Του Γ. Παναγιωτάκη
Η επίσκεψη του χριστιανικού στοιχείου στους Αγίους τόπους, ανεξάρτητα από το δόγμα και τη χώρα προέλευσής του εντασσόταν σε κάθε εποχή ως ιερή υποχρέωση. Για την επίσκεψη των ιερών αυτών χώρων με σκοπό την εξιλέωση και άφεση αμαρτιών, πραγματοποιούνταν τακτικά και μάλιστα με ομαδικά ταξίδια, για λόγους ασφάλειας.
Η Κρήτη με την πάντα επίκαιρη γεωγραφική της θέση, γίνεται το σταυροδρόμι ανατολής και δύσης. Το Ηράκλειο από την εποχή των σταυροφοριών αλλά και την περίοδο των μεσαιωνικών χρόνων, εξελίσσεται σ’ έναν σημαντικό διαμετακομιστικό σταθμό στην πορεία των ευλαβών προσκυνητών. Μεταξύ των επισκεπτών συναριθμούνται και σπουδαία πρόσωπα της εποχής τους. Οι άνθρωποι αυτοί με τις γνώσεις τους και τα ενδιαφέροντά τους για την Κρήτη, μας παρέχουν πολλές και πολύτιμες πληροφορίες για το νησί. Κάνουν ακόμα τις δικές τους περιγραφές και προσωπικές εκτιμήσεις κατά τις διάφορες επισκέψεις τους.
Διερχόμενος από το Ηράκλειο ο Ιταλός Pietro Casola καταγράφει στις σημειώσεις του μεταξύ των άλλων τα ακόλουθα:
Ο Χάνδαξ είναι πρωτεύουσα της Κρήτης και έδρα Aρχιεπισκόπου. Μεγάλη και καλοχτισμένη πολιτεία. Όμορφα σπίτια με ίσιες σκεπές, όπως συνηθίζεται στην Ανατολή. Θαυμάσιο λιμάνι, μόνο που είναι στενό και επικίνδυνο για την είσοδο των μεγάλων καραβιών. Υπάρχει κι ένα προάστειο ωραιότερο από την πολιτεία. Έχει θαυμάσια σπίτια, όμορφους κήπους και εξαιρετικούς δρόμους. Εξαιτίας της σημασίας αυτής της συνοικίας η Σινιορία φρόντισε να την περιτειχίσει με χοντρό και γερό τείχος.
Όμορφα τα μέγαρα και τα σπίτια, αλλά σου φαίνονται ατέλειωτα με τις επίπεδες σκεπές τους. Έπειτα δεν έχουν τον αναγκαίο χώρο για την καθαριότητα του ανθρώπινου σώματος.
Στα σπίτια υπάρχουν φορητά αγγεία που τα χρησιμοποιούν κατά τη διάρκεια της ημέρας για την ανάγκη τους. Και το βράδυ, μόλις η καμπάνα του πύργου του Αγίου Μάρκου χτυπά, αδειάζουν όλες τις λεκάνες από τα παράθυρα και τις πόρτες, χωρίς μάλιστα να προσέχουν αν περνούν άνθρωποι στο δρόμο. Εφόσον έχει δοθεί το σύνθημα με την καμπανιά του Αγίου Μάρκου, και στην κεφαλή κάποιου διαβάτη να πέσει περιεχόμενο των δοχείων δεν προβλέπεται τιμωρία. Αποτέλεσμα: δυσωδία. Όλα αυτά τα είδα με τα μάτια μου.
Παλαιότερα όμως επικρατούσε κάποια τάξη στην καθαριότητα της πολιτείας. Διάταγμα του 1360 απαγόρευε στους κατοίκους του Χάνδακος να ρίχνουν από τα σπίτια τους ακαθαρσίες στο δρόμο. Η αποκομιδή των απορριμμάτων γινόταν κάθε μέρα από τέσσερα κάρα με δώδεκα οδοκαθαριστές που πληρώνονταν από τους κατοίκους ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες. Oι σκουπιδιάρηδες της εποχής ειδοποιούσαν με ένα κέρας τους κατοίκους να φέρουν στα κάρα τα απορρίμματά τους. Οι ακαθαρσίες μεταφέρονταν έξω από την πόλη, σε μια τοποθεσία που ονομαζόταν “κοπρέα”. Διάταγμα του 1407 όριζε ότι κάθε κάτοικος του Χάνδακος έπρεπε να καταβάλλει ορισμένο ποσό για τη μεταφορά των απορριμμάτων του έξω από την πόλη.