνεται μόνος.
Δεν είναι τυχαίο που τόσο ο Γιώργος Χειμωνάς όσο και η Λένα Κιτσοπούλουν, έχουν μιλήσει για την αίσθηση του θανάτου που προκαλείται από μια μικρή έστω άρνηση της συγγραφικής δραστηριότητας. Δεν υποστηρίζω ότι πρόκειται για μοναχικές υπάρξεις εδώ και κατά κανένα τρόπο: πρόκειται όμως για ανθρώπους που ικανοποιούνται δύσκολα από την τετριμμένη κουλτούρα και αναζητούν αδιάκοπα διεξόδους από αυτήν – κυρίως, κοινοποιώντας κάποιο έργο.
Κι αυτό το έργο, πρέπει πρώτιστα να ικανοποιεί και να καλύπτει τις αντίστοιχες ανάγκες του παραγωγού του κι αυτό μάλιστα για την περίοδο που προσάπτεται σ’ αυτήν της δημιουργίας του: ναι, ένα έργο: από ένα απλό γεύμα, έως μια πρωτοπόρα μελέτη για τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις.
Κι όλα αυτά γιατί η μοναξιά είναι ένα τρομερό συναίσθημα, αν όχι το οδυνηρότερο όλων: μητέρα της θλίψης, της διαταραχής και της εσπευσμένης παρόρμησης. Δολερή, ύπουλη και αμήχανη, δεν επιδέχεται αδέξιους χειρισμούς. Θέλει θωπείες, επιζητά παρατηρητικότητα.
Η μοναξιά θέλει ταλέντο. Μεγάλοι ζωγράφοι όπως ο Πικάσο ή ο Ντε Κίρικο πέρασαν από διαφορετικά μονοπάτια σε περιόδους όπου πρυτάνευε η μοναξιά και κατόρθωσαν να αποτυπώσουν το συναίσθημα στο έργο τους.
Όμως δεν είναι όλοι ξεχωριστοί σαν προσωπικότητες από τη μια, και το όποιο χάρισμα δεν παραμένει σταθερό για όλο το διάστημα της ζωής. Κι αυτό το τελευταίο το έχει επισημάνει από τους πρώτους ο Ντελακρουά.
Γράφει στο ημερολόγιό του: «το ταλέντο δεν είναι πάντα σταθερό». Χρειάζεται μια διαρκής μάχη με την αποτυχία. Κι αυτός είναι ένας άλλος ορισμός της τέχνης: «τέχνη είναι η πάλη με την αποτυχία».
Ο Μπάμπης Λάσκαρις είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος, μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας