Βασικός προάγγελος του χειμώνα, ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου: ο Νοέμβριος. Επείγουσες όλες οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, αφού ο χειμώνας που θα ακολουθήσει, το θέτει αυτό σαν όρο. Αλλά και για έναν άλλο λόγο είναι επείγουσες, αφού μαζί με τον χειμώνα έρχονται και οι «γιορτάδες», όπως τις αποκαλεί ο λαός.
Πρόκειται για τις μεγάλες γιορτές μαζί με τις αργίες τους, που θέλουν ιδιαίτερες προμήθειες, από φαγώσιμα μέχρι και ξύλα για την χειμωνιάτικη θαλπωρή, που προσφέρει το τζάκι και τα άλλα μέσα θέρμανσης. Ποικίλα τα ονόματα αυτού του μήνα, εξαιτίας των πολλαπλών εργασιών, κάποιων αγροτικών συνηθειών, αλλά και των τιμώμενων Αγίων που είναι αρκετοί.
Τον λένε Βροχάρη εξαιτίας των πολλών βροχών, Νιαστή, για τα νεάσματα ή υνάσματα (οργώματα) της γης, Παχνιστή, αφού κλείνουν μέσα τα ζώα στο παχνί για να τρώνε και δεν τ’ αφήνουν ελεύθερα, Χαμένο, αφού οι γεωργοί -λόγω της μεγάλης νύχτας- χάνουν πολύ χρόνο από τις εργασίες τους.
Φυσικά, όπως προαναφέραμε, λόγω των εορτών των Αγίων: Αϊταξιάρχη, Αϊφίλιππα, Μεσοσπορίτη, από την γιορτή της Παναγίας, Μεσοσπορίτισσας και Αγιαντριά, λόγω της εορτής του Αγίου Αντρέα.
Ένας μήνας που οι Έλληνες αγαπούν ιδιαίτερα και έχουν τους λόγους τους. Τους δίνει τη δυνατότητα να αποκομίσουν τις σοδειές τους, με κύριο στόχο την συλλογή του καρπού της ελιάς.
Επίσης, τους προϊδεάζει με το «σαραντάμερό» του, από τις 15 του μήνα ως τα Χριστούγεννα, ότι φθάνουν οι γιορτές που δίνουν χαρά, ευτυχία, αγάπη και ελπίδα για το ξεκίνημα της νέας χρονιάς. Πολλές είναι οι γιορτές του Νοεμβρίου.
Την πρώτη του μήνα γιορτάζουμε τους κοινωνικούς θεραπευτές, αυτούς που δεν δέχονταν αμοιβή, Κοσμά και Δαμιανό, τους Αναργύρους, οι οποίοι ήταν Μικρασιάτες αδελφοί.
Στις 3 Νοεμβρίου είναι η εορτή του Αϊ-Γιώργη του Μεθυστή. Τον εορτάζουν ιδιαίτερα στο νησί μας, αφού ο καιρός στην Κρήτη είναι «καλός» και τον Νοέμβρη. Την ημέρα αυτή, οι προσκυνητές φέρνουν στις εκκλησίες, αλλά και στα ξωκκλήσια «νιο κρασί», όπως λένε, σε νταμιτζάνες ή σε μικρά βαρέλια και το δοκιμάζουν.
Ακολουθεί στις 8 του μήνα η σύναξη των αρχιστράτηγων Μιχαήλ και Γαβριήλ, καθώς και των λοιπών ασωμάτων Δυνάμεων. Γιορτή των αγγέλων, που όλοι τιμούν και προσέχουν. Πάντοτε οι άγγελοι ήταν σεβαστοί και καλόδεχτοι. Στις αγιογραφικές παραστάσεις, τους βλέπουμε να είναι τέλειοι, γι’ αυτό και ο λαός μας ονομάζει το κάθε τέλειο και αρμονικό «αγγελικό». Πολλά είναι τα ερωτικά δίστιχα, που χρησιμοποιούν τη λέξη «άγγελος» και για τα δύο φύλα, το ίδιο συχνά, όσο και η υμνογραφία μας.
«Άγγελος είσαι μάτια μου, κι αγγελικά χορεύεις,
κι αγγελικά πατείς στη γη, κι εμένα με παιδεύεις» ή
«Άγγελος είσαι μάτια μου κι αγγελικά ξανοίγεις
κι αγγελοβάρσαμο βαστάς, κι απού κι αν πας, μυρίζεις».
Αυτά για την γυναίκα τα δίστιχα, τα οποία δεν αφήνουν παραπονούμενο και τον άνδρα.
«Άγγελος είσαι στη θωριά και ρήγας στην ψηλότη,
κι ο Θιος να την πολυχρονά, την ακριβή σου νιότη».
Ακολουθεί η γιορτή του Αγίου Νεκταρίου στις εννιά του Νοέμβρη και φυσικά στις έντεκα του ίδιου μήνα η γιορτή του Πολιούχου μας Αγίου Μηνά! Στρατιωτικός υπερασπιστής του Μεγάλου Κάστρου, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός Ναός. Το παρακάτω δίστιχο εμπνεόμενο από την στερεότητά του, λέει:
«Ωστέ να στέκουν τα βουνά κι Αϊ Μηνάς στη χώρα,
ωστοτεσάς θα σ’ αγαπώ, κι ας μη σε πάρω κιόλα!»
Μια μέρα μετά, γιορτάζει ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμονας και στη συνέχεια, του Αποστόλου Φιλίππου, 14 Νοεμβρίου, όπου αρχίζει και η Σαρακοστή των Χριστουγέννων, η λεγόμενη σαρανταρά, του Ευαγγελιστού Ματθαίου, 16 του μήνα, και η εορτή της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, η οποία γιορτάζεται στις 21 του Νοέμβρη. Των Εισοδίων της Θεοτόκου, όπως λέγεται. Τέλος, ακολουθούν οι εορτές:
Της Αγίας Αικατερίνης, στις 25 Νοεμβρίου, του Αγίου Στυλιανού, στις 26 του μήνα και στις 30 του μήνα, έχουμε την εορτή του Αγίου Ανδρέα. Παλιότερα, πριν αλλάξουν τόσο οι εποχές και οι κλιματολογικές συνθήκες, την μέρα αυτή την φοβούνταν ιδιαίτερα οι άνθρωποι της υπαίθρου, του βουνού και του κάμπου, αφού το κρύο ήταν ανυπόφορο.
Ακόμα και σήμερα, λένε «του Αγίου Ανδρέα αντριεύει το κρύο». Για τον λόγο αυτό, είχε επικρατήσει η συνήθεια να φτιάχνουν οι νοικοκυρές τις τηγανίτες, ένα έδεσμα ιδιαίτερα θερμαντικό και ευχετικό.
Αν δεν το έφτιαχναν, έλεγαν, ότι ο Άγιος θύμωνε και τρυπούσε το τηγάνι. Γι’ αυτό τον λένει «τρυποτηγανά ή τρυποτηγανίτη». Οι περισσότερες βέβαια ευλαβείς, όσες νοικοκυρές δεν ήθελαν να φάνε λάδι την ημέρα αυτή, έκαναν τις νερόπιτες με ζυμάρι αγνό, αραιό και φυσικά χωρίς λάδι. Νοέμβριος: ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου, ή μήνας του «χειμωνιάτικου» φθινοπώρου.
Οι μέρες μικραίνουν αισθητά και οι νύχτες είναι ατέλειωτες. Αποτέλεσμα όλων αυτών, τα λεγόμενα «νυχτέρια», όπου χρησιμοποιούσαν τον περισσό χρόνο της μικρής ημέρας του Νοέμβρη, σε νοικοκυρικές και οικοτεχνικές απασχολήσεις.
Το νυχτέρι έδενε πάντα τις οικογένειες, τις γειτονιές και το χωριό, με ζεστασιά φιλοξενίας και αλληλοβοήθειας, σώζοντας γενιές και γενιές από την πλήξη και από τις διάφορες νευρασθένειες!
Να ευχηθούμε από τη στήλη μας αυτή, ο Νοέμβρης να μας φέρει υγεία, χαρά και να είναι «Βροχάρης» με πολλά νερά, τα οποία έχει ανάγκη ο τόπος μας!