Σε μια εξαιρετική ερμηνεία ενός όχι ιδιαίτερα γνωστού σεφερικού ποιήματος, η φιλόλογος Ασπασία Γκιόκα μάς υπενθυμίζει την καλή γνώση του Σεφέρη για τους αρχαίους τραγικούς, τη δωρική του έκφραση και την προφητική συχνά ικανότητά του να κατανοεί το παρόν και ν’ αγωνιά για το αύριο. Μου έδωσε αφορμή να γράψω το σημερινό άρθρο. Το ποίημα που σχολιάζει αναφέρεται σε μια εποχή διαφορετική, που, όμως, μας πληγώνει και μας δημιουργεί ανησυχία, γιατί ακόμα δεν γνωρίζουμε κατά πού προχωρούμε, αλλά δειλοί και άβουλοι προσμένουμε ίσως κάποιο θαύμα. Παραθέτω το ποίημα με ελάχιστες αναγκαίες σημειώσεις.
ΙΠΠΙΟΣ ΚΟΛΩΝΟΣ
Τ’ αηδόνια και τα λιόδεντρα
τα σάρωσαν οι πολυκατοικίες
οι άνθρωποι σκόρπισαν εμπρός στις μηχανές
Στην κορυφή του λόφου ένα πουλάρι
κοίταζε αγέρωχα ώρα την Αθήνα
χλιμίντρισε ξαναχλιμίντρισε
και τ’ άκουσα να λέει: «Γιαχού»
στυλώνοντας τ’ αυτιά του.
Έπειτα ελεύθερο με ολόρθη ουρά
γλάκισε κατά την κατηφόρα.
Μάης 1970
Γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά την όρθια στάση που κράτησε ο ποιητής κατά τη δικτατορία και τον καημό του για το πάθος της χώρας του. Η γνωστή του δήλωση υπήρξε καταλυτική, ενώ την ίδια στιγμή η σιωπή άλλων υπήρξε εκκωφαντική. Η λέξη «Γιαχού» είναι παρμένη από «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» του Τζόναθαν Σουίφτ και σημαίνει αγενής, απλοϊκός και άξεστος άνθρωπος. Ο τίτλος του ποιήματος είναι από τον λόφο των Αθηνών, όπου κατέφυγε ο τυφλός Οιδίπους.
Πιστεύω ότι και σήμερα, αν ζούσε ο μεγάλος μας ποιητής, ίσως με διαφορετικούς συνειρμούς θα εξέφραζε την ίδια αίσθηση για την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε παγκοσμίως και ιδιαίτερα στη χώρα μας. Κάπου αλλού είχε γράψει «Βουλιάζουμε, βουλιάζουν οι θεοί μας», θεωρώντας ότι κάποιες σταθερές και διαχρονικές αξίες χάνουν τη σημασία τους. Ακόμη και στη γλώσσα μας παρατηρούμε ότι οι σημασίες των λέξεων έχουν ρευστοποιηθεί και βιώνουμε όλοι την αδυναμία επικοινωνίας, όπως εκείνοι που έχτιζαν τον πύργο της Βαβέλ.
Οι λέξεις π.χ. πρόοδος και συντήρηση, δεξιά και αριστερά, λαϊκισμός, εθνικισμός και πατριωτισμός είναι λέξεις κενές και ανταλλάσσονται σε κάθε ευκαιρία από τους πολιτικούς αντιπάλους. Η απουσία πολιτικού λόγου κυριαρχεί όχι μόνο στα μέσα ενημέρωσης αλλά και στην ίδια τη Βουλή. Δεν είναι απαξιωμένοι μόνο οι πολιτικοί, αλλά και η ίδια η πολιτική δράση και λειτουργία. Είναι πρωτοφανής η χυδαιότητα του πολιτικού λόγου από συγκεκριμένους αρχηγούς και απορώ πώς υπάρχουν πολίτες που τους ακολουθούν. Ο πολιτικός λόγος είναι πράξη και διαμορφώνει το ήθος μας. Οι συζητήσεις στα κανάλια είναι κατ’ ευφημισμόν διάλογοι.
Σε μια δημοκρατία κανείς δεν είναι ανεύθυνος, αλλά η ευθύνη κατανέμεται ανάλογα με την κοινωνική και πολιτική θέση καθενός. Φυσικά την κύρια ευθύνη έχουν οι πολιτικοί, αλλά ισάξια είναι και των δημοσιογράφων που, αντί να ερωτούν, προσπαθούν να περάσουν τις θέσεις τους, ειρωνευόμενοι συχνά και διακόπτοντας τους καλεσμένους. Ελάχιστα τους ενδιαφέρει πραγματικά να αποκαλυφθεί η αλήθεια και να εκθέσουν τα κόμματα τις θέσεις τους. Επιδερμικά ερωτήματα, ειρωνικές εκφράσεις, υποτιμητικά σχόλια και προπαντός μετάθεση ευθύνης που βέβαια μας χαρακτηρίζει ως λαό. Ελπίζω ότι θα βρούμε τον δρόμο μας, αλλά φοβούμαι ότι πρώτα θα πάθουμε, γιατί δυστυχώς δεν διδαχτήκαμε από τα πρόσφατά μας λάθη.
Ευθύνη, όμως, έχουν και οι νέοι, όσες δικαιολογίες κι αν επικαλεστούμε. Δεν είναι δυνατό να μη μετέχουν, να ενδιαφέρονται μόνο για την προσωπική τους ευδοκίμηση και για το «εγώ και τώρα». Ξέρω ότι ίσως όσα γράφω είναι γενικά και κάπως αόριστα και ακόμη να μην αντανακλούν την αίσθηση του Σεφέρη. Φυσικά, ήταν άλλοι οι χρόνοι και οι καταστάσεις. Κάθε ποιητής, όμως, διαβάζεται διαφορετικά από κάθε αναγνώστη σε κάθε διαφορετική ώρα.
Καταλήγοντας, ευχαριστώ τη φίλη Ασπασία Γκιόκα για την τόση τεκμηριωμένη παρουσίαση του σεφερικού ποιήματος και ζητώ να μου συγχωρήσει όσα γράφω για τη σημερινή κατάσταση, γιατί φυσικά είναι άλλοι οι καιροί και άλλοι οι χρόνοι.
Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος