Ως φαίνεται, οι Αθηναίοι στο κεφάλαιο του μύθου ζηλότυπα φερόμενοι, δεν μπορούν να δεχθούν εύκολα ένα μινωικό πολιτισμό με θαμβωτικές αρνητικές επιδράσεις στο δικό τους μεταγενέστερο πολιτισμό.
Στο μυθολογικό τους λοιπόν ιστό αναπτύσσονται δύο σκέλη με πολιτικό χαρακτήρα και θεοκρατικές αντιλήψεις. Βαθύτερος σκοπός είναι ο στιγματισμός και ο διασυρμός της φήμης και της ηθικής καθαρότητας των Κρητών.
Ο Δαίδαλος ως μυθολογείται, στέλνεται σκόπιμα στην Κρήτη, κουβαλώντας τις υψηλές και σπάνιες τεχνολογικές του γνώσεις. Με υποδομή το υπόστρωμα αυτό των γνώσεών του δημιουργεί ένα ομοίωμα αγελάδας, προκειμένου να ικανοποιήσει το φανταστικό πάθος της Πασιφάης.
Προϊόν της ανίερης και βδελυρής αυτής συνεύρεσης είναι ο Μινώταυρος με τη μισή μορφή ταύρου και ανθρώπου. Ο ίδιος φροντίζει για τη φυλάκισή του στο Λαβύρινθο με τη δαιδαλώδη μορφή του, που και αυτός είναι έργο δικής του επινόησης.
Ο μύθος αυτός ιδιαίτερα αγαπητός στους Αθηναίους κλείνει με το θάνατο του Μινώταυρου από τον Θησέα, την αρπαγή της Αριάδνης και την απαλλαγή της Αθήνας από το νεανικό ανθρώπινο φόρο που πλήρωναν στον Μίνωα.
Ο μυθικός αυτός βασιλιάς της Κρήτης δεν έπαψε να υβρίζεται και να κατηγορείται στα αττικά θέατρα. Με την επικράτηση των τραγικών το υβρεολόγιο κατά του Μίνωα ήταν θέμα συνηθισμένης τακτικής.
Γιατί οι Αττικοί μυθογράφοι αναγνωρίζουν ως θεούς τα τερατόμορφα όντα Πάνα και Χείρωνα Κένταυρο και παρουσιάζουν το δικό μας επίσης τερατόμορφο ον τον Μινώταυρο να τρέφεται με ανθρώπινες σάρκες
Θεοκρατικές αντιλήψεις
Σύμφωνα με μια παραλλαγή του μύθου που συνοδοιπορεί με τις κρητικές αντιλήψεις, ο Δίας όχι μόνο γεννήθηκε στην Κρήτη, αλλά ακολουθώντας την ανθρώπινη μοίρα πεθαίνει και θάβεται στην Κρήτη. Στο μνημείο του υπήρχε και επιδεικνυόταν επιγραφή με περιεχόμενο «Ἐνταύθα κεῖται Ζᾶν ὃν Δία κικλήσκουσιν». Δηλαδή εδώ βρίσκεται θαμμένος ο Ζευς τον οποίο ονομάζουν Δία. Αυτό όμως το μυθολογικό πιστεύω αποτελούσε για τους Αθηναίους ύβρη, αφού ο Δίας ως παντοδύναμος και υπέρθεος πατέρας κυβερνούσε τον κόσμο. Αυτό μεταξύ των άλλων στοίχισε στους Κρήτες το χαρακτηρισμό του ψεύτη. Ο Καλλίμαχος μάλιστα, σε πλήρη οργή για την άποψη αυτή έγραφε: «Κρῆτες ἀεί ψεῦσται καί γάρ τάφον, ᾧ, ἀνά, σεῖο Κρῆτες ἐτεκτήναντο· σύ δ’ οὐ θανες· ἐσσί γάρ ἀεί». Φαίνονται εδώ οι ταυτόσημες με τους Αθηναίους απόψεις του.
Για τα άλλα δισυπόστατα όντα, ο μύθος τους επιδαψιλεύει ιδιαίτερες τιμές.
Πάνας
Το τραγόμορφο αυτό πλάσμα κουβαλεί θεϊκές ιδιότητες. Αναγνωρίζεται ως θεός και δάσκαλος της μουσικής και της γεωργίας. Πιστεύεται ότι προπορεύεται και συμμετέχει στους νικηφόρους κατά άλλων εθνών αγώνες, σκορπώντας στους εχθρούς τον πανικό.
Η λατρεία του ζωόμορφου αυτού θεού ξεπερνά τα σύνορα της χώρας, αφού τιμάται στην Αίγυπτο και τη Ρώμη. Η Αθήνα τον τιμά με το ιερό στο όνομά του σπήλαιο που βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη. Του αφιερώνει ακόμα άγαλμα στην Αθήνα με επιγραφική μαρτυρία του Σιμωνίδη. Στην Κρήτη επίσης τιμάται, αφού στη νότια πλευρά του Ρεθύμνου υπάρχει και σήμερα το σπήλαιο του Πάνα.
Χείρων Κένταυρος
Η μορφή που του είχε αποδοθεί ήταν μισός άνδρας και μισό άλογο. Η δισυπόστατη κι εδώ μορφή διέθετε σοφία, ευσέβεια και ιδιαίτερη μόρφωση. Το σπήλαιο του Πηλίου που τον φιλοξενούσε, λειτουργούσε και ως σχολείο των ηρώων. Υπήρξε γιατρός και συγγραφέας ιατρικών βιβλίων. Δίδαξε την ιατρική στον Ασκληπιό, τη μουσική στον Ορφέα, τη ναυτιλία στον Ιάσωνα και σε πολλούς την πολεμική τέχνη. Υπήρξε φίλος των θεών, των ηρώων και των θνητών.
Συγκατοίκησε τελικά με τους θεούς για να καταστεριστεί, αφού έγινε αστερισμός στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού.
* Ο Γ. Παναγιωτάκης είναι συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής