Τα δημοτικά τραγούδια (ακριτικά, ιστορικά, κλέφτικα), τα άσματα του λαού, κυρίως είναι ιστορικά για πόλεις και πρόσωπα, όπως όλος ο ακριτικός κύκλος και οι παραλογές, δηλαδή οι δραματικές επικές αφηγήσεις για αρχαίους μύθους, για έρωτες και για πολέμους.
Σήμερα όλοι γνωρίζουμε τα διαχρονικά διάσημα ποιήματα «Του Γιοφυριού της Άρτας» και το αγαπημένο όλων άσμα «Του Νεκρού Αδερφού», μια ύστερη μίμηση των αρχαίων Ελευσινίων, μια νέκυια κατάβαση μάλλον εμπνευσμένη από τα «ιερά όργια» στην τελετουργία Δηώ και Κόρης στην κλασική αρχαιότητα. Οι Ευρωπαίοι αποκαλούσανε μυστήρια ακόμη τα θρησκευτικά δράματα επί Μεσαίωνα. Σε ωριμότερο στάδιο τα δημοτικά τραγούδια αφορούνε στην καθημερινή κοινωνική ζωή, αυτά είναι τα μοιρολόγια και το παιδικό νανούρισμα με έμφυλες γυναικείες αποχρώσεις, τα τραγούδια της τάβλας, του γάμου, της ξενιτιάς και φυσικά δημοτικά είναι τα παιδικά κάλαντα της Ορθόδοξης χριστιανικής λατρείας.
Όταν οι αρχαίοι νεαροί αναφωνούσανε «ήλθε, ήλθε χελιδών» την 1η Μαρτίου καλωσορίζοντας την άνοιξη, ομοίως έπρατταν οι Βυζαντινοί συνομήλικοι, αλλά και οι Μακεδόνες και οι Δωδεκανήσιοι έως σήμερα. Τα Χελιδονίσματα που κατατάσσονται στα λαϊκά δρώμενα σαν το Καρναβάλι, τα Αναστενάρια και τον Κλήδονα, πρόκειται για λαϊκές δραματοποιήσεις, ένα πάνδημο λαϊκό θέατρο, που συμφωνεί με την Ορθόδοξη εκκλησία (Θεοφάνεια, Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, το Γενέθλιον του Προδρόμου).
Ήλθε ήλθε χελιδών, καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενιαυτούς, επί γαστέρι λευκά κηπί (και επί) νώτα μέλαινα.
Την παράδοση της εκκλησιαστικής λειτουργίας και του δημοτικού τραγουδιού με ένα το χελιδόνι και την άνοιξη ακριβή αναπαράγει ο Οδυσσέας Ελύτης με το εθνικό μας ορατόριο, το «Άξιον Εστί», το εθνικό άσμα του Ελληνισμού στον 20ό αιώνα πια, μετά τον προεπαναστατικό «Θούριο» του Ρήγα και τον επαναστατικό «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού.
Χελιδόνα έρχεται από τη Μαύρη θάλασσα, θάλασσα κι αν πέρασε, έκατσε κι ελάλησε.
Έμαθε τα γράμματα, γράμματα σπουδάματα, γράμματα Ελληνικά, που μαθαίνουν τα παιδιά από το δάσκαλο. Δάσκαλος μας έστειλε να μας δώστε πέντε αβγά.
Μετά την μετεγκατάσταση των ελληνικών πληθυσμών, στο Σιτοχώρι του Νομού Σερρών, ένας αγερμός νεαρών αγοριών έχοντας ένα ομοίωμα χελιδονιού ανά χείρας, το χελιδόνι είναι στολισμένο με ανοιξιάτικα φύλλα, τα παιδιά μαζί ως μία ομάδα επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας το δημοτικό των χελιδονιών από τη Μαύρη Θάλασσα. Η Επετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας περιλαμβάνει το σημαντικό άρθρο του Γεωργίου Σπυριδάκη «Το άσμα της χελιδόνος (χελιδόνισμα) την πρώτην Μαρτίου» (1969, σελ. 15-54).
Η παρευξείνια συνέχεια της ιστορικής παρουσίας δια μελίσματος από γενιά σε γενιά, σαφώς εντυπωσιάζει, όταν ελληνόφωνοι πληθυσμοί σήμερα βρίσκονται σε κίνδυνο. Το παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι τόσο το κυρίως λαϊκό άσμα, όσο το επικολυρικό δημοτικό είτε η αφηγηματική παραλογή είτε σε δημόσιο ή ιδιωτικό πλαίσιο εκφράζει την αρχέγονη ενιαία συνείδηση του ελληνισμού.
*Η Γ. Τσατσάνη είναι φιλόλογος-συγκριτολόγος