Είναι καλό ότι σχεδόν σε όλα τα χωριά, που έχουν ερημώσει, υπάρχουν πολιτιστικοί σύλλογοι, που δίδουν κάποια ζωντάνια. Μόνο που οι περισσότεροι περιορίζονται στη διοργάνωση μιας μουσικοχορευτικής βραδιάς, ιδιαίτερα το καλοκαίρι.
Υπάρχουν όμως και οι εξαιρέσεις, όπου κάποια άτομα αναπτύσσουν ευρύτερη δράση. Ανάμεσά τους είναι «Ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης Ποταμιών, η Γκουβερνιώτισσα» που μέχρι τώρα έχει αναπτύξει σημαντική δράση. Καρπός της δραστηριότητάς του ήταν και η έκδοση ενός τόμου για τον Νίκο Καζαντζάκη με τίτλο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η πολιτική μέσα από δημοσιογραφικά και ταξιδιωτικά του κείμενα».
Η συγγραφή του ανετέθη στον πανεπιστημιακό δάσκαλο Κωνσταντίνο Α. Δημάδη που διακρίνεται για την πλούσια επιστημονική του δράση σχετική με τα νεοελληνικά γράμματα. Τη μελέτη αυτή προλογίζει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης, που πρόσφατα έφυγε από τη ζωή.
Βέβαια για τον Νίκο Καζαντζάκη υπάρχει μια πλούσια βιβλιογραφία, μόνο που οι περισσότεροι ασχολούνται με λεπτομέρειες για την ζωή του και όχι για τη λογοτεχνική αξία του έργου του. Θα ήθελα να τονίσω ιδιαίτερα τη δράση της Διεθνούς Εταιρείας των Φίλων Νίκου Καζαντζάκη που με τη μακροχρόνια συμβολή της έχει προσφέρει αρκετά στην προβολή του έργου του σε όλο τον κόσμο.
Στη μελέτη του αυτή ο Κωνσταντίνος Α. Δημάδης με εξαντλητική έρευνα εξετάζει τα πρωτότυπα κείμενα που δημοσιεύτηκαν σε έγκυρες εφημερίδες, αλλά και τις τροποποιήσεις και μεταβολές που έκανε ο συγγραφέας, όταν δημοσίευσε σε βιβλία τις ανταποκρίσεις του.
Οι ταξιδιωτικές του αυτές εντυπώσεις αναγνωρίστηκαν ως ιδιαίτερα λαμπρά λογοτεχνικά έργα ακόμα και από πολλούς επικριτές του που τον πολέμησαν από διάφορες πλευρές που δεν ήθελαν να διακρίνουν τον πρωτεϊκό χαρακτήρα του μεγάλου διανοούμενου του ανυπότακτου σε δογματικές θεωρήσεις. Σ
τη μελέτη που παρουσιάζουμε περιλαμβάνονται οι ανταποκρίσεις από τη Ρωσία το 1925, την Ισπανία το 1936, την Πελοπόννησο το 1939 και την Αγγλία το 1940 και 1946. Σωστά επισημαίνει ο συγγραφέας ότι «τα κείμενα του Καζαντζάκη στον Τύπο εξυπηρέτησαν τις ιδεολογικές και πολιτικές προτεραιότητες και θέσεις των εφημερίδων στις οποίες δημοσιεύτηκαν με ευθύνη ασφαλώς του συγγραφέα που τα συνέταξε και τα υπέγραψε».
Πράγματι ο Καζαντζάκης, όταν γράφει, έχει μπροστά του την ιστορία και φυσικά δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζει πώς θα εξελισσόταν τα πράγματα. Γι’ αυτό ήταν μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία ότι πήρε συνεντεύξεις από τον Φράνκο και τον Μουσολίνι και το ότι εκφράζει τον θαυμασμό του για τη ρωσική επανάσταση που τότε ακόμα δεν ήταν σαφή τα δείγματα του ολοκληρωτισμού και του σταλινισμού που ακολούθησε.
Βεβαίως ο Ν. Καζαντζάκης πίστευε ότι ο δυτικός πολιτισμός είχε φτάσει στα όριά του και ήταν αναγκαία μια επανάσταση που θα αναδείκνυε έναν νέο ανθρωπισμό και θα δημιουργούσε μια νέα κοινωνία με ειρήνη και δικαιοσύνη.
Ας μην ξεχνούμε ότι στο μεγάλο του έπος, την Οδύσσεια, δεν έχουμε τον νοσταλγό της Ιθάκης, αλλά έναν ήρωα που απογοητευμένος από την πολυπόθητη πατρίδα αναχωρεί με λίγους συντρόφους και χάνεται μόνος στον παγωμένο ωκεανό, αφού έχει κλέψει από τη Σπάρτη το σύμβολο της ομορφιάς, την ωραία Ελένη, και έχει προσπαθήσει να χτίσει μια νέα πολιτεία στα βάθη της Αφρικής.
Στα ταξίδια του ο δημοσιογράφος Νίκος Καζαντζάκης αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες. Ας επισημάνουμε μόνο ότι, ενώ στην Αγγλία έρχεται ως επίσημος προσκεκλημένος, θεωρείται τελικά persona non grata και αναγκάζεται να εγκατασταθεί στη Γαλλία, όπου θα παραμείνει ως τον θάνατό του, αφού η ίδια του η πατρίδα δεν του χορηγεί διαβατήριο και δεν θα επιστρέψει ποτέ.
Ακόμα και νεκρό δεν τον δέχτηκε το αθηναϊκό κράτος. Ευτυχώς αναπαύτηκε στην αγαπημένη του Κρήτη, όπως επιθυμούσε, χάρη στον αγώνα αρκετών λαμπρών πνευματικών ανθρώπων του τόπου του.
Η εξαιρετική αυτή μελέτη αποτελεί τη βάση για να προσεγγίσουμε τη μορφή και τη σημαντική λογοτεχνική αξία του έργου του Νίκου Καζαντζάκη και ο συγγραφέας της σωστά επισημαίνει το χρέος που έχουν σήμερα όσοι είναι υπεύθυνοι να συγκεντρώσουν και να εκδώσουν τα πρωτότυπα κείμενα των ανταποκρίσεων με την κατάλληλη φιλολογική και πραγματολογική τεκμηρίωση.
Στο έργο αυτό έχουμε ακόμα δεκαοκτώ σελίδες με πλήρη βιβλιογραφία μελετών και κειμένων που εξέτασε και χρησιμοποίησε ο συγγραφέας, αλλά και πλήρες ευρετήριο ονομάτων, τίτλων και σχετικών θεμάτων, που αποτελούν πολύτιμη βοήθεια για τους μελλοντικούς ερευνητές.
Καταλήγοντας θα αναφέρω τον φίλο δημοσιογράφο Μανόλη Αργυράκη που είχε την πρωτοβουλία και το συντονισμό της έκδοσης. Εύχομαι να βρει μιμητές για παρόμοιες μελέτες, που σήμερα, που έχει κατασιγάσει ο θόρυβος και οι αδικαιολόγητες αμφισβητήσεις για τον κρητικό συγγραφέα, θα φωτίσουν το έργο του και θα αποκαταστήσουν την αξία του ως κορυφαίου δημιουργού με παγκόσμια αναγνώριση.
Είναι ένα χρέος προς τους νέους μας που βαδίζουν στα σκοτεινά, εξαντλούνται σε παραπλανητικές εικόνες και αποπροσανατολίζονται από το υψηλό ανθρώπινο χρέος που υπηρέτησε ο Νίκος Καζαντζάκης.
Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος