Το κείμενο αυτό, αποτελεί τη συνέχεια της Α΄ ενότητας που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο, με τίτλο: Α΄ Ενότητα: Οι ανυπότακτοι
Επιχειρώντας μια ερμηνεία
Για να μπορέσουμε να έχουμε μια αδρή αρχική προσέγγιση στη γένεση του φαινομένου, θα πρέπει να διερευνήσουμε κάποιους ισχυρούς παράγοντες που δημιούργησαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίστηκαν και εγκαθιδρύθηκαν αυτές οι σκληρές συμπεριφορές, όπως:
- Καταρχήν, θεωρούμε πως το τραχύ του τοπίου συνδυασμένο με τη σχεδόν ανυπαρξία καλλιεργήσιμων εκτάσεων, σκλήρυνε τους κατοίκους αφού έτσι κι αλλιώς έδιναν έναν σκληρό αγώνα επιβίωσης. Η πάλη με τη φτώχεια τους και με τα στοιχεία της φύσης για την καθημερινότητά τους, τους ανάγκαζε να σκληρύνουν σαν «τις πέτρες του τοπίου τους»! Έτσι για να επιβιώσουν γίνονταν σαν «τα πετραμύγδαλα» σκληροί.
Αλλιώς κινδύνευαν να εξαφανιστούν από την ανέχειά τους όσο και από τους κινδύνους απειλής της υγείας τους. Επίσης η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη και γι’ αυτό ως αμυντικό μηχανισμό είχαν το ότι έπρεπε να γεννάνε πολλά παιδιά ώστε… κάποια θα ζούσαν.
Ένας βέβαια λόγος της γέννησης πολλών παιδιών ήταν και ότι χρειαζόταν πολλά χέρια για να παραχθεί το έστω και πενιχρό αλλά και απόλυτα απαραίτητο εισόδημα της οικογένειας. Ίσχυε βέβαια και το ότι οι πολυπληθείς οικογένειες μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ευκολότερα τις απειλές που παρουσιάζονταν, είτε κατά της ζωής τους είτε κατά των συμφερόντων τους.
- Κατά δεύτερον, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών, λόγω του ότι βρίσκονταν μακριά από τις ευνοημένες γεωγραφικά περιοχές όπου συνήθως κατοικούσαν οι κατακτητές τους, Άραβες, Ενετοί και τελευταία Οθωμανοί, μπορούσαν να αναπτύξουν μια περισσότερο ανυπότακτη συμπεριφορά. Έτσι λοιπόν από μόνοι τους μπορούσαν να διατηρούν πιο ανεξάρτητο χαρακτήρα από εκείνον της υποτέλειας και της δουλικότητας, στον οποίο εξανάγκαζαν τους κατακτημένους οι δυνάστες τους.
Όμως η ευκαιρία αυτή που τους δινόταν με το να νιώθουν έστω και λίγο ανεξάρτητοι και με την όποια διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους, τους έκανε και περισσότερο μαχητικούς απέναντι στους δυνάστες τους.
Όμως αφού είχαν περιέλθει σε τέτοιο σημείο και είχαν πάρει τις αποφάσεις τους και με δεδομένο του ότι θα έπρεπε και μάλιστα αρκετά συχνά να αντιμετωπίζουν τους κατασταλτικούς μηχανισμούς των κατακτητών τους, τους έκανε να γίνουν ακόμη πιο σκληροί και αδάμαστοι.
Επιπλέον ήδη είχαν αναλάβει και την προστασία των υπόλοιπων αμάχων, των παιδιών και των γυναικών. Ή θα ήταν σκληροί και να μην φοβούνται το θάνατο, ή δεν θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τον ρόλο τους.
iii. Έτσι κτίστηκαν σκληροί χαρακτήρες, παραδοσιακές αξίες και μηχανισμοί υπεράσπισης.
Όμως η αδυναμία ελέγχου των μηχανισμών αυτών οδηγούσε σε αρκετές περιπτώσεις και σε κατάχρηση της δύναμης και της επιρροής τους. Η ανθρώπινη φύση από την ύπαρξή της εμπεριέχει και το χαρακτηριστικό της εκμετάλλευσης ή την αδικία εις βάρος του διπλανού τους.
Γι’ αυτό εξάλλου επινοήθηκαν από την ελληνική κλασσική αρχαιότητα οι νόμοι, τα δικαστήρια και η τιμωρία και μάλιστα υπήρχε και η θεά της δικαιοσύνης, η Θέμιδα.
Η αδυναμία εφαρμογής νόμων και η αυθαιρεσία στις συμπεριφορές, σιγά-σιγά έφεραν στις κοινωνίες αυτές και το φαινόμενο της αυτοδικίας και των υπόλοιπων βίαιων συμπεριφορών.
- Εδώ αξίζει να επισημανθεί ότι η Πολιτεία, δυστυχώς δεν στάθηκε ως όφειλε αρωγός στις αντικειμενικές δυσκολίες διαβίωσης των κατοίκων αυτών των περιοχών, οι οποίοι έχρηζαν μιας παραπάνω βοήθειας και προσοχής. Η ελληνική κοινωνία από τις αρχές του εικοστού αιώνα, σιγά-σιγά έμπαινε σε ένα νέο κεφάλαιο μιας υποτυπώδους ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού και ειδικά μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922.
Για τις ελληνικές τοπικές κοινωνίες, προέκυπταν προκλήσεις για αλλαγές στάσεων και συμπεριφορών, που όμως θα έπρεπε να υπήρχε και ένα σχετικά μέτριο μορφωτικό επίπεδο για να αφομοιωθούν. Αυτό το επίπεδο παιδείας και μόρφωσης για εκείνους δεν το φρόντισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις και έτσι οι κοινωνικοί αυτοί χώροι, παρόλες τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν, αφέθηκαν στην τύχη τους!
- Αργότερα, πολύ κακώς βέβαια, η αυτοδικία αυτή θεωρήθηκε πλεονέκτημα της κοινωνικής ή συγγενικής ομάδας και έφτασε να θεωρείται στοιχείο της παράδοσης του κοινωνικού χώρου.
Οι ολέθριες συνέπειες
Όταν οι περιοχές αυτές της πατρίδας μας απελευθερώθηκαν από τους τελευταίους κατακτητές τους Οθωμανούς, δυστυχώς οι αντικοινωνικές αυτές συμπεριφορές δεν εγκαταλείφθηκαν. Όσο και να υπεισήλθαν ευκαιρίες εκπαίδευσης και μόρφωσης των κατοίκων, οι αυτοδικίες και οι βίαιες συμπεριφορές, σε αρκετές περιπτώσεις συνεχίστηκαν να εκδηλώνονται.
Περίπτωση αντιδικίας και βίαιης συμπεριφοράς ήταν η δολοφονία και του πρώτου κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιούνιο του 1831. Έκτοτε ο ελληνικός χώρος έχει θρηνήσει εκατοντάδες θύματα αυτοδικίας και άλλων βίαιων συμπεριφορών.
Οι πολιτικές διαμάχες και ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος
Αργότερα και όταν πια λειτουργούσε η Δημοκρατία μας, περιπτώσεις αυτοδικίας και βίαιης συμπεριφοράς υπήρξαν τόσο οι δύο απόπειρες δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, όσο και η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη από παρακρατικούς αντίπαλων πολιτικών ομάδων. Δυστυχώς μεγάλη αναζωπύρωση του φαινομένου με χιλιάδες θύματα υπήρξε καθ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου αλλά και αργότερα.
Οι βεντέτες και η παρεξήγηση
Σήμερα πια και όντες στον εικοστό πρώτο αιώνα, υπάρχουν δυστυχώς κάποιες ελάχιστες περιοχές της πατρίδας μας που το οδυνηρό αυτό φαινόμενο των βίαιων συμπεριφορών, της αντεκδίκησης και της αυτοδικίας ναι μεν έχει περιοριστεί, αλλά δεν έχει εκλείψει.
Όσον αφορά την περιοχή της Μάνης, το φαινόμενο έχει σχεδόν μηδενιστεί. Όμως δυστυχώς συνεχίζεται σε κάποιες περιοχές της ορεινής Κρήτης. Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, έχει συνδυαστεί και με την οπλοκατοχή και οπλοχρησία που εκδηλώνεται ως μια κακή συνήθεια σε κοινωνικές εκδηλώσεις.
Η συνήθεια αυτή ενυπάρχει ακόμη σε κοινωνικούς χώρους της Κρήτης, απλά και μόνον ως μια παρεξήγηση κοινωνικής συμπεριφοράς και εντελώς αναίτια, μιας και όλοι πια ισχυριζόμαστε ότι είμαστε τουλάχιστον Ευρωπαίοι πολίτες.
Ποντάροντας στην παιδεία των κατοίκων
Όμως χρειάζεται κάτι βαθύτερο. Θα πρέπει να καλλιεργηθούν πολιτικές που να βοηθήσουν να αλλάξει η αξιακή κλίμακα του πληθυσμού. Να μετατοπισθεί η αξία του ατόμου στην προσπάθεια για μόρφωση.
Να αρχίσουν να σκέφτονται και να υπολογίζουν ότι η αξία του ατόμου είναι συνισταμένη του επιπέδου μόρφωσής του. Αυτό έχει χαθεί στη Κρήτη και γι’ αυτό συμβαίνουν και τα σημερινά βίαια γεγονότα στο χωριό της ορεινής νότιας Κρήτης. Τώρα η αξία του ατόμου μετριέται με την οικονομική του θέση και την υποτιθέμενη κοινωνική του επιρροή.
Η αξιακή εκτίμηση της μόρφωσης ίσχυσε για κάποιες δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80 το πολύ! Μετά χάθηκε! Άμεσος στόχος πρέπει να είναι ένας τουλάχιστον πτυχιούχος ανά στενή οικογένεια. Μόνο αν υπάρξουν πτυχιούχοι στην οικογένεια μπορεί να υπάρξουν φωνές για λογικές αποφάσεις. Αλλιώς πάμε με τα ένστικτά μας!
Μια πρόταση θεραπείας
Προς τούτο προτείνουμε με προσωπική πρωτοβουλία του πρωθυπουργού και με συντονιστή τον σχετιζόμενο υφυπουργό Παιδείας, τη συγκρότηση μιας κορυφαίας επιτροπής συνεχούς δράσης με άτομα παγκόσμιας φήμης, σχετιζόμενα με την Κρήτη.
Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Michael Herzfeld, ανθρωπολόγος που έζησε στα Ζωνιανά 2 χρόνια και μελέτησε την κοινωνία τους, έχει γράψει και δύο βιβλία για αυτό, ο Κώστας Δασκαλάκης του ΜΙΤ της Βοστώνης των ΗΠΑ, ο Νίκολας Χρηστάκης κοινωνιολόγος της Ιατρικής του Princeton University, η Victoria Hislop που έγραψε το βιβλίο «Nησί» για τη Σπιναλόγκα, κάποιος πολύ διάσημος ξένος καλλιτέχνης που να σχετίζεται με την Κρήτη, όπως ας πούμε ο Τομ Χανκς που έχει σπίτι στην Αντίπαρο.
Αυτή θα είναι η επιτροπή επιρροής. Συμπληρωματικά όμως με αυτήν θα υπάρχει μία 5-7 μελής επιτροπή εργασίας με έναν Έλληνα νεώτερο φιλόσοφο, όπως ας πούμε τον Κώστα Τσουκαλά, έναν πανεπιστημιακό καθηγητή Κοινωνιολογίας ή Ψυχολογίας, έναν επίσης καθηγητή Εγκληματολογίας, έναν καθηγητή συνταγματολόγο – πολιτειολόγο, έναν Έλληνα του εξωτερικού καθηγητή Πολιτικής της Εκπαίδευσης σε Πανεπιστήμιο της Ευρώπης και κάποιον σοφό της εκκλησίας ή με κορυφαία θεολογική μόρφωση όπως τον Χρήστο Γιανναρά ή τον Κώστα Αξελό ή τον Στέλιο Ράμφο.
Αυτές οι δύο επιτροπές με μελέτες δύο χρόνων τουλάχιστον θα καταφέρουν να χαράξουν έναν οδικό χάρτη ολιστικής παρέμβασης. Μετά θα πρέπει να υπάρξει η ανάλογη κυβερνητική αποφασιστικότητα! Παράλληλα και άμεσα θα πρέπει να υπάρξουν στις περιοχές αυτές, αστυνομικά μέτρα γενναίας παρέμβασης που να εγγυώνται την ασφαλή διατήρηση της τάξης.