Από μικρό παιδί είμαι φιλόμουσος. Ίσως επειδή η αείμνηστη Μητέρα μου με την ωραία φωνή της τραγουδούσε συχνά στο σπίτι. Ίσως επειδή μεγάλωσα με τον συνεχή ήχο του ραδιοφώνου και της μουσικής του. που μαζί με το διάβασμα βιβλίων ήταν η μοναδική ενδοοικιακή ψυχαγωγία των μαθητικών μου χρόνων και σιγά-σιγά, σαν πλύση εγκεφάλου, έγινε απόλαυση.
Έγινε η συνεχής και απαραίτητη συντροφιά των σπιτικών ωρών μου. Από μικρός επίσης άρχισε και η μανία μου για την αγορά δίσκων που με ακολούθησε μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα τη μεγάλη δισκοθήκη που έχω και είμαι ευτυχής για αυτό.
Μουσική όλων των ειδών. Μετά λόγου (τραγούδια) ή ορχηστρική, συμφωνική ή δημοτική, λαϊκή ή ελαφρά Ελληνική και ξένη, κινηματογραφική ή θεατρική, εκκλησιαστική. Όλα τα είδη με ενδιέφεραν, μου άρεσαν και τα άκουγα, εκτός από όπερα. Την οποία δεν συμπαθούσα καθόλου και τη θεωρούσα τότε θορυβώδη, πομπώδη και ενοχλητική. Αποψη που υπάρχει και μέχρι σήμερα σε μέρος της κοινωνίας ακόμη και φιλόμουσων αστών.
Λάθος, μέγα λάθος, που οφείλεται στη σπανιότερη επαφή των ανθρωπων με αυτό το είδος, τη λανθασμένη προσέγγιση και την έλλειψη επεξηγηματικής παιδείας για το είδος αυτό μουσικού θεάματος πάνω σε κάποια ιστορική ή φανταστική υπόθεση και κείμενο.
Ο θεατής – ακροατής της όπερας πρέπει να είναι εκπαιδευμένος σχετικά και ενημερωμένος για αυτό το μεγαλειώδες είδος τέχνης. Να έχει κατανοήσει ότι η όπερα είναι μουσικό κυρίως είδος και όχι θεατρικό. Η ομορφιά και η απόλαυση προέρχονται κυρίως από τη μουσική μελωδία και τα υπόλοιπα στοιχεία μιας παράστασης όπερας, οι ερμηνευτές, τα σκηνικά, τα κουστούμια, ακόμη και οι χώροι παρουσίασης είναι συνοδά και υπηρέτες της μουσικής.
Είναι για να δώσουν μια νότα μεγαλοπρέπειας και “μπαρόκ” ατμόσφαιρας και οπτικής πολυτέλειας με κάποια υπερβολή ενίοτε και πολλά θαυμαστικά αλλά και ερωτηματικά περί του αναγκαίου και του περιττού. Η βαθύτερη απόλαυση προκαλείται στην όπερα από την ακρόαση της μουσικής ακόμη και από ραδιοφώνου ή δίσκων, χωρίς τα υπόλοιπα να απαιτούνται υποχρεωτικά.
Κατάλαβα ευτυχώς γρήγορα όλα αυτά καί έπαψε η όπερα να μου είναι θέαμα μετά μουσικής, αλλά ακρόαμα μετά θεατρικών στοιχείων που δεν είναι τα σημαντικά ή εντελώς απαραίτητα. Πλουτίζουν βέβαια και διευρύνουν την αισθητική απόλαυση και συμπληρώνουν τη καλλιτεχνική παιδεία, αλλά συχνά αποσπούν την προσοχή από την υπέροχη τραγουδιστική και ορχηστρική μουσική της όπερας, έργα τεράστιων συνθετών τεσσάρων – πέντε χωρών, γνωστών παγκοσμίως. Άρχισα να καταλαβαίνω το λάθος μου, να αυξάνω τη δισκοθήκη μου και να ασχολούμαι περισσότερο με την όπερα θεωρητικά και ακουστικά.
Σε κάθε επαφή με κάποιο έργο της, χωρίς να γνωρίζω την υπόθεση της ιστορίας, τη γλώσσα χρήσης, χωρίς οπτική συνοδεία εικόνας, να ακούω μόνο τις υπέροχες φωνές των τραγουδιστών χωρίς να καταλαβαίνω τι λένε και τις υπέροχες μουσικές μελωδίες από την ορχήστρα, άρχισε βαθμηδόν να μου αρέσει και να γνωρίζω το είδος. Θεωρούσα τις φωνές των τραγουδιστών σαν ήχους κάποιου μουσικού οργάνου, ανάλογα με το ηχόχρωμα, τις κλίμακες και την ειδικότητα του ερμηνευτή και τη μουσική μελωδία της ορχήστρας να δημιουργεί στη φαντασία μου τα συναισθήματα της ιστορίας που διαδραματίζεται.
Προ της ακρόασης φρόντιζα να έχω διαβάσει για το θέμα, τους δημιουργούς και τους συντελεστές του έργου. Αυτό βοήθησε στη προσαρμογή και στη κατανόηση και από πολλά – πολλά χρόνια είμαι ένας από τους πιο θερμούς οπαδούς και συχνός ακροατής της παρεξηγημένης και μη κατανοητής όπερας. Εδώ η μουσική κυριαρχεί του λόγου και η μουσικότητα της εκφοράς του πρέπει να χαρακτηριστεί σαν ήχος μουσικού οργάνου της ορχήστρας και έτσι να την απολαμβάνετε, χωρίς απαραίτητα να καταλαβαίνετε τα λεγόμενα.
Αυτό πάντα αποτελούσε ένα ταμπού και εμπόδιο και απομακρύνει την επαφή και τη συμμετοχή και είναι κρίμα και λάθος. Κλείστε τα μάτια, αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη και ακούτε την καταπληκτική μουσική όπερας από στόματα ανθρώπων και μουσικά όργανα. Αυτό και από μόνο του αρκεί. Όπως απολαμβάνουμε και τη μοντέρνα διαφόρων ρευμάτων και σχολών ζωγραφική και γλυπτική, χωρίς να γίνεται αντιληπτό τι απεικονίζουν. Απολαμβάνουμε τη σύνθεση χρωμάτων, σχημάτων και όγκων και αυτό αρκεί για το ζητούμενο που είναι πάντα η ψυχική ευφορία. Ακόμη και τις κραυγές και τις “τσιριχτές” άριες θεωρήστε τις σαν ήχους από πνευστά όργανα σε κρεσέντο και απολαύστε τις εξαιρετικές φωνές.
Αγαπητοί αναγνώστες ακολουθήστε αυτό το πνεύμα και τη νοοτροπία προσέγγισης και ακρόασης της όπερας σε κάθε ευκαιρία και με όποιο τρόπο. Ποτέ δεν είναι αργά και θα δείτε σε σύντομο χρόνο πόσες απόψεις θα αναθεωρήσετε και σιγά αλλά σταθερά θα σας αρέσει όλο και περισσότερο αυτό το εξαίσιο είδος μουσικής τέχνης, το πολύπλευρο και πολυσύνθετο, με τόση, γοητεία, συγκίνηση και μεγαλέίο!
Αφήστε τις μουσικολογικές θεωρίες και αναλύσεις για τους ειδικούς και παραδοθείτε ελεύθεροι χωρίς προκαταλήψεις και δισταγμούς στα ερεθίσματα που δέχονται “οι οφθαλμοί και τα ώτα, όργανα των πολυτιμοτέρων και ευγενεστέρων αισθήσεων και είναι βέβαιο ότι η αρχική αμηχανία και δυσκολία παρακολούθησης θα μετατραπεί σε ευχάριστη και απολαυστική αίσθηση και ψυχική ευφορία και θα γίνετε και εσείς οπαδοί της.
Μια δύναμη θετικού επηρεασμού θα νοιώσετε, που προκαλούν όλες οι Καλές Τέχνες και ιδιαίτερα η μουσική και σήμερα με τα τεχνικά μέσα μπορεί πολυ εύκολα να συντροφεύει τη ζωή μας και να βελτιώνει τον πνευματικό και ψυχικό μας κόσμο και να αποτελεί για μικρούς και μεγάλους σε όλες τις οικογένειες μια εκλεκτή και ευχάριστη ψυχαγωγία επιπέδου.
Αφιερωμένο οτη μεγάλη, συγκλονιστική, αναντικατάστατη μέχρι σήμερα, αείμνηστη Μαρία Κάλλας, που ομορφαίνει διαρκώς τη ζωή μας και τιμά την πατρίδα μας.
*Ο Μάνος Νικηφοράκης είναι ιατρός δερματολόγος