Ο παγκόσμιος πληθυσμός είναι σήμερα 8,1 δισεκατ. και αναμένεται να φτάσει στο μέγιστο των περίπου 10,4 δισεκατ. την δεκαετία του 2080. Στο τέλος του 21ου αιώνα, ο πληθυσμός προβλέπεται ότι θα αρχίσει να μειώνεται σταδιακά στα περίπου 10,3 δισεκατ., έως το έτος 2100 (Αγγελάκης, 2023).
Αντίθετα, η αστικοποίηση, δηλ. η συγκέντρωση πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα, θα συνεχίσει να αυξάνει διεθνώς. Αυτή είναι μια σύνθετη διαδικασία, που περιλαμβάνει τη συγκέντρωση πληθυσμού σε αστικά κέντρα, τη μετατροπή αγροτικών περιοχών σε αστικές και την αλλαγή τρόπου ζωής και κουλτούρας.
Σήμερα διεθνώς, πολλές πόλεις ξεπερνούν τα 10 εκατομ. (megacities) και σύμφωνα με προβλέψεις του ΟΗΕ, το 2030 περισσότερο από το 60% του πληθυσμού και το 2050 περισσότερο από το 85%, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), θα ζει σε μεγάλες πόλεις.
Στην Ελλάδα, η αστικοποίηση υπήρξε έντονη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη μαζική μετακίνηση κατοίκων από την ύπαιθρο προς την Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις.
Η αστικοποίηση επισύρει θετικές και αρνητικές συνέπειες. Οι θετικές συνέπειες περιλαμβάνουν την αύξηση της οικονομικής ευκαιρίας και της πρόσβασης σε υπηρεσίες, την προώθηση της καινοτομίας και της τεχνολογικής προόδου, την εξοικονόμηση πόρων εξαιτίας πυκνότερης δόμησης και βελτιωμένη διασύνδεση και κοινοτική αλληλεπίδραση μέσω σύγχρονου σχεδιασμού υποδομών.
Ακόμη, δημιουργούνται προϋποθέσεις βελτίωσης της ύδρευσης και αποχέτευσης με την κατασκευή μικρών αποκεντρωμένων ψηφιοποιημένων συστημάτων αποχέτευσης, με τα οποία είναι δυνατή τοπικά η επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση των εκροών των αστικών υγρών αποβλήτων.
Όμως, η αστικοποίηση μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής και να μειώσει την περιβαλλοντική επιβάρυνση, μόνον εφόσον υπάρξει σωστός πολεοδομικός σχεδιασμός, βιώσιμη αρχιτεκτονική και αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων.
Στις αρνητικές συνέπειες καταγράφονται ότι οι πόλεις δημιουργούν ένα τεχνητό περιβάλλον, που αναγκάζει τους ανθρώπους να ζουν σε συνθήκες, που ήταν τελείως άγνωστες στο παρελθόν.
Επιπλέον, η συγκέντρωση πολλών ανθρώπων σε μικρή έκταση ευνοεί τη ρύπανση του περιβάλλοντος, δυσκολεύει τις διαπροσωπικές σχέσεις και προκαλεί παθολογικά κοινωνικά φαινόμενα, όπως είναι η διάδοση των ναρκωτικών και η αύξηση της εγκληματικότητας και της διαφθοράς.
Ακόμη, απαιτείται η κατασκευή μεγάλων έργων και υποδομών (δρόμων, νοσοκομείων, σχολείων, δικτύων παροχής κυρίως ενέργειας, νερού και αποχέτευσης και επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, συστημάτων αποκομιδής σκουπιδιών και άλλων), που έχουν υψηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης.
Το σημαντικότερο όλων είναι ότι η ύπαιθρος αποψιλώνεται από νέους και σταδιακά παραμένουν μόνο οι γηραιότεροι, με αποτέλεσμα την ερημοποίηση και την εγκατάλειψή της!
Παρ’ όλα αυτά, σε όλον τον κόσμο, κυρίως στον αναπτυγμένο, υπάρχει η τάση της ανάπτυξης των γνωστών έξυπνων πόλεων ή πόλεων του μέλλοντος.
Στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός των έξυπνων πόλεων. Γενικά, ως έξυπνη χαρακτηρίζεται η προηγμένη τεχνολογικά πόλη, που συνδέει τους ανθρώπους, τις πληροφορίες και τα άλλα συστατικά στοιχεία της, χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες για να δημιουργήσει μια βιώσιμη, πράσινη πόλη, ανταγωνιστικό και καινοτόμο εμπόριο και βελτιωμένη ποιότητα ζωής.
Πιο συγκεκριμένα, στις μέρες μας ως έξυπνη πόλη χαρακτηρίζεται η πόλη, όπως αυτή των Τρικάλων, που έχει υιοθετήσει τουλάχιστον βασικές πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της έξυπνης διακυβέρνησης, της έξυπνης οικονομίας, της έξυπνης κινητικότητας, του έξυπνου περιβάλλοντος και της αναβαθμισμένης διαβίωσης των πολιτών (Manville et al., 2014).
Δυστυχώς στη χώρα μας, ουδεμία μέριμνα έχει δοθεί για τη δημιουργία των στοιχειωδών προϋποθέσεων, ώστε οι σημερινές αστικοποιημένες περιοχές να εξελιχθούν σε έξυπνες πόλεις!
Στις κυριότερες αδυναμίες και παραλείψεις, που δεν επιτρέπουν, π.χ. το Ηράκλειο να γίνει έξυπνη πόλη, περιλαμβάνονται η γραφειοκρατία, η επικάλυψη αρμοδιοτήτων, η έλλειψη οράματος από τους δημοτικούς άρχοντες, η έλλειψη στοιχειωδών αναπτυξιακών εργαλείων, όπως αυτά πολεοδομικού σχεδιασμού, η αδυναμία αξιοποίησης καινοτόμων τεχνολογιών και άλλα.
Έτσι, η διοικητική οργάνωση και λειτουργία υπολείπονται, ενώ η πεζοδρόμηση, η πολεοδόμηση, το κυκλοφοριακό, η καθαριότητα, η ύδρευση και η αποχέτευση, οι χώροι στάθμευσης και άλλα, παραμένουν μεταξύ των χρονιζουσών ανιάτων ασθενειών της πόλης!
Σήμερα οι πόλεις μας, χωρίς κατάλληλο επαναπροσδιορισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού και λειτουργίας τους, κινδυνεύουν να γίνουν περισσότερο ευάλωτες και φυσικά λιγότερο βιώσιμες.
Έτσι, επηρεάζεται όχι μόνο η ποιότητα ζωής των πολτών, αλλά ακόμη και η ίδια η δυνατότητα προσαρμογής τους στις μελλοντικές προκλήσεις.
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2023). Η εξέλιξη του παγκόσμιου πληθυσμού:
Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ρεθεμνιώτικα Νέα, Ρέθυμνον, 09/09/2023, https://rethnea.gr/exelixi–pagkosmioy–plithysmoy–parelthon–paronmellon/ Manville, C., Cochrane, G., Cave, J., Millard, J., Pederson, J. K., Thaarup, R.K., Liebe, A., Wissner, M., Massink, R., and Kotterink B. (2014).
Mapping smart cities in the EU, Directorate General For Internal Policies Policy Department A: Economic And Scientific Policy [Πρόσβαση 6 Οκτωβρίου 2019], http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/ join/2014/507480/IPOLITRE_ET(201)507480_EN.pdf
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow του Παγκόσμιου Οργανισμού Νερού (IWA)