Λίγο πιο έξω από την Πάτρα, βρίσκεται ο οικισμός Νιφοραίικα. Εκεί, πριν περίπου δεκαπέντε χρόνια, μας είχε καλέσει στο κτήμα του ο εργοδότης μιας φίλης και εργοστασιάρχης, Παναγιώτης Π. Παρευρίσκονταν δε ταυτόχρονα και όλη του σχεδόν η οικογένεια: η μητέρα του, η σύζυγός του και τα δύο παιδιά τους.
Δεν είχα καμία σχέση με αυτούς τους ανθρώπους, κι αισθανόμουν άβολα – παρόλο που ο Παναγιώτης με είχε αποκαλέσει «φιλόσοφο», και παρόλο που είχε εκστομίσει για την αλυσίδα παραγωγής προϊόντων, το περίφημο: «Κι ο πιο ευχαριστημένος απ’ όλους είναι ο καταναλωτής που πληρώνει τελευταίος». Οδηγούσε μήπως αυτό σε κάποια νέα οικονομική θεωρία; Με προβλημάτισε η φράση του για καιρό…
Κατά το απόγευμα, περπατήσαμε οι δυο μας, σ’ έναν χωματόδρομο έξω από το κτήμα, ανάμεσα σε οπωροφόρα δέντρα. Και τότε διέκρινα απέναντι, στα βουνά της Στερεάς, την κορυφογραμμή της Βαράσοβας: ήξερα φυσικά ότι πίσω της απλωνόταν το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό, που μέσα στο μικρό του κοιμητήριο αναπαύονταν οι Λασκαραίοι στους τάφους τους.
Το γεγονός αυτό, μιας ιδεατής, οικείας, συναισθηματικής συνάντησης, μου δημιούργησε ένα αίσθημα κατάνυξης, ένα αίσθημα επιστροφής. Ένα φως ιλαρό ανέβαινε από μέσα μου, ψιθυρίζοντας στον εαυτό μου «εκεί ανήκω». Μνήμες και προσδοκίες συνδέθηκαν. Και το παρόν μου έγινε περισσότερο ελαφρύ, σαν το χώμα…
Αν τα νοήματα είναι «τα φαινόμενα προς τα οποία η νόηση κατευθύνεται», φαίνεται πάλι, ότι αυτό που αναγνωρίζουμε ως «πατρώα γη», αναπαράγει συνειδησιακά μία ακολουθία τέτοιων νοημάτων, η οποία κορυφώνεται στη συγκίνηση: στο συναίσθημα. Δεν είναι μέρος «άτοπο» η πατρώα γη.
Η γη, έχει νόημα, σημασία. Το ίδιο το χώμα αναπαράγει ανθρώπινες ιστορίες, ιστορίες αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, με το «αυτό», το «δικό». Η γη είναι ο προμηθευτής, η γη, το χώμα είναι ιερό, περιβάλλεται από μία φωνή λεπτή μιας μυστικής δύναμης.
Ο μεσαιωνικός και ο βυζαντινός άνθρωπος δεν ζωγράφιζε τοπία. Δεν αποτύπωνε στιγμές. Προτιμούσε να αποδίδει με τον χρωστήρα του τον ίδιο τον Χρόνο.1
Όπως και να ‘χει, η συνείδηση χαρτογραφεί την πραγματικότητα. Και η χαρτογράφηση αυτή, απαιτεί ένα είδος αυστηρής Γεωμετρίας. Και η Γεωμετρία είναι η γλώσσα του Θεού.
Τι είμαι λοιπόν Κύριε;
Λέει η Χάννα Άρεντ σε μια υποσημείωσή της στην «Ανθρώπινη Κατάσταση»: η απάντηση στο ερώτημα «Τι είμαι;», δεν μπορεί να δοθεί παρά μόνο από τον Θεό […]. Το ερώτημα περί της φύσεως του ανθρώπου δεν είναι λιγότερο θεολογικό από το ερώτημα περί της φύσεως του Θεού. Και τα δύο μπορούν να διαλευκανθούν μόνο μέσα στα πλαίσια μιας απάντησης που έχει αποκαλύψει ο Θεός.2
Τι είμαι λοιπόν Κύριε;
Η επιθυμία μ’ έριξε στη Γη. Πώς μπορεί κανείς να νοιώσει «τη χαρά της γέννησης»3, αντιπαλεύοντας το τραύμα του αποχωρισμού από τα έγκατα της μητέρας του; Ο Ελύτης για παράδειγμα, «από την πρώτη στιγμή, δένεται με την πεποίθηση πως ο χώρος του θαύματος και του ιερού είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Ο ομφαλός της γης, ο μυστικός ναός είναι ο ίδιος»4.
***
Από την αυλή μου, ακούγονταν τότε -εκείνα τα χρόνια- κάποια παιδάκια που παίζανε προστατευμένα στη δική τους αυλή. Κι ο πατέρας τους, που είχε βάλει σκοπό να τα νουθετήσει θρησκευτικά, τους έλεγε: «Αν ξημερώσει ο Θεός τη μέρα, αύριο θα δούμε…».
Μου έκανε τρομερή εντύπωση αυτή η φράση. Από τη μια με γαλήνευε, κι από την άλλη με ταρακουνούσε. Ναι, ίσως τελικά κάθε αυγή να μην είναι ένα τόσο απλό φαινόμενο όπως νομίζουμε – θεωρώντας σχεδόν τα πάντα, τα φυσικά δηλαδή κυρίως φαινόμενα, θεωρώντας τα μηχανιστικά και αυτονόητα. Μονάχα τα μαθηματικά μάς εκπλήττουν μέσα στο δικό τους Σύμπαν και ιδιαίτερα αυτή η υπερκόσμια Γεωμετρία του Ιερού. Η γλώσσα του Όντος.
Παραπομπές: 1: Το Ελληνικό Τοπίο. Μελέτες Ιστορικής Γεωγραφίας και Πρόσληψης του Τόπου, επιμέλεια: Παναγιώτης Ν. Δουκέλλης, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2007, σελ. 15.
2: Χάννα Άρεντ, Η Ανθρώπινη Κατάσταση (Vita Activa), μετάφραση Στέφανου Ροζάνη – Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, Εκδόσεις «Γνώση», 1986, σελ. 24.
3: Λίνα Λυχναρά, Το Μεσογειακό Τοπίο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη – Μία Παράλληλη Ανάγνωση, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2002, σελ. 118-119.
- Όπου παραπάνω, σελ. 119.
Ο Μπάμπης Λάσκαρις είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος, μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας