Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει στη ζωή μας και στους κανόνες της, μαζί με άλλες σημαντικές έννοιες να λάβει εξέχουσα θέση και φροντίδα στην εκπαίδευσή μας και η έννοια της αισθητικής.
Και εξηγούμαι. Από μικρής ηλικίας στην οικογένεια και στα σχολεία μαθαίνουμε και αναλύουμε, πέραν των διδασκομένων θεμάτων για απόκτηση γνώσεων και μόρφωσης και τις έννοιες ήθος, τιμιότης, ειλικρίνεια, συνέπεια, καλοσύνη, ευγένεια, επιπλέον των βασικών “Δέκα Εντολών”.
Πιστεύω ότι πρέπει από την ίδια μικρή ηλικία να προστεθεί και να αρχίσει να γίνεται δίδαγμα, βίωμα και κανόνας η βαθύτερη και ευρύτερη έννοια της αισθητικής. Οχι μόνο μέσω του αφελούς μαθήματος “τεχνικών” στα σχολεία, αλλά σαν σοβαρή πνεύματική μορφωτική διδασκαλία θεωρητικού μαθήματος στο πλαίσιο φιλοσοφικών γνώσεων και συμβουλών.
Επίσης στις οικογένειες και στους κύκλους των παρεών και συναναστροφών αργότερα, να είναι ένα κυρίαρχο ζητούμενο συμπεριφοράς, καλής ανατροφής και παιδείας. Βασικό στοιχείο του καλού, αγαθού και άριστου πολίτη μιας πολιτείας, κατά τη Πλατωνική άποψη, είναι και η αισθητική αντίληψη του ωραίου και αρμονικού σε όλες του τις αποφάσεις και ενέργειες.
Ο Μινωϊκός πολιτισμός, ο Μυκηναϊκός και της Αρχαίας Ελλάδας μετέπειτα, που θαυμάζει όλη η ανθρωπότητα, είχαν σαν θεμελιώδες στοιχείο τους το κάλλος και την αρμονία.
Δηλαδή η αισθητική κυριαρχούσε και τους χαρακτήριζε.
Αισθητική δεν είναι μόνο η εξωτερική ομορφιά, το ωραίο σπίτι, το αυτοκίνητο, το ντύσιμο και η εμφάνιση. Είναι κυρίως μια βαθύτερη φιλοσοφία και στάση ζωής σε όλους τους τομείς. Εκτός των άλλων πνευματικών και ψυχικών χαρισμάτων, πρέπει να υπάρχει μέσα μας και μια γερή δόση αισθητικού κριτηρίου. Η αισθη να συμμετέχει παντού και πάντα σε όλα.
Η Λογοτεχνία, η Μουσική, η Ζωγραφική, η Αρχιτεκτονική, όλες οι Καλές Τέχνες συμβάλλουν σε αυτό. Στη διαμόρφωση αισθητικής παιδείας που πρέπει όμως να εφαρμόζεται και στην καθημερινότητα από κάθε πολίτη και κάθε παράγοντα εξουσίας μικρής ή μεγάλης. Ακόμη και στις πιο ασήμαντες αποφάσεις και εκδηλώσεις, μέχρι στις πιο μεγάλες και σημαντικές, μια κοινωνία πρέπει να έχει και την αισθητική αντίληψη και κριτήριο για αυτά.
Σε κάθε ενέργεια μαζί με το ερώτημα είναι σωστό, καλό, λογικό, χρήσιμο ή όχι, να υπάρχει με την ίδια σημασία και το ερώτημα: “είναι ωραίο και αρμονικό ή όχι;”. Νομίζω ότι και οι φράσεις: το αρχαιοελληνικό “Ευ ζειν”, το γαλλικό “Savoir vivre”, και το ιταλικό “Dolce vita” που συχνά χρησιμοποιούνται, περιέχουν και την έννοια της αισθητικής.
Τις περισσότερες φορές τη ψυχική μας ευφορία για κάτι που απολαμβάνουμε την εκφράζουμε αυθόρμητα χωρίς σκέψη με τις λέξεις ωραίο αντί καλό, όμορφο αντί σωστό, αρμονικό αντί έξυπνο, γιατί μέσα μας υπάρχει στο ασυνείδητο η έννοια της αισθητικής, αλλά θέλει μια ώθηση και να βγει. Γονείς, οικογένεια, εκπαίδευση, ανώτερες σπουδές, δώστε αυτή την ώθηση προς την αισθητική αντίληψη. Είναι προς ώφελος του ατόμου και της κοινωνίας και είναι αξιόλογο εφόδιο στην πορεία της ζωής όλων, μικρών και μεγάλων.
Αν αναλύσουμε τα προσόντα που λαμβάνουμε υπ’όψιν για να κρίνουμε και να αξιολογήσουμε κάποιο συνάνθρωπό μας εξωτερικά και εσωτερικά, επιφανειακά και βαθύτερα, τα περισσότερα είναι αισθητικής νοοτροπίας. Ομως οι άνθρωποι έχουν τη συνήθεια να κρίνουν εύκολα και πρόχειρα από την εικόνα και αυτό είναι λάθος. Είναι μια παγίδα και παρερμηνεία της έννοιας αισθητική.
Η αισθητική δεν είναι μόνο εικόνα και ομορφιά. Έχει βαθύτερο νόημα, είναι φιλοσοφία, εσωτερική ενόραση και ευαισθησία. Είναι ό,τι εννοεί η αρχαιοελληνική λέξη “κάλλος”. Άλλο ομορφιά και άλλο αισθητική στη κρίση και στην αξιολόγηση με τη συνήθη οπτική και μόνο προσέγγιση. Ολο το κίνημα του μοντερνισμού στις Καλές Τέχνες και κυρίως στη Ζωγραφική, στηρίζεται σε αυτή τη διαφορά, έλαβε διαστάσεις και είχε εξελίξεις και όχι παραλλαγές.
Ακόμη και όχι όμορφα έργα και άνθρωποι μπορεί να έχουν αισθητικό περιεχόμενο και τη δική τους γοητεία και συμβολισμό. Κρίνετε, εγκρίνετε ή απορρίψετε με το βαθύτερο και ευρύτερο κριτήριο της αισθητικής παιδείας που πρέπει να υπάρχει και να διδάσκεται με σοβαρότητα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Και να προσφέρεται με κατάλληλο και ευχάριστο τρόπο, διάλογων και ερεθισμάτων, στην ανατροφή και διαμόρφωση χαρακτήρα των τέκνων από τη προνηπιακή ηλικία.
Τα αποτελέσματα θα φανούν αργότερα και θα συμβάλλουν στην εξέλιξη και στην ποιότητα του ατόμου εφ’ όρου ζωής του σε όλους τους τομείς. Άξιοι θαυμασμού είναι όσοι άνθρωποι διαθέτουν, εκτός τα βιογραφικά προσόντα εκπαίδευσης, μόρφωσης, καριέρας, επαγγελματικής εμπειρίας, και αισθητική ικανότητα και κρίση μαζί με τα υπόλοιπα.
Είναι αξιοζήλευτοι και περιζήτητοι και συνήθως πιο επιτυχημένοι ή διακεκριμένοι. Και αυτό μπορεί να δομηθεί αργά και σταδιακά, με ευχάριστο και εποικοδομητικό τρόπο από τα πρώτα χρόνια της ζωής και δημιουργεί καλύτερους και ευτυχείς πολίτες. Επίσης σίγουρα η αισθητική απόλαυση “μεγαλώνει τις χαρές και μικραίνει τις λύπες” και συντροφεύει “τη μοναξιά των εκλεκτών”.
Δίνει ευτυχισμένες στιγμές και πολεμά την πλήξη και τον μαρασμό. Αυτά στη μακρά πορεία της ζωής μου τα έχω επιβεβαιώσει περίτρανα και άπειρες φορές. Οι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι άνθρωποι ζουν περισσότερο και σε αυτό συντελεί σε μεγάλο βαθμό η ψυχική ευφορία που προκαλεί αισθητική απόλαυση.
Ακόμη και οι πρωτόγονοι άνθρωποι των σπηλαίων κοσμούσαν αυτά με σκηνές παραστάσεις και εικόνες της φύσης, γιατί ένοιωθαν την ανάγκη μιας αισθητικής παρουσίας στη ζωή τους και στο περιβάλλον τους. Μια από τις πρώτες νοητικές εξελίξεις του εγκεφάλου είναι η αίσθηση κάποιων ερεθισμάτων που προκαλούν ψυχική ικανοποίηση και ευχαρίστηση πέραν των βασικών ενστίκτων επιβίωσης.
Χιλιάδες χρόνια αργότερα τα αρχαιολογικά ευρήματα προκαλούν θαυμασμό κυρίως για το κάλλος και την αρμονία τους και αποδεικνύουν ότι η αισθητική υπήρχε στον πολιτισμό των προγόνων μας.
Αφιερωμένο στους Καλλιτέχνες που κυρίαρχο μέλημα και ζητούμενο στη ζωή και στη δουλειά τους είναι αισθητική, απαραίτητη προϋπόθεση της ποιοτικής έκφρασης.
*Ο Μάνος Νικηφοράκης είναι ιατρός δερματολόγος