Toυ Γιώργου Παναγιωτάκη*
α. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο
Ένα από τα χριστουγεννιάτικα έθιμα που κρύβονται στο απώτερο βάθος του χρόνου, είναι και το χριστουγεννιάτικο δέντρο, κατάλοιπο της αρχαιοελληνικής Ειρεσιώνης. Η Ειρεσιώνη ήταν κλάδος άγριας ελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες και άσπρο ή κόκκινο μαλλί και διάφορους καρπούς. Ο συμβολισμός αυτός, αποτελούσε ευχαριστήρια επωδή και πρόσθετη ευχή για τη γονιμότητα της γης, την ευφορία των καρπών, την υγεία και το ανθρώπινο κάλλος.
Την Ειρεσιώνη (είρος, έριον, μαλλί) έφεραν παιδιά τα οποία έψαλλαν διάφορα άσματα από σπίτι σε σπίτι, είχαν ευχετικό χαρακτήρα και η ευχή ανταποδιδόταν με διάφορα φιλοδωρήματα. Στο τέλος αυτή η ευχετήρια σύνθεση κρεμόταν για ολόκληρο το χρόνο στην είσοδο του σπιτιού. Η σύνθεση αυτή με την αρχαιοελληνική της προέλευση μεταφυτεύθηκε στους λαούς της βόρειας Ευρώπης, οι οποίοι ελλείψει ελιάς την αντικατέστησαν με έλατο.
Ως αντιδάνειο επέστρεψε και πάλι στην Ελλάδα κατά τον 16ο αιώνα, με τη μορφή που γνωρίζουμε και με την οποία επικράτησε τελικά.
β. Τα κάλαντα
Τα κάλαντα επίσης έχουν βαθιές ρίζες και συναντώνται στις μεγάλες αρχαιοελληνικές εορτές. Η διάδοσή τους έγινε στους Ρωμαίους οι οποίοι με τη μορφή ωδών ή επωδών με εγκωμιαστικό χαρακτήρα σχετίζονταν με τις Καλένδες, δηλαδή τις πρώτες ημέρες των ρωμαϊκών μηνών. Στις Καλένδες οφείλουν το όνομά τους τα δικά μας κάλαντα. Κατά τις πρώτες μέρες όλων των μηνών πραγματοποιούσαν οι Ρωμαίοι επίσημες συγκεντρώσεις για να τους αναγγελθούν οι γιορτές του μήνα που άρχιζε. Κατά την αρχή του νέου χρόνου δηλαδή τον Ιανουάριο όπως και σήμερα συνήθιζαν οι οικογένειες των Ρωμαίων να ανταλλάσσουν μεταξύ τους δώρα και ευχές.
Οι Καλένδες αυτές γιορτάζονταν και από το χριστιανικό κόσμο γενικά μέχρι το 602 μ.Χ. Η τότε ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος αντέδρασε αρνητικά στην τέλεσή τους ως ειδωλολατρικών εορτών. Το έθιμο αυτό μετέπεσε τελικά στα μικρά παιδιά τα οποία τα ψάλλουν με τις ανάλογες ευχές πέντε φορές το χρόνο.
Για το λόγο ότι στους ελληνικούς μήνες δεν περιλαμβάνονται Καλένδες δημιουργήθηκε η παροιμία «εις τας ελληνικάς Καλένδας εξοφλείν» που μεταφράζεται σήμερα σε συνεχώς αναβαλλόμενη υπόσχεση.