Τον τελευταίο καιρό συχνά είμαστε μάρτυρες έκτακτων καιρικών φαινομένων. Πυρκαγιές, σεισμοί, καταποντισμοί, δημιουργία κυκλώνων σε περιοχές που ποτέ δεν γίνονταν, αυτοκίνητα μικρά και λεωφορεία να εξαφανίζονται από την ορμή του νερού, σπίτια να καταστρέφονται από πλημμύρες νερών, τσουνάμι να καταπίνουν εκατοντάδες ανθρώπους, ο ουρανός να φλέγεται από χιλιάδες αστραπές και πολλά άλλα επικίνδυνα φαινόμενα.
Ξαφνικά μπροστά στη φύση, που την έχουμε δαμάσει και την εκμεταλλευόμαστε ποικιλοτρόπως, νιώθουμε μικροί και αδύναμοι όπως οι λιλιπούτιοι μπροστά στον Gulliver.
Αλλά τι είναι αυτή η λεγόμενη φύση, για την οποία συχνά οι άνθρωποι αντιδικούν πότε με την αλαζονεία του δαμαστή, πότε με την αγωνιώδη ταπείνωση του υπαίτιου καταστροφέα σαν να μην αποτελούν και αυτοί μέρος της φύσης, σαν να μην ανήκουν και αυτοί στην φύση όπως τα ζώα, τα φυτά ή τα κύματα και οι θύελλες με τους ανέμους των δώδεκα μποφόρ;
Οι φυσικές καταστροφές οδηγούν συχνά σε συλλογισμούς και ίσως σε αυτάρεσκα κλαψουρίσματα για την αλαζονεία του ανθρώπου που απαιτεί να εξουσιάζει τη φύση με την τεχνολογία του που εξολοθρεύει τη ζωή.
Κάθε καταστροφή είναι μια καλή ευκαιρία για να κριτικάρουμε την εμπιστοσύνη μας στην τεχνολογία και στην πρόοδο. Η αποκάλυψη, (που αναφέρουν τα ιερά βιβλία) φαντάζοντάς την κατά την παράδοση με τη φωτιά ή με το νερό και τώρα έχοντας υποστεί σύγχυση με τις καταστροφές που προκαλούν τα έκτακτα καιρικά φαινόμενα, διεγείρει σε όποιον την κοιτάζει, όπως εμείς από μακριά και εκ του ασφαλούς, ένα ρίγος φόβου.
Όπως συμβαίνει συχνά με τον φόβο, ανακατεύονται μια αμφιλεγόμενη έλξη και μια αυστηρή προειδοποίηση επί της αδυναμίας του ανθρώπου και της έλλειψης σεμνότητας ως προς τη φύση (φυσικό περιβάλλον;).
Όλα αυτά εντατικοποιούνται μπροστά από καταστροφές που οφείλονται σε ανθρώπινες παραλείψεις εκτός εκείνων που έχουν «φυσικό» χαρακτήρα όπως οι σεισμοί και τα τσουνάμι που παρουσιάζονται στην Ιαπωνία και που δεν σχετίζονται με την ανθρώπινη ανοησία και ανεντιμότητα, όπως αντίθετα συμβαίνει, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις καταστροφικών φαινομένων που οφείλονται στις παράνομες εκμεταλλεύσεις δασών ή ανέγερσης οικοδομών καταλαμβάνοντας την ροή ρεμάτων και ποταμών ή την μη τήρηση των αντισεισμικών κανονισμών και των κανόνων δόμησης.
Μου δίνεται η ευκαιρία να αναφερθώ στην φρενίτιδα που έχει κυριεύσει τον άνθρωπο για την εξεύρεση του πολύτιμου πετρελαίου και των υδρογονανθράκων γενικότερα. Σχεδόν έχουν στερέψει τα καύσιμα από τις γεωτρήσεις ξηράς και πήγαμε τώρα στις θαλάσσιες γεωτρήσεις. Πριν αποφασιστεί από τον οιονδήποτε η υποθαλάσσια διάτρηση πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα τρυπήσουμε κάποιο ηφαίστειο…
Η υπερηφάνεια του ανθρώπου που με την τεχνολογία του καθυποτάσσει την φύση ή η επιτίμηση ενάντια σ’ αυτήν την υπερηφάνεια εκπορεύονται από μια παρεξήγηση: δηλαδή από την αντιπαράθεση τού ανθρώπου με τη φύση και την αντιπαράθεση, εξ ίσου απατηλή, μεταξύ του φυσικού και του τεχνητού.
Όπως λέει ένας μεγάλος ύμνος προς τη φύση που έγραψε ο Goethe, το παν είναι φύση, και εκείνο που στα μάτια μας φαίνεται να την αρνείται και που είναι όμως μια σκηνοθεσία. Υπάρχει ο μύθος μιας αδιάφθορης φύσης καθότι παρθένα από κάθε ανθρώπινη επίδραση που θα την διέφθειρε.
Αλλά ούτε αγνό κρασί υπάρχει στη φύση χωρίς την παρέμβαση εκείνου που καλλιεργεί το αμπέλι και τρυγά τα σταφύλια. Ούτε οι φωλιές των πουλιών θα υπήρχαν χωρίς την επέμβαση των ίδιων που τις κατασκευάζουν.
Όποιος, όπως ο Goethe, έχει τη βαθιά αίσθηση ότι ανήκει στο ανθρώπινο είδος, όπως τα άλλα είδη, ανήκουν στη φύση, γνωρίζει ότι το ερέθισμα του ανθρώπου να κατασκευάσει ένα τσαντίρι ή ένα σπίτι δεν είναι λιγότερο φυσικό του ερεθίσματος εκείνου που ωθεί τους κάστορες να κατασκευάζουν τα αναχώματά τους που τους προστατεύουν από την ορμή των υδάτων.
Ο άνθρωπος δεν καταστρέφει τη φύση αλλά συχνά διαπράττει ένα άλλο λάθος πιο αυτοκαταστροφικό, δηλαδή απειλεί όχι τη φύση αλλά τον ίδιο τον εαυτό του, το είδος του.
Τα δηλητηριώδη μανιτάρια δεν είναι λιγότερο φυσικά από τα φαγώσιμα μανιτάρια*, οι παγωμένες εκτάσεις του Πλούτωνα δεν είναι λιγότερο φυσικές από τις ανθισμένες εκτάσεις με ρόδα της Βουλγαρίας, τα αέρια που εξέρχονται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων δεν είναι ολιγότερο φυσικά από το άρωμα των λουλουδιών, επειδή αποτελούνται από χημικά στοιχεία που αποτελούν μέρος της φύσης, μέρος της Δημιουργίας.
Πιο απλά, τα δηλητηριώδη μανιτάρια, οι παγωμένοι πλανήτες και τα τοξικά αέρια είναι φονικά για το ανθρώπινο είδος, του οποίου στη «φύση» πιθανώς δεν ενδιαφέρει περισσότερο από τους δεινόσαυρους, αλλά που για εμάς αντιθέτως είναι σημαντικό. Το παν πάντως ανήκει στη φύση των πραγμάτων, De rerum Natura.
Ο Βασίλης Μιχ. Χατζηγιάννης είναι καθηγητής Μηχανικής των Ρευστών και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου