-Σφύριζε αδιάκοπα το καράβι. Ο ξένος μου βιαζότανε να φύγει.
Τον ρώτησα για τον τόπο μας, αν του άρεσε, τι του έκανε εντύπωση.
-Έμεινα ενθουσιασμένος, μπράβο σας. Όμως πέστε μου ποιο είναι το όνομα αυτού του δρόμου;
-Άρχισα να του εξηγώ με κάθε λεπτομέρεια ότι στην αρχή λεγόταν οδός Μαρτύρων, αργότερα ονομάστηκε 25ης Αυγούστου, αφού τέτοια μέρα έγινε στα 1898 η μεγάλη σφαγή και ακολούθησε μεγάλη και καταστροφική πυρκαγιά.
-Τώρα αυτός ο δρόμος έχει το ίδιο όνομα;
-Στη νέα του αυτή απορία έπρεπε να απαντήσω ότι σήμερα ονομάζεται οδός Πλάνης. Πλανάται όποιος διέρχεται μέχρι να προχωρήσει αρκετά και ν’ αντιμετωπίσει την αλήθεια, αντικρίζοντας την ανατολίτικη κακομοιριά και γρουσουζιά της πόλης μας.
Ένας διάλογος είναι η παραπάνω αναφορά μου ανάμεσα στον διευθυντή και αρθρογράφο της Ηρακλειώτικης καθημερινής… ειδησεογραφικής εφημερίδας με τίτλο: «Νέα Εφημερίς» Γιάννη Μουρέλο, γνωστό με το ψευδώνυμο Ι. Πύργος.
Η έκδοση της προαναφερόμενης εφημερίδας γίνεται από το 1911 μέχρι και το 1926. Ο λόγος για την οδό Πλάνης ή 25ης Αυγούστου, πιθανότατα για τον αρχαιότερο και πιο σημαντικό δρόμο της πόλης μας που ξεκινούσε μετά από την μαρμάρινη σκάλα του λιμανιού.
Σίγουρα επρόκειτο για την βιτρίνα της πόλης του Ηρακλείου, αφού αριστερά και δεξιά του δρόμου απλωνόταν τα άναρχα και δαιδαλώδη δρομάκια μαζί φυσικά με τα ανήλιαγα και σκοτεινά φτωχόσπιτα. Από το 1904-1905 ο τότε Τουρκοκρητικός δήμαρχος Ηρακλείου Ριφαάτ Αφεντακάκης έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανακατασκευή των κεντρικών δρόμων υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του τότε μηχανικού του Δήμου Κ. Τσαντηράκη.
Τέτοιες μέρες, του Μάη βέβαια, για την πόλη μας… Με την θερμοκρασία να ανεβαίνει αισθητά και οι άνθρωποι να ξεχύνονται στους δρόμους και στην εξοχή αναζητώντας την ποθητή δροσιά. Το Μεγάλο Κάστρο προετοιμάζεται για την υποδοχή του καλοκαιριού.
Κάποιες καστρινές οικογένειες σχεδιάζουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Τα βράδια αρκετοί αναζητούν τα διάφορα ουζοπωλεία καθώς και τα ζυθεστιατόρια της πόλης, τα οποία αγωνίζονται να υπερβάλλουν άλληλα σε περιποίηση, σε ποικιλία μεζέδων αλλά και στη γενική εμφάνιση.
Δύο τέλεια ουζοπωλεία έχουν ανοίξει στην πλατεία των Τριών Καμαρών, η «Επτάλοφος» και το «Κέντρο» του Μηναδάκη, δίπλα στο θέατρο «Πουλακάκη». Έτσι λυτρώνεται ο κόσμος της ρέουλας και θα πίνει τα ουζάκια του στην πλατεία με αφθονία φυσικά μεζέδων. Μάλιστα στο στέκι του Μηναδάκη, τις καθημερινές παίζει και ορχήστρα εξ εγχόρδων.
Ένα άλλο ρομαντικό ζυθεστιατόριο είναι η «Αίγλη» του Μανόλη Ζουράρη στην Ακ. Ντάμπια το οποίο δέχεται γεύματα επί παραγγελία και τακτικούς πελάτες…. ταμπλ ντοτ, δηλαδή υποχρεωτική αποδοχή προκαθορισμένου γεύματος σε συγκεκριμένη τιμή. Το στέκι αυτό συγκεντρώνει εκλεκτούς πελάτες καθημερινά. Ακ. Ντάμπια! Μια από τις ωραιότερες συνοικίες του μεγάλου Κάστρου.
Ο όρος αυτός σημαίνει «λευκό προπύργιο» και πρόκειται για τη σημερινή συνοικία της Ανάληψης. Ένα άλλο στέκι είναι το «Ακταίον» κοντά στη θάλασσα το οποίο λειτουργεί ως ζυθοεστιατόριο εμπεριέχοντας και τμήμα ζαχαροπλαστικής, υπό την διεύθυνση του ρέκτου Ράδου Μαλεβιζιώτη.
Γνωστός ο Ράδος Μαλεβιζιώτης σαν ένας από τους καλύτερους γλετζέδες της εποχής εκείνης στο Μεγάλο Κάστρο. Δεν υπήρχε εκδήλωση στην οποία να μη συμμετέχει. Ανάλογη κίνηση αυτές τις μέρες παρουσιάζει και η αγορά της πόλης μας, το ενδιαφέρον είναι ιδιαίτερο.
Οι Καστρινοί επωφελούνται για τις προμήθειες σε κασμήρια και καμπαρτίνες Αγγλίας, λόγω τέλους εποχής. Επίσης εξαιτίας της ζέστης, μεγάλη ζήτηση έχουν τα λινά και τα σατέν.
Όλα αυτά τα βρίσκει κανείς στο κατάστημα Βουθούλκα. Επίσης τα ωραιότερα ψαθάκια, ανδρικά και παιδικά καθώς και γυναικείες κάλτσες, αλλά και ανδρικές, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τα προμηθευτούν από τον Λούβαρη.
Επίσης ψαθάκια για τις ημέρες του καλοκαιριού που θ’ ακολουθήσουν μπορούν οι πελάτες να τα προμηθευτούν από τα καταστήματα Μυλωνάκη και Μπαρπουνάκη που βρίσκονται στην αγορά Σεϊτάνογλου, μία από τις αγορές της πόλης μας, η οποία εκτείνονταν από την Παναγία των Σταυροφόρων μέχρι την αρχή της οδού 1821.
Η πόλη μας έχει δεχθεί έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων. Δημιουργούνται συνοικίες και προάστια, παραχωρείται γη, στήνονται πρόχειρα παράγκες, δημιουργούνται κάποιοι τενεκεδομαχαλάδες… αργότερα αυτοί οι πολύπαθοι άνθρωποι αρχίζουν να χτίζουν τα σπίτια τους, προσπαθώντας να αποβάλλουν το αποτύπωμα της σκληρής τους περιπέτειας.
Αγία Τριάδα, Αλικαρνασσός, Κατσαμπάς, Ατσαλένιο, οι χώροι που εγκαθίστανται και ατενίζουν με αισιοδοξία το μέλλον τους. Κάποια ξέφτια, λείψανα συγκινητικά εκείνης της εποχής που έχουν αντισταθεί στην λαίλαπα της ανοικοδόμησης παρατηρεί σήμερα ο επισκέπτης στα προαναφερόμενα προάστια αλλά και σε διάφορα χωριά του νομού μας.
Συνεχίζεται ολοένα η επιστροφή των αιχμαλώτων της Μικρασιατικής καταστροφής. Οι αγνοούμενοι είναι αρκετοί και οι δικοί τους προσπαθούν να μάθουν νέα γι’ αυτούς.
Άλλοι πάλι που επιστρέφουν προσπαθούν να ενημερώσουν τους δικούς τους. Για παράδειγμα, ο Νικόλαος Ιωάννου Χατζάκης ζητάει από αιχμαλώτους που επέστρεψαν να μάθει τι απέγινε ο γιος του Μύρωνας από το Πετροκέφαλο.
Η προσφυγική οικογένεια Βαρδή ειδοποιεί τον επιστρέψαντα από την αιχμαλωσία Ιωάννη Βαρδή, ότι βρίσκεται στο Ηράκλειο. Ο Αλέξανδρος Μαστοράκης από τις Γούβες Πεδιάδος παρακαλεί αν οι επιστρέφοντες αιχμάλωτοι γνωρίζουν κάτι για τον Ιωάννη Δετοράκη του Δημητρίου, στρατιώτη του 3ου λόχου του 45ου συντάγματος.
Ο Δημήτρης Καπετανάκης από το Μοχό Χερσονήσου ζητάει να μάθει για την τύχη του γιου του Μιχαήλ Καπετανάκη, στρατιώτου χαρτογραφικής υπηρεσίας. Επίσης αν κάποιος γνωρίζει για τον Δημοσθένη Ευθυμίου Μουζουράκη, καταγόμενο από τα Βασιλικά Ανώγεια Καινουρίου, στρατιώτη του αποσπάσματος τηλεγραφητών Γενικού Στρατηγείου να ενημερώσει τον Ιωάννη Μελαμπιανάκη από τις Φλαθιάκες Καινουρίου έστω και αν αυτό είναι λυπηρόν.
Τέλος, ο Ιωάννης Καραμπακάκης από τις Μοίρες παρακαλεί τους επανέλθοντες αιχμαλώτους να του γράψουν ή να τον ενημερώσουν γενικότερα για την τύχη του στρατιώτη Ιωάννη Τσαγκαράκη. Δύσκολες μέρες, μέρες πολέμου και συμφοράς, στιγμές όχι και οι καλύτερες για εκείνους που περίμεναν να μάθουν έστω και αυτό ήταν η κακή είδηση για τα αγαπημένα τους πρόσωπα που πολεμούσαν για την πατρίδα.
Δεν θα ξεχάσω, όταν ήμουν παιδί ακόμα, την καθημερινή εκπομπή με τίτλο: Αναζητήσεις μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. «Θα μεταδοθούν αναζητήσεις μέσω του Ελληνικού Σταυρού. Παρακαλούνται όσοι γνωρίζουν για τα εξής πρόσωπα, να ειδοποιήσουν την υπηρεσία αναζητήσεων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, οδός 3ης Σεπτεμβρίου αριθμός 21». Και ακολουθούσαν ονόματα που έπρεπε να επικοινωνήσουν με τους δικούς τους.
Κι εγώ, αλίμονό μου αν δεν με έπαιρνε ο ύπνος, αφού η εκπομπή ήταν μεσημεριανή. Ήταν σίγουρα μια λύτρωση για τους γονείς μου, αφού δεν θα ήμουνα ξύπνιος και θα έβρισκαν έστω και για λίγο την η ηρεμία τους.
Τέτοιες μέρες… κουβαλώντας μέσα μου εκείνες τις τόσο ζωντανές μνήμες και θύμησες των παιδικών μου χρόνων, αρέσκομαι να περπατώ σ’ αυτή την πόλη του Μεγάλου Κάστρου, στις αγορές (τα Τσαρσά της, όπως τις έλεγαν), στις πλατείες και στους δρόμους της, που όσο και αν έχουν αλλάξει και αν η τσιμεντοδόμηση έχει προχωρήσει και έχει επισκιάσει σχεδόν τα πάντα, ωστόσο υπάρχουν κάποια απομεινάρια εκείνου του καιρού, που νοσταλγικά μας γυρίζουν πίσω.
Κάποια ριζιμιά αγκωνάρια θα έλεγα, που μας επιτρέπουν να ακουμπήσουμε πάνω τους, να θυμηθούμε, αναλογιζόμενοι τον πόλεμο και την προσφυγιά, τους αγώνες και τις προσπάθειες εκείνων των πολυβασανισμένων συνανθρώπων μας, προκειμένου να σταθούν όρθιοι και να επιβιώσουν.