Τα όνειρα έχουν χαρακτήρα μυστηριακό, μεταφυσικό και απόκρυφο και αποτελούν ακόμα και σήμερα ένα νεφελώδες στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Η προσπάθεια του ανθρώπου να τα κατανοήσει είναι τόσο αρχέγονη όσο και η ίδια μας η ύπαρξη και οι ερμηνείες που έχουν δοθεί κατά καιρούς μπορεί να προέρχονται από τη λαϊκή σοφία, τα ιερατεία και πρόσφατα και από την επιστήμη.
Η ψυχολογία έχει βρει σε αυτά ένα πολύτιμο εργαλείο για να διεισδύσει στον κόσμο του υποσυνείδητου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα παιδιά, τα οποία συχνά δυσκολεύονται στην έκφραση όχι μόνο των συναισθημάτων, αλλά και των εμπειριών τους.
Τα όνειρα μοιάζουν παράλογα, γιατί την ώρα του ύπνου η λογική μας βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση, ενώ τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει αναλάβει το υποσυνείδητο, δηλαδή το μη λογικό και μη φανερό μέρος του εαυτού μας, το οποίο δε χρησιμοποιεί λεκτική, αλλά συμβολική γλώσσα. Για το λόγο αυτό η ερμηνεία του ονείρου, είναι μια διαδικασία αποκωδικοποίησης των συμβόλων. Η ανάλυση, λοιπόν των ονειρικών συμβόλων είναι αυτή που δίνει πρόσβαση στα βαθύτερα συναισθήματα του ατόμου και επιτρέπει στη συνέχεια τη λογική επεξεργασία και κατανόηση τους, γεγονός που οδηγεί στην εξισορρόπηση και τη θεραπεία τους.
Το περιεχόμενο των ονείρων που βλέπει ένα παιδί επηρεάζεται άμεσα από την ιδιοσυγκρασία και το ψυχοσυναισθηματικό του υπόβαθρο. Για παράδειγμα ένα παιδί κοινωνικό, εξωστρεφές, εκδηλωτικό είναι λιγότερο πιθανό να έχει άσχημα ή καταθλιπτικά όνειρα, γιατί το συναισθηματικό του φορτίο βρίσκει διέξοδο, εκφράζεται, αλλά και κατευνάζεται. Αντίθετα, τα εσωστρεφή παιδιά εσωτερικεύουν ανέκφραστες συναισθηματικές εμπειρίες. Στην περίπτωση αυτή τα όνειρα γίνονται ο τρόπος έκφρασης, και η διέξοδος για το άγχος, την αγωνία, τους φόβους, αλλά και τις επιθυμίες που δεν εξωτερικεύτηκαν στην πραγματική ζωή. Οι συνθήκες ζωής και το περιβάλλον του παιδιού διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Έτσι, τα παιδιά που μοιράζονται το δωμάτιο τους, φαίνεται ότι φοβούνται λιγότερο τη νύχτα και το σκοτάδι καθώς με τη συντροφιά νιώθουν ασφαλή και οι εφιάλτες τους είναι μικρότερης κλίμακας σε σύγκριση με τα παιδιά που κοιμούνται μόνα.
Εφιάλτες μπορεί να συνοδεύουν ακόμα εμπειρίες αποχωρισμού με τη μητέρα, ιδιαίτερα αν πρόκειται για μακροχρόνιο αποχωρισμό καθώς η μητέρα είναι η τροφός και ο φροντιστής και το άτομο με τον ισχυρότερο συναισθηματικό δεσμό με το παιδί. Έτσι, η απουσία της, ανάλογα και με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, μπορεί να το κάνει να νιώσει μετέωρο.
Μικρότερης σημασίας είναι οι εφιάλτες που βλέπει το παιδί όταν είναι άρρωστο, γιατί αποδίδονται στην σωματική του κατάσταση και τη δυσαρέσκεια που αυτή προκαλεί.
Από τη σκοπιά της ψυχολογίας τα όνειρα δεν εξετάζονται ως μηνύματα με συγκεκριμένο περιεχόμενο ή προφητικό χαρακτήρα, αλλά τους αποδίδεται ένα υπαρξιακό εσωτερικό νόημα, ιδιαίτερα προσωπικό για το κάθε παιδί. Τα διάφορα σύμβολα μπορεί να αφορούν πλευρές του ίδιου ατόμου και όχι απαραίτητα κάποιον εξωτερικό εχθρό. Οι τρομακτικές φιγούρες, δηλαδή, που πρωταγωνιστούν σε έναν εφιάλτη δεν αποτελούν μια εξωτερική απειλή, αλλά πτυχές του ψυχισμού του ίδιου του παιδιού που μεταμφιέζονται σε αυτά τα σύμβολα.
Η αφήγηση του ονείρου σε χρόνο ενεστώτα, σαν να πρόκειται για γεγονότα που συμβαίνουν τώρα, βοηθάει το παιδί να αναβιώσει τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν στο όνειρο, τα οποία συχνά, είναι περισσότερο σημαντικά από το ίδιο το περιεχόμενο του ονείρου. Μπορεί ακόμα, καθώς αφηγείται, να αναλάβει το ρόλο του ηθοποιού που υποδύεται τους χαρακτήρες του ονείρου ή ακόμα και τα αντικείμενα, δίνοντάς τους ζωή και δημιουργώντας έτσι ένα διάλογο ανάμεσα στα σύμβολα, σαν να δίνει την ευκαιρία στο καθένα από αυτά να ακουστεί. Η διαδικασία αυτή είναι βοηθητική ακριβώς επειδή τα διάφορα σύμβολα αποτελούν μη συνειδητές, ξεχασμένες ή μη αποδεκτές πλευρές του ίδιου του ατόμου. Έτσι, αναλαμβάνοντας να μιλήσει με τη δική τους φωνή τους δίνει υπόσταση και προσοχή, γεγονός που από μόνο του μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά.
Η αξιοποίηση των ονείρων είναι σημαντική όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους ενήλικες, γιατί αποτελούν πολύτιμο σύμμαχο στην αυτογνωσία, αλλά και τη θεραπεία.
*Η Γιάννα Χουρδάκη είναι ψυχολόγος