Οι κοινοτικές εκτάσεις της Τυλίσου είναι μία συνεχής και ενιαία περιοχή με εμβαδό μεγαλύτερο των 10.000 στρεμμάτων και ανήκουν σήμερα στον Δήμο Μαλεβιζίου που αποτελεί το διάδοχο νομικό πρόσωπο του Δήμου Τυλίσου και της Κοινότητας Τυλίσου.
Οι εκτάσεις αυτές ξεκινούν από την περιοχή «Κέρη» που βρίσκεται σε απόσταση μόλις 2 χλμ. δυτικά από το κέντρο του Γαζίου και η αξία τους είναι τεράστια. Η αξιοποίησή τους όμως από πλευράς του Δήμου Μαλεβιζίου προϋποθέτει την ιδιοκτησιακή τακτοποίηση η οποία αναγκαστικά θα γίνει στα πλαίσια της κατάρτισης του Κτηματολογίου στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Μαλεβιζίου.
Προβλέπουμε ότι οι εκτάσεις αυτές θα διεκδικηθούν εν συνόλω από το Ελληνικό Δημόσιο και εν μέρει από ιδιώτες. Για τον λόγο αυτό απαιτούνται συντονισμένες και ολοκληρωμένες ενέργειες από πλευράς του Δήμου Μαλεβιζίου. Δηλαδή η έκταση αυτή θα πρέπει να οριοθετηθεί, να τοπογραφηθεί και να συγκεντρωθούν από τον Δήμο όλα τα έγγραφα (συμβόλαια και δικαστικές αποφάσεις) που αποδεικνύουν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα του Δήμου Μαλεβιζίου.
Προς ενημέρωση και πληροφόρηση της δημοτικής Αρχής του Δήμου Μαλεβιζίου και κάθε άλλου ενδιαφερομένου δημοσιεύουμε δύο σπάνια και άγνωστα ντοκουμέντα των ετών 1881 και 1882.
Οι κοινοτικές εκτάσεις της Τυλίσου δεν δόθηκαν, όπως είναι ευρέως γνωστό για πρώτη φορά στους Τυλισανούς το έτος 1881, αλλά το 1881 επεστράφησαν με σουλτανικό φιρμάνι (αυτοκρατορικό διάταγμα) στους Τυλισανούς.
Παραθέτουμε απόσπασμα από την εφημερίδα του Ηρακλείου «ΜΙΝΩΣ». Αρ. φύλλου 27/20.6.1881 ημέρα Σάββατο: «Οι κάτοικοι του χωρίου Τυλίσσου της Επαρχίας Μαλεβυζίου προ δύο ετών δι’ αναφοράς των προς την Γεν. Συνέλευσιν ητήσαντο, ίνα τοις αποδοθώσιν αί παρά το όρος Στρούμπουλαν κείμεναι γαίαι προς νομήν προβάτων, αίτινες είχον παραχωρηθή τοις προγόνοις αυτών από της αλώσεως της Κρήτης υπό των οθωμανών και τας οποίας είχεν αφαιρέσει απ’ αυτών το Δημόσιον Ταμείον. Ευχαρίστως ήδη μανθάνομεν, ότι δι’ Αυτ. Διατάγματος αι γαίαι αύται επεστράφησαν εις τους νομίμους ιδιοκτήτας».
Αμμέσως μετά την επιστροφή των εκτάσεων στους Τυλισανούς οι δημογέροντες, με τον αριθμό συμβολαίου 110/1.10.1882 του τότε συμβολαιογράφου Μαλεβιζίου Εμμανουήλ Καραγιαννάκη, τις ενοικιάζουν για δύο έτη, αντί του ποσού των 15.500 γροσίων, στον παπά- Νικόλαο Γ. Παπαδάκη (παπά- Ζουρίδης). Παραθέτουμε προς πληροφόρηση ολόκληρο το συμβόλαιο:
«Αριθμός 110 : Εν χωρίω Τυλίσσω Μαλεβυζίου σήμερον την πρώτην του μηνός Οκτωβρίου ημέραν εβδομάδος Παρασκευήν του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού δευτέρου έτους, εγώ ο Συμβολαιογράφος της Επαρχίας Εμμανουήλ Ι. Καραγιαννάκης, εν Αγίω Μύρωνι Μαλεβυζίου εδρεύων, προσκληθείς μετέβην εν τω ειρημένω χωρίω εν τη δημοτική σχολή του εν λόγω χωρίου, επί παρουσία δε εμού και των κάτωθι αναφερομένων και προσυπογεγραμμένων δύο μαρτύρων γνωστών μοι εχόντων όλα τα από τον Νόμον απαιτούμενα προσόντα και μη εξαιρετέων, ενεφανίσθησαν αυτοπροσώπως οι προς εμέ και τους μάρτυρες γνωστοί και άσχετοι συγγενείας αφ’ ενός Εμμανουήλ Θ. Χατζιδάκης, Ιωάννης Κουρής, Γεώργιος Σπυριδάκης, Εμμανουήλ Γ. Χατζιδάκης, Γεώργιος Αστυρακάκης και Αλής Αλημπαδουσάκης γεωργοί Επίτροποι της Κοινότητος του χωρίου Τυλίσσου και αφ’ ετέρου Παπά Νικόλαος Γ. Παπαδάκης εφημέριος Τυλίσσου, άπαντες κάτοικοι του χωρίου Τυλίσσου του ομωνύμου Δήμου, υπήκοοι Οθωμανοί και αιτησάμενοι την σύνταξιν του παρόντος εγγράφου συνωμολόγησαν και συνεβάλοντο προς αλλήλοις την εξής ενοικίασιν.
Οι μεν Εμμανουήλ Θ. Χατζιδάκης, Ιωάννης Κουρής, Γεώργιος Σπυριδάκης, Εμμανουήλ Γ. Χατζιδάκης, Γεώργιος Αστυρακάκης και Αλής Αλημπαδουσάκης εξ ονόματος αυτών και απάντων των εκπροσοπευομένων παρ’ αυτών συνενχωρίων των εδήλωσαν άπαντες ενώπιον μου και των μαρτύρων ότι έχουσα η Κοινότης του χωρίου Τυλίσου υπό την κυριότητα και κατοχήν της αγριάδας ή γυαλούς/γαίας προς νομήν προβάτων ευρισκομένων κατά την περιφέρεια αυτής εις θέσεις Κάτω Κέρη, Επάνω Κέρη, Νοτικό, Βακλιάς, Κεράμια, Τράπεζα και Ξέ Χαράκι, σήμερον υπό την είρητα ιδιότητά των ενοικίασαν απάσας τας αγριάδας τας ως άνω προς τον Παπά Νικόλαον Γ. Παπαδάκην διά δύο έτη από σήμερον αντί Γροσίων δεκαπέντε χιλιάδων πεντακοσίων /15.500/ πληρωτέον παρά του ενοικιαστού προς τους Επιτρόπους της Κοινότητος ή εις τους διαδόχους αυτών εις δύο ίσας δόσεις, ήτοι την μέν κατά τον Μαϊόν του έτους χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού τρίτου την δε δευτέραν και τελευταίαν κατά τα τέλη του μηνός Μαϊου του έτους χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού τετάρτου.
Ο δε ενοικιαστής Παπά Νικόλαος Γ. Παπαδάκης εδήλωσεν ωσαύτως ότι εδέξατο την εν λόγω εγγύησιν υπό της σημειωθείσης συμφωνίας και όρους ους υπόσχεται να εκπληρώσει κατά γράμμα υποσχόμενος συννάμα την τακτικήν και εμπρόθεσμον πληρωμήν των δόσεων της ενοικίασης Γροσίων επτά χιλιάδων επτακοσίων πεντήκοντα εν υπερημερία δε ματά του νομίμου αυτών τόκων μέχρις αποπληρωμής παρέχων εις την εν λόγω Κοινότητι εγγυητάς και πληρωτάς αλληλέγγυους τους συγχωρίους του Ιωάννην Μανουσάκην, Δημήτριον Στεφανάκην και Ιωάννην Στεφανάκην γεωργούς και υπηκόους Οθωμανούς οίτινες παραστάντες αυτοπροσώπως εδήλωσαν ενώπιον μου και των μαρτύρων ότι εδέξατο την εν λόγω εγγύησιν των Γροσίων 15.500 του ποσού της ενοικιάσεως ως και των τυχόν τόκων αυτών μέχρις αποπληρωμής και ότι υπόσχονται την πληρωμήν αυτών αλληλεγγύως προς την ειρημένην Κοινότητα εις πάσαν έλλειψιν πληρωμής αυτών παρά του ενοικιαστού ή εις υπερφυγήν, αργοπορίαν ή ανέχειαν αυτού.
Ο ενοικιαστής υποχρεούται να αφήνη ελεύθερα τα ασβεστοκάμινα όσα ήθελαν στηθώσιν εν της ανοικιασθείσαις αγριάδας να κόπτωσιν όσα ξύλα ήθελον τους χρειασθή προς καύσιμον αυτών.
Οι επίτροποι της Κοινότητος παρέχουσι το δικαίωμα προς τον ενοικιαστήν να υπενοικιάζει μέρος ή και το όλον των ενοικιασθεισών αγριάδων εις οίτινα βούλεται και οιανδήποτε τιμήν θέλει. Συνεφωνήθη μεταξύ των συμβαλλομένων ότι αν τυχόν σπείρουν οι κάτοικοι του χωρίου Μονής Μαλεβυζίου εις την αγριάδα εις την θέσιν «Ξε Χαράκι» να προφυλάτουν όπως μη βλαβώσι υπό των εν αυτή βοσκησομένων προβάτων, άλλως ο ενοικιαστής εν εναντία περιπτώση υποχρεούται εις αποζημίωσιν.
Όθεν προς βεβαίωσιν εκ συνομολογήσεως των ανωτέρω συνετάχθη το παρόν έγγραφον επί παρουσία των ειρημένων συμβαλλομένων των εγγυητών και των μαρτύρων Κωνσταντίνου Πλευράκη δημοδιδασκάλου και Εμμανουήλ Συλαμιανάκη εργατικού, αμφοτέρων κατοίκων του χωρίου Τυλίσσου και υπηκόων Οθωμανών αναγνωσθέν δε ευκρινώς και μεγαλοφώνως εις επήκουσιν πάντων τούτων, υπεγράφη παρ’ αυτών και εμού του Συμβολαιογράφου, εξαιρέσι των συμβαλλομένων Ι.Κουρή, Γεωργ. Σπυριδάκη, Εμμ. Γ. Χατζιδάκη, Γεωργ. Αστυρακάκη και των αλληλεγγύων αυτών αγραμμάτων».
Στη συνέχεια ο παπά Ζουρίδης υπενοικίασε τις κοινοτικές εκτάσεις σε βοσκούς με συμβόλαια του ίδιου συμβολαιογράφου. Συγκεκριμένα με το συμβόλαιο 129/13.10.1882 υπενοικίασε τις εκτάσεις με την ονομάσια «Κάτω Κέρη και Ξε Χαράκι», στον ανωγειανό Ανδρέα Εμμανουήλ Καλλέργη αντί 6.500 γρόσια.
Με το συμβόλαιο 130/13.10.1882 υπενοικίασε την έκταση με την ονομασία «Επάνω Κέρη», στον Τυλισανό Αντώνιο Περισυνάκη αντί 3.600 γρόσια.
Με το συμβόλαιο 131/13.10.1882 υπενοικίασε την έκταση με την ονομασία «Νοτικό», στον Ανωγειανό Εμμανουήλ Δημητρίου Καλλέργη αντί 6.500 γρόσια. Με το συμβόλαιο 132/13.10.1882 υπενοικίασε την έκταση με την ονομασία «Κεράμια και Τραπέζα» στον Τυλισανό Γεώργιο Ιωάννη Φιολιτάκη αντί 6.500 γρόσια.
Πηγές:
Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου
Γενικά Αρχεία του Κράτους (Ηρακλείου)
*Ο Εμμανουήλ Μιχαήλ Αστυρακάκης είναι τοπογράφος μηχανικός-ερευνητής