Ο φθόνος σηκώνεται
σαν καπνός όταν κάποιος
ξεπερνά τους ομοίους του
(λαϊκή σοφία)
Η εποχή μας εύκολα καταδικάζει το γείτονα, το χωριανό και το συμπατριώτη. Ο καθένας μας ενεργεί όχι όπως πρέπει αλλά όπως θέλει. Οι άρχοντες του κόσμου έπαψαν ν’ αγαπούν και να ‘ναι δίκαιοι. Έπαψαν να ‘ναι δίκαιοι και να υπηρετούν τους ανθρώπους. Έπαψαν να κυβερνούν με τ’ όπλο της νίκης και του πολιτισμού που είναι η αγάπη. Όπου όμως δεν υπάρχει αγάπη υπάρχει φόβος.
Φθόνος και θάνατος. Ο φθόνος είναι ζήλεια και μίσος που αισθάνεται κάποιος λόγω υπεροχής κι ευημερίας άλλου προσώπου. Έχει μοχθηρία και ζηλοφθονία που κατατρώει την ψυχή του. Ο φόβος είναι συναίσθημα δυσάρεστο κι έντονο κι αποτελεί αντίδραση σε κάποιο κίνδυνο υπαρκτό ή ανύπαρκτο. Είναι ο άγρυπνος φρουρός του ένστικτου της αυτοσυντήρησης. Ο φόβος βασανίζει όλους τους ζωντανούς οργανισμούς αλλά τους κρατά σε εγρήγορση για τους επερχόμενους κινδύνους.
Η ζωή μας είναι πεδίο μάχης και πάντα τη συνοδεύουν ο φόβος, η λύπην, κι η σκέψη που είναι αλληλένδετα. Πάντα, από τη γέννησή μας μέχρι το θάνατο. Η μεγαλύτερη εσωτερική δύναμη σε κάθε ζωντανό οργανισμό, προπαντός στον άνθρωπο είναι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Αυτό επαγρυπνεί για την ασφάλεια της ζωής. Ο φόβος είναι αντίδραση του ενστίκτου σε κάθε πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο.
Σήμερα πληθαίνουν οι φόβοι με γεγονότα της πανδημίας που απειλούν τη ζωή μας. Με τους φόβους πελαγοδρομεί η σκέψη μας και πονεί η καρδιά μας. Ο άνθρωπος φοβάται και υποφέρει με τα κοινωνικά δεινά: καταπίεση, εκμετάλλευση, φτώχεια, σκλαβιά και πολέμους.
Σήμερα ο φόβος των πολέμων είναι μεγαλύτερος γιατί με την τεχνολογία κατασκευάστηκαν όπλα μαζικής καταστροφής. Τα ραδιενεργά απόβλητα είναι η μεγάλη απειλή. Ο άνθρωπος φοβάται και υποφέρει με τα φυσικά απρόοπτα: αρρώστιες, σεισμούς, λιμούς, πλημμύριες. Οι κλιματικές αλλαγές φέρνουν βροχοπτώσεις, πλημμύρες και πνιγμούς, φαινόμενα πρωτοφανή.
Φαινόμενα και καταστροφές που για πρώτη φορά γνωρίζουν οι άνθρωποι. Η πανδημία του κοροναϊού συμπληρώνει τους φόβους και τρόμους. Μεγάλοι είναι οι φόβοι και με τα φυσικά αναπόφευκτα: γεράματα και θάνατο. Τραυματίσαμε, αλλοιώσαμε κι αλλοτριώσαμε την ψυχή μας για να πλουτίσομαι και μας κατεβάζουν γυμνούς στον τάφο. Κάμαμε τόσο θόρυβο κι αδικήσαμε τόσους ανθρώπους για ν’ αποκτήσομε πλούτη και δόξα και χάνονται τόσο εύκολα με το θάνατό μας.
Μόνο τ’ όνομα μένει που όταν έχει καλή ανάμνηση από φόβο αρνήθηκε το Χριστό. Οι μαθητές φοβούνται στην τρικυμία και βγάζουν κραυγές όταν βλέπουν το Χριστό να περπατεί στα κύματα λέγοντας “Φάντασμα εστί”. Εγώ ειμί μη φοβείσθε τους είπε ο Χριστός (Ματθ. 14.27). Ο Πέτρος του είπε “Κύριε εισύει κέλευσόν με προς σε ελθείν” (Ματθ. 14.28). “Έλθε” του είπε ο Χριστός κι ο Πέτρος περπάτησε πάνω στα κύματα. Φοβήθηκε όμως και ζητούσε βοήθεια κι ο Χριστός του είπε “ολιγόπιστε”:
Εις τι εδίστασας (Ματθ. 14.31). Ο Πιλάτος βρήκε αθώο το Χριστό. Από φόβο δεν τον ελευθέρωσε να μη χάσει τη θέση του. Ο φόβος είναι εσωτερική ανελευθερία και τον συνοδεύει πάντοτε η αγωνία που είναι ταραχή και στενοχωρία. Η ζωή του κάθε ανθρώπου είναι πεδίο μάχης.
Για να σταματήσει αυτή η μάχη χρειάζεται ελευθερία και υπευθυνότητα. Ο άνθρωπος που έχει φόβο κι αγωνία δεν είναι ελεύθερος, δεν αγαπά. Μόνο η αγάπη εξοβελίζει το φόβο “έξω βάλλει το φόβο” (Α’ Ιωαν. 4.18). Η μεγαλύτερη ασχήμια στον άνθρωπο είναι να φοβάται. Για να μη φοβάται πρέπει να βιώνει τις ανθρώπινες αξίες που είναι νόμοι της καρδιάς (φιλότιμο, ευσπλαχνία, θυσία, αγάπη).
Ο φθόνος είναι πάθος. Είναι αρρώστια. Ο φθονερός άνθρωπος τραυματίζψει κι αχρηστεύει τον εαυτό του. Οι πατέρες της Εκκλησίας μας παρομοιάζουν το φθόνο με τη σκουριά που γεννά το σίδερο και τα σκουλήκια που γεννούν τα ξύλα. Η σκουριά διαλύει το σίδερο και τα σκουλήκια τρώνε το ξύλο. Το κάνουν σαθρό φθαρμένο, σάπιο. Ο φθονερός άνθρωπος περιφρονεί, καταφρονεί και συκοφανεί τους ανθρώπους που βρέθηκαν ένα σκαλί παραπάνω απ’ αυτόν.
Ο φθονερός, προτιμά να μην έχει πόσιμο νερό το χωριό του, αρκεί να μην το κατορθώσει άλλος. Ο φθονερός είναι καταστροφή όχι μόνο για τους άλλους, αλλά προπαντός για τον εαυτό του. Είναι βαριά άρρωστος. Τα όπλα του είναι η συκοφαντία και το ψέμα. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας, Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, εβάδιζε εναντίον της Βουλγαρίας. Είχε μπει στα εδάφη της κι εβάδιζε κατά της Σόφιας.
Όταν πέρασε από τον Αίμο φρόντισε να εξασφαλίσει τις συγκοινωνίες κι άφησε εκεί μεγάλη φρουρά με αρχηγό το στρατηγό Λέοντα Μελισσηνό. Όταν ήταν έτοιμος να καταλάβει τη Σοφία, ο στρατηγός Κοντοστέφανος του συκοφάντησε το Μελισσηνό ότι βαδίζει στην Κωνσταντινούπολη να του πάρει το θρόνο. Ο Βουλγαροκτόνος εγκατέλειψε την εκστρατεία και τρέχει ολοταχώς στην πρωτεύουσα να προλάβει.
Επιστρέφοντας έπεσε σε ενέδρα του Βασιλιά της Βουλγαρίας Σαμουήλ και υπέστη μεγάλη καταστροφή. Ο ίδιος μετά δυσκολίας εσώθη. Ο Μελισσηνός ήταν στη θέση του 98;). Ο φθόνος ακύρωσε και γκρέμισε τα πάντα. Από φθόνο κινούμενοι οι αντίπαλοι του Σωκρατη τον κατηγόρησαν ότι παίρνει πολλά χρήματα για να διδάσκει τους νέους. Ότι τους διαφθείρει παντελώς κι ακόμη ότι είναι άθεος.
Στην απολογία του επέδειξε ότι είναι ο πιο φτωχός απ’ όλους σε σημείο να μην μπορεί να τρέφει την οικογένειά του. Είχε μωρό παιδί και δυο μεγαλύτερα. Απέδειξε ακόμη πως δεν διαφθείρει τους νέους αλλά τους βοηθεί ν’ ακολουθούν το δρόμο της αρετής. Για την αθεΐα του, είπε ότι πιστεύει στο Θεό όσον ουδείς των κατηγόρων του και ότι θα τον δίκαζαν άδικα αλλά αυτούς θα τους δίκαζε ο μεγάλος δικαστής, ο Θεός.
Είπε δε ακόμη πως ο δίκαιος άνθρωπος, ούτε ζωντανός, ούτε πεθαμένος μπορεί να πάθει κακό. Η θεραπεία του φόβου και του φθόνου είναι έργο της παιδείας που όπως τονίζουν οι τρεις Ιεράρχες είναι το μεγαλύτερο επίγειο αγαθό. Μιας παιδείας που συνεχώς θα καλλιεργεί τις ψυχικές, πνευματικές και ηθικές δυνάμεις του ανθρώπου. Η πλημμελής καλλιέργεια αυτών των δυνάμεων, αρρωσταίνουν τους ανθρώπους που φοβούνται και φθονούν ο ένας τον άλλον. Μόνο μια σωστή παιδεία μπορεί να ελευθερώσει τον άνθρωπο από το φόβο και το φθόνο.