Μέρος Β’
Όταν η εικόνα περιήλθε στο Τάγμα των Λυτρωτών, διαπιστώθηκε η ανάγκη αποκατάστασή της με διάφορες παρεμβάσεις, και ανέθεσαν άμεσα το έργο αυτό στον Πολωνό ζωγράφο Leopoldo Nowothy (1822-1870).
Τελικά, στις 26 Απριλίου 1866 η εικόνα μεταφέρθηκε με μεγαλοπρεπή πομπή στην εκκλησία του Αγίου Αλφόνσου συνοδεία χιλιάδων πιστών, ανταποκρινόμενων στην ειδική πρόσκληση (invito sacro) του καρδηνάλιου της Ρώμης Constantino Patrizi, ενώ ο Πάπας μετέβη και προσκύνησε την εικόνα στις 5 Μαΐου. Από τότε η εικόνα παραμένει στην εκκλησία του Αγίου Αλφόνσου.
Στον Πάπα δωρίθηκε το πρώτο πιστό αντίγραφο της κρητικής εικόνας το οποίο και τοποθέτησε στην κρεβατοκάμαρά του. Η Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας ήταν πλέον η Προστάτιδα του Τάγματος των Λυτρωτών του Σωτήρος και ορίστηκε η εορτή της στις 27 Ιουνίου.
Από τότε λειτούργησε ένας καλοστημένος μηχανισμός για την ευαισθητοποίηση των πιστών προς την εικόνα και τη διάδοσή της στη Ρώμη, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες, υιοθετώντας συγκεκριμένες πρακτικές και πρωτοβουλίες. Άλλωστε η εικόνα εγκαταλελειμένη για 60 χρόνια, για δύο γενιές, ήταν σχεδόν άγνωστη στους πιστούς στη Ρώμη.
Αρχικά, η θαυματουργή εικόνα τοποθετήθηκε κεκαλυμμένη σε έναν μικρό θρόνο στην εκκλησία του Αγίου Αλφόνσου. Τα “αποκαλυπτήρια“ της προγραμματίστηκαν να πραγματοποιούνται σε προκαθορισμένες ημέρες ανά εβδομάδα, μήνα και έτος, που με τον τρόπο αυτό λατρείας αποδινόταν μεγαλύτερη αξία στην εικόνα και προσέλκυε περισσότερους πιστούς, μέσα σε μία ατμόσφαιρα προσμονής και επισημότητας. Εν κατακλείδι, κατέληξε να θεωρούνται προνομιούχοι εκείνοι που μπορούσαν να παρευρίσκονται στις λειτουργίες αφιερωμένες στην εικόνα.
Αξιοποιήθηκαν όλα τα διαθέσιμα μέσα της τότε εποχής για τη διάδοση της εικόνας. Εφημερίδες, φωτογραφίες, μετάλλια, κάρτες, αυθεντικά αντίγραφα, όπως και κεντημένη η εικόνα σε ενδύματα μοναχών και ιερέων χρησιμοποιήθηκαν για την ευαισθητοποίηση και αφομοίωση των πιστών της νέας λατρείας της Παναγίας (la nuova devozione mariana).
Προκειμένου, επίσης, να προσέρχονται περισσότεροι πιστοί στην εκκλησία, καθιερώθηκαν, με ιερείς άλλων εκκλησιών της περιοχής, λαϊκές προσευχές στον Άγιο Αλφόνσο προς τη θαυματουργή εικόνα στις οποίες κήρυκες εξιστορούσαν τα θαύματά της.
Η εκτύπωση εικόνων της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας σε διάφορα σχήματα και τύπους αναπτύχτηκε ταχύτατα. 10 χρόνια μετά την αποκατάσταση της εικόνας, στη Ρώμη είχαν τυπωθεί 176.000 εικόνες, και περισσότερες από 420.000 μικρές εικόνες σε λεπτό χαρτί που δίνονταν συνήθως σε ασθενείς, ενώ διαθέσιμες ήταν και σε χρωμολιθογραφίες και χρωμοξυλογραφίες όπως και επιχρυσωμένες και έγχρωμες.
To 1902 είχε υπολογιστεί ότι σε εκδοτικούς οίκους της Ιταλίας, Γαλλίας, Αυστρίας και Γερμανίας είχαν εκτυπωθεί μέχρι τότε περισσότερες από 4,5 εκατ. εικόνες, εκτός των 200.000 της Ρώμης εκείνου του έτους. Οι δε εικονίτσες και τα μετάλλια που είχαν εκδοθεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες υπερέβαιναν τα 55.000.000.
Παράλληλα, ανατέθηκε στον Ελβετό ζωγράφο Jakob Wüger (1829–1892) η δημιουργία πιστών αντιγράφων της εικόνας στο εργαστήριό του στη Ρώμη. Τα πρώτα 400 πιστά αντίγραφα απεστάλησαν σε χώρες με τις μεγαλύτερες κοινότητες του Τάγματος και κυρίως σε γερμανόφωνες χώρες. Ακόμη 128 εκκλησίες του Τάγματος αφιερωμένες στην Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας χτίστηκαν μέχρι το 1966 στον κόσμο, οι περισσότερες από αυτές στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ, 13 σε κάθε χώρα.
Οι περισσότερο γνωστές πρώτες εκκλησίες που έγιναν αμέσως τοπικά κέντρα λατρείας της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας ήταν στο Πέρθ (1869), Βοστώνη (1871), Παρίσι (1874), Γρανάδα (1879), Νέα Υόρκη (1887), Μοντεβιδέο (1889), Λεόμπεν (1846), Βιέννη (1889), Μαδρίτη (1892), Βαλπαραΐσο (1903) Rhône στις Ελβετικές Άλπεις (1932), ενώ το πρώτο αντίγραφο της εικόνας εκτός Ιταλίας απεστάλη το 1867 στο παρεκκλήσι του μοναστηριού στο Argentan Νορμανδίας στη Γαλλία.
Ήταν όμως αναγκαία και η καταγραφή της ιστορίας της εικόνας, των θαυμάτων της, της φήμης της, απαραίτητα για τους σκοπούς της λατρευτικής προπαγάνδας. Την περίοδο 1866 -1916 τυπώθηκαν τα πρώτα βιβλία, έρευνες και μονογραφίες που μεταφράστηκαν σε αρκετές γλώσσες, ενώ το πρώτο βιβλίο που συνέγραψε μοναχός του Τάγματος ήταν του Ernesto Bresciani “Cenni Storici sull’ antica e prodigiosa Immagine della Madonna del Perpetuo Soccorso”, Ρώμη 1866. Υπολογίστηκε ότι μέχρι το 1926 είχαν κυκλοφορήσει περίπου 2,7 εκατ. αντίγραφα βιβλίων και φυλλαδίων, αφιερωμένα στην Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας.
Το γεγονός, επίσης, ότι ο Πάπας την τοποθέτησε στην κρεβατοκάμαρά του, ότι ήταν η μόνη εικόνα για την οποία Πάπας είχε δώσει οδηγίες να γίνει γνωστή σ’ ολόκληρο τον κόσμο και η στέψη της από τον Πάπα το 1867 αποδίδοντας της ιδιαίτερες λατρευτικές τιμές στον καθολικό κόσμο, συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διάδοση και λατρεία της.
Ακόμη, η ίδρυση από τον Πάπα το 1876 της ‘’Αδελφότητας του Αγίου Αλφόνσου και της Παναγίας της “Διαρκούς Βοήθειας’’ της οποίας τα μέλη, με πρώτο μέλος τον Πάπα, είχαν ως αποκλειστικό σκοπό τη διάδοση της λατρείας της εικόνας στους κύκλους των, με ειδικά προνόμια που τους παραχωρήθηκαν. Μέχρι το 1925 η Αδελφότητα είχε 1.250 παραρτήματα σε όλο τον κόσμο, με εκατομμύρια μέλη. Ομοίως, για τον ίδιο σκοπό ιδρύθηκαν θρησκευτικές ενώσεις προς τιμή της σε διάφορες χώρες (με τη σημαντικότερη στη Χιλή το 1878 για την Νότιο Αμερική).
Συν τοις άλλοις, τα θαύματα που αποδίδονταν στην Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας επέτειναν την επιθυμία των πιστών να γνωρίσουν και αποκτήσουν την εικόνα. Επισκέπτες από το εξωτερικό στη Ρώμη επεδίωκαν να πάρουν μαζί τους εικόνες για τους ίδιους, για συγγενείς, ασθενείς, εκκλησίες και μοναστήρια.
Η ίδρυση του ιταλικού κράτους το 1861, και συνακόλουθα ο περιορισμός των παπικών κρατών, οι νόμοι για την κατάργηση όλων των καθολικών ταγμάτων στην ιταλική χερσόνησο το 1866 με μόνη εξαίρεση εκείνων του παπικού κράτους, οι πόλεμοι του παπικού κράτους με το νεοϊδρυθέν ιταλικό κράτος, ο νόμος για την εκποίηση εκκλησιαστικών περιουσιών το 1867, ο αφορισμός του Πάπα Πίου Θ’ εναντίον της μοναρχίας και των ιταλών πολιτικών επέφεραν εκείνη την περίοδο έντονη αμφισβήτηση προς την καθολική εκκλησία και στο ρόλο του Πάπα. Πάπας Πίος Θ’ που έμεινε στην ιστορία, μεταξύ άλλων, για το δόγμα του αλάθητου του Πάπα που διαμόρφωσε το 1870.
Όπως αναφέρει ο Vincenzo La Mendola, μέλος του Ινστιτούτου Ιστορίας του Τάγματος των Λυτρωτών, στον αφιερωματικό τόμο για τα 150 χρόνια της εικόνας της Διαρκούς Βοήθειας στον Άγιο Αλφόνσο, η νέα λατρεία της Παναγίας εμφανίστηκε ως ιδανική για να ανταποκριθεί στις ανάγκες μίας χριστιανικής κοινωνίας που δοκιμαζόταν από μία δραστική και βίαιη μεταμόρφωση.
Ο νέος τίτλος λατρείας της Παναγίας ως ΄Διαρκή Βοήθεια’ είχε μια απρόσμενη επιτυχία, όχι μόνο προς τους πιστούς αλλά κυρίως στους παπικούς κύκλους. Έγινε δεκτός ως μία από τις απαντήσεις του Καθολικισμού στις δύσκολες συνθήκες των καιρών.
Σημαντική συμβολή στην εξάπλωση και λατρεία της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας σημειώθηκε, επίσης, με την εισαγωγή της Νοβένας το 1927 στη λειτουργία στο Saint Louis στις ΗΠΑ. Η Νοβένα (novenus-Novena από τον αριθμό εννέα) στην καθολική εκκλησία είναι μία σειρά προσευχών που απαγγέλλονται για εννέα συνεχόμενες ημέρες έως την ημέρα της εορτής κάποιου Αγίου.
Η Νοβένα έλαβε την ονομασία ‘Διαρκής Νοβένα’ (Perpetual Novena) και έγινε πασίγνωστη και για τον πρόσθετο λόγο ότι πέραν του καθιερωμένου εννιάμερου προσευχών στην εορτή της, εισήχθη και για κάθε Τετάρτη όπου υπήρχε η εικόνα της. Ακόμη, κατά την προσευχή στη Διαρκή Νοβένα οι πιστοί εναπόθεταν στην εικόνα αφιερώματα, γράμματα με παρακλήσεις και ευχαριστίες για τις ευεργεσίες που είχαν λάβει.
Μέχρι το 1930 η Διαρκής Νοβένα είχε καθιερωθεί σε 30 εκκλησίες στο Saint Louis και Detroit των ΗΠΑ. Τα επόμενα 25 χρόνια είχε εισαχθεί σε σχεδόν 2.000 εκκλησίες στις ΗΠΑ και Καναδά, ενώ με την έναρξη του Παγκοσμίου Πολέμου εορταζόταν σε 55 επισκοπές στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη η Διαρκής Νοβένα εισήχθη με την αμερικανική θρησκευτική υπηρεσία του στρατού στο Μπέλφαστ το 1943.
Στην Αϊτή, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας Πορτ-ο-Πρενς απέδωσαν στην Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας την ταχεία εξαφάνιση μίας επιδημικής ευλογιάς που ενέσκηψε τον Φεβρουάριο του 1882 και αποδεκάτισε περίπου 4.000 άτομα. Η γρήγορη εξάλειψη της αποδόθηκε ως αποτέλεσμα μίας μεγαλειώδους λιτανείας της εικόνας της Διαρκούς Βοήθειας στους δρόμους της Πορτ-ο-Πρενς. Το 1942 η Παναγία της Διαρκούς Προστασίας ανακηρύχτηκε ως ο επίσημος προστάτης της Αϊτής από τον Πρόεδρο της χώρας Louis Lescot. Το 1982, εκατό χρόνια μετά την εξάλειψη της ευλογιάς εκδόθηκαν αναμνηστικά γραμματόσημα και άλλα έντυπα, με την κρητική εικόνα.
Σε πολλές περιοχές στην Ισπανία και τη Λατινική Αμερική από το 1950 η εικόνα λατρεύεται και με τη μεταφορά της από οικογένεια σε οικογένεια, παραμένοντας 24 ώρες σε κάθε κατοικία (Visita Domiciliaria).
Στις Φιλιππίνες, χώρα με περισσότερους από 90 εκατ. χριστιανούς καθολικούς, η εκκλησία της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας (γνωστή ως Baclaran Church) λατρεύεται και τιμάται περισσότερο από κάθε άλλη χώρα, τόσο στις Φιλιππίνες όσο και από Φιλιππινέζους της διασποράς.
Σε όλες τις καθολικές εκκλησίες και παρεκκλήσια της χώρας βρίσκεται η κρητική εικόνα της Διαρκούς Βοήθειας, μάλιστα με ειδική άδεια του Πάπα η Εθνική εκκλησία της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας στη Μανίλα παραμένει ανοικτή όλο το 24ωρο για τη Διαρκή Νοβένα κάθε Τετάρτη, λόγω της μεγάλης προσέλευσης πιστών, η εικόνα δε συναντάται ευρέως σε δημόσιους χώρους, επιχειρήσεις και φυσικά σε κατοικίες.
Πανεπιστήμιο στις Φιλιππίνες φέρει το όνομά της όπως και νοσοκομείο, κολλέγιο, κλινικές και ιατρικά κέντρα, έχοντας ως έμβλημα την εικόνα της.
Λειτουργούν επίσης πολλά καθολικά σχολεία ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, κυρίως για προσχολική εκπαίδευση, με την ονομασία Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας (Our Lady of Perpetual Help-OLPH) σε πολλά δε εξ αυτών με αθλητικές ομάδες με την ίδια επωνυμία καθώς και αθλητικά κέντρα OLPH, με διάφορα αθλητικά τμήματα.
Η Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας έχει ανακηρυχτεί, επίσης, προστάτιδα των πόλεων Almoradi της Ισπανίας και Porto Cesareo της Ιταλίας, της Επισκοπής του Middlesbrough, της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας του Leeds, της Επισκοπής Salina στο Κάνσας των ΗΠΑ και της Επισκοπής Issele-Uku της Νιγηρίας. Χαρακτηριστικό, ακόμη, ότι ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ με δικό του διάταγμα έστεψε αντίγραφο της εικόνας της Διαρκούς Βοήθειας, στις 16 Ιουνίου 1999, και το αφιέρωσε στη γενέθλια πόλη του τη Wadowice Πολωνίας.
Σημαντικές εκκλησίες που εορτάζουν στις 27 Ιουνίου, σήμερα, την Παναγία της Διαρκούς Βοήθειας πέραν του Αγίου Αλφόνσου στη Ρώμη, θεωρούνται η Βασιλική της Διαρκούς Βοήθειας στο Βοστώνη, το Μοναστήρι Clonard στην Ιρλανδία, η εκκλησία Baclaran στις Φιλιππίνες, η εκκλησία Novena στη Σιγκαπούρη, η Βασιλική της Διαρκούς Βοήθειας στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, η εκκλησία της Διαρκούς βοήθειας στο Mabvuku του Ζιμπάμπουε, της Διαρκούς Βοήθειας στο Τορόντο, της Διαρκούς Βοήθειας στο Tarnobrzeg in Serbinów Πολωνίας και άλλες.
Στη Μονή της Κεράς της Καρδιώτισσας στο Ηράκλειο μία ταπεινή ταμπέλα υπενθυμίζει ότι η πρωτότυπη εικόνα της Παναγίας ευρίσκεται στην εκκλησία του Αγίου Αλφόνσου στη Ρώμη. Η εικόνα δεν επέστρεψε ποτέ σ’ αυτά τα 520 χρόνια περίπου από την κλοπή της, ούτε σχέσεις έχουν αναπτυχθεί με τον γενέθλιο τόπο της εικόνας. Όμως, αντίγραφο της εικόνας επέστρεψε το 2011 σε ελληνορθόδοξη πλέον εκκλησία.
Το Τάγμα των Λυτρωτών του Σωτήρος δώρισε την καθολική εκκλησία του Αγίου Αλφόνσου στο Λεόμπεν της Αυστρίας στη Μητρόπολη της Αυστρίας, για τις ανάγκες της Μητρόπολης στην περιοχή. Όπως δε δήλωσε, μεταξύ άλλων, ο οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος κατά την επίσημη τελετή παράδοσης της εκκλησίας στις 9 Νοεμβρίου 2014, ‘’θα πρέπει δε αυτή η κίνηση να αναγνωριστεί ως καρπός του κλίματος εμπιστοσύνης, που καλλιέργησε ἡ συνεργασία των Εκκλησιών, Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών’’. Τα κλειδιά της εκκλησίας, Αγίας Σκέπης πλέον, παρεδόθησαν στον Κρητικό Μητροπολίτη Αυστρίας, κ. Αρσένιο Καρδαμάκη και κάθε χρόνο, στις 27 Ιουνίου, εορτάζεται με εκδηλώσεις η εικόνα της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας.
Μεταξύ των ετών 1992 και 1994 έγιναν εργασίες στα εργαστήρια του Βατικανού για μία νέα αποκατάσταση της εικόνας. Πέραν της αφαίρεσης πρόσθετων επιχρωματισμών και άλλων παρεμβάσεων, με τη χρήση ραδιάνθρακα 14 έγινε ανάλυση του ξύλου της εκόνας το οποίο χρονολογήθηκε μεταξύ των ετών 1325 και 1480.
Η εικόνα, διαστάσεων 53 επί 41,5 εκατοστών, εικονίζει την Παναγία σε προτομή κρατώντας τον Χριστό στα αριστερά της. Πάνω αριστερά της εικόνας υπάρχουν τα ελληνικά αρχικά γράμματα για τη Μητέρα (ΜΡ), από κάτω του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (ΟΑΜ-Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ), πάνω δεξιά του Θεού (ΘY) και κάτω του Αρχάγγελου Γαβριήλ (ΟΑΓ) και δεξιά του Χριστού τo Χριστόγραμμα του ΙCXC (ΙΗϹΟΥϹ ΧΡΙϹΤΟϹ). Αριστερά της Παναγίας εικονίζεται ο Αρχάγγελος Μιχαήλ κρατώντας σπόγγο και λόγχη και δεξιά ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατώντας σταυρό, ακάνθινο στεφάνι και τους ήλους της μελλοντικής σταυρικής του θυσίας.
Ο Ιησούς κάθεται με σταυρωμένα τα πόδια και το δεξί του πέλμα ανάστροφο όπου κρέμεται το λυμένο του σανδάλι, στάση που υποδηλώνει τον φόβο του όταν αντικρίζει τα σύμβολα της Σταύρωσης, ενώ η Παναγία εμφανίζεται θλιμμένη, γνωρίζοντας το μελλοντικό Πάθος του Υιού της. Η εικόνα ανήκει στον αποκαλούμενο οικονογραφικό τύπο της Παναγίας του Πάθους, και η παράσταση έχει συμβολικό χαρακτήρα καθώς προαναγγέλλει το Πάθος του Χριστού κατά την Σταύρωση.
Ο συγκεκριμένος εικονογραφικός τύπος της Παναγίας του Πάθους αποδίδεται στον ζωγράφο Ανδρέα Ρίτζο (1421-1492) που διέπλασε στο εργαστήριο του στο Ηράκλειο. Σήμερα, υπάρχουν τρεις ενυπόγραφες εικόνες και 19 ανυπόγραφες αυτού του εικονογραφικού αυτού τύπου του Ρίτζου.
Οι ενυπόγραφες στη Galleria Nazionale της Πάρμα, στη Galleria dell’ Academia της Φλωρεντίας και στην εκκλησία San Biagio Ston στο Ντουμπρόβινκ. Οι δε ανυπόγραφες, πέραν της Παναγίας της Διαρκούς Βοήθειας στον Άγιο Αλφόνσο της Ρώμης, στην Ορθόδοξη Μητρόπολη Ρεθύμνου, στον Άγιο Γεώργιο Βενετίας, στην Πάτμο και οι λοιπές σε άλλες εκκλησίες, ιδιωτικές συλλογές και μουσεία σε ΗΠΑ, Ρωσία, Ελλάδα, Γερμανία, Σερβία, Αγγλία και Ιταλία.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ernesto Bresciani ” Cenni Storici sull’ antica e prodigiosa Immagine della Madonna del Perpetuo Soccorso’ , Ρώμη 1866.
- 150o Αnniversario della consegna della Icona della Madonna del Perpetuo Soccorso ai Redentoristi, Roma 2016.
- Dr. Kathleen Giles Arthur, “The Maria del Sochorso Altarpiece: A Cretan Icon transformed in Counter-Reformation Italy,” Southeastern College Art Conference Review XVI: 2 (2013): 151-170.
- Σπανάκης Σ. Η Παναγία η Καρδιώτισσα, Η ιστορική εικόνα της Μονής Κεράς πεδιάδος, Ηράκλειο, 1982.
- Gilberto Silvestri , Vincenzo La Mendola, Icona della Madre del Perpetuo Soccorso. Storie e meditazioni, edito da Shalom, 2018.
- ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟΝ, Ιεράς Μονής Καρδιωτίσσης Κεράς, Ιερά Μητρόπολης Πέτρας και Χερρονήσου, 2013.
- Το Βυζαντινό Μοναστήρι της Κεράς, Νίκος Ψιλάκης, 1995.
- Mario Cattapan, I pittori Andrea e Nikola Rizo da Candia Πιν. Α’-Η΄), Θησαυρίσματα τόμος 10 σελ. 238-282, Βενετία 1973.
- Μητρόπολη Αυστρίας, Δελτία Ειδήσεων 10.11.2014 και 30.06.2015.
- https://www.redemptorists.com και www.wikipedia.com
- Οι ζωγράφοι της Κρητικής σχολής του 15ου αιώνα, Ανδρέας και Νικόλαος Ρίτζος, μεταπτυχιακή εργασία, Μαρία Γ. Στάθη, θεσσαλονίκη, 2007.
- Γεράσιμος Δ. Παγράτης, Ιστορία της Ιταλίας (1454-1870) 2015.
- Confraternity of our Lady of perpetual Help and St. Alphonsus, Brooklyn N.Y., 1926