Οι μνήμες των παιδικών του χρόνων στη σκιά της Ακρόπολης που γεννήθηκε και μεγάλωσε, στάθηκαν καθοριστικές για εκείνον. Από τη γιαγιά του που συνήθιζε να τον ξεναγεί στον ιερό βράχο, την πρώτη του επαφή με τη Γνώση στο ιστορικό 1ο Γυμνάσιο της Πλάκας, μέχρι και τα παιδικά παιχνίδια αναμεσίς στο θέατρο του Διονύσου και την Αρχαία Αγορά. Κι έτσι αναπόφευκτα για τη ζωή του «ο κύβος είχε ριφθεί» από τα μαθητικά κιόλας χρόνια. Και η αρχαιολογία που τον συγκλόνιζε, στην κυριολεξία τον δονούσε, τον κέρδισε για μια ζωή.
Ο Κωστής Δαβάρας στάθηκε ο σεμνός, ο ακάματος, ο όλβιος έλληνας πρωτοπόρος σκαπανέας της κρητικής αρχαιολογίας της προσφοράς.
Εκείνος που τον γοήτευε μόνο να δουλεύει, και σχεδόν να μη μιλά ποτέ. Κι επειδή η ερμηνεία της επίγειας ζωής, συνοψίζεται στο τι έχεις να δώσεις όταν φεύγεις, το τι έχεις ν’ αφήσεις πίσω σου σ’ αυτούς που μένουν, ο Κωστής Δαβάρας έτυχε να αφήσει μια απίστευτη και μοναδική παρακαταθήκη θησαυρισμάτων.
Ο διορατικός και αδιαπραγμάτευτος με τη συνείδησή του και τον όρκο του αρχαιολόγος, που με τις κηρύξεις των αρχαιολογικών χώρων στο Λασίθι, αδιαφορώντας για το ότι είχε γίνει κόκκινο πανί για τις τοπικές κοινωνίες οι οποίες τον κατηγορούσαν ότι «φρέναρε την ανάπτυξη», συνέβαλε συντριπτικά στη διάσωση των αρχαιολογικών χώρων της ανατολικής Κρήτης.
Σε μια εποχή που οι έννοιες και οι αρχές της χωροταξίας ήταν παντελώς άγνωστες στο λεξιλόγιο της δημόσιας διοίκησης, ο Κ. Δαβάρας μέσα από τις αρχαιολογικές πρωτοβουλίες του, έδρασε ως φύλακας άγγελος στη διάσωση όχι μόνο μιας μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς στον ανατολικό νομό, αλλά και μιας πλειάδας ευπαθών παράκτιων οικοσυστημάτων και τοπιακών συμπλεγμάτων τα οποία έφτασαν αλώβητα μέχρι τις μέρες μας. Ήταν αυτή μια επιπλέον προσφορά του εκλιπόντος.
Ότι δηλαδή μέσα από το αρχαιολογικό υπηρεσιακό του καθήκον, διενεργούσε περιβαλλοντική προστασία σύμφωνα με τις μεταγενέστερες υιοθετηθείσες από την Πολιτείας αρχές της βιωσιμότητας και της Αειφορίας. Άλλωστε πίστευε ακράδαντα, ότι «η Αρχαιολογία είναι η ορατή όψη της Ιστορίας». Αλλά και του αποτυπώματος του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος.
Ο Κ. Δαβάρας στάθηκε ο παθιασμένος εραστής της αρχαιολογικής επιστήμης που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στις σωστικές ανασκαφές και στη συγγραφή δεκάδων συγγραμμάτων. Καμία από τις ανασκαφές του δεν ήταν ανασκαφή την οποία διάλεξε εκείνος. Έτρεχε σε χώρους που κινδύνευαν από τους αρχαιοκαπήλους. Πράγματα τα οποία κινδύνευαν να συληθούν ή να καταστραφούν από μπουλντόζες, ή από την άναρχη δόμηση, μιας εποχής που λυσσαλέα είχε σχεδόν θεοποιήσει το τσιμέντο.
Όπως με την πολύ δύσκολη ανασκαφή στο νεκροταφείο της Αγιάς Φωτιάς στη Σητεία μια αποικία Κυκλαδιτών, το μεγαλύτερο νεκροταφείο του Αιγιακού χώρου και προϊστορικό νεκροταφείο της Κρήτης, με μερικές εκατοντάδες τάφων. Ανασκαφή που έγινε υπό πάρα πολύ δύσκολες συνθήκες, με οπλισμένους νυχτοφύλακες, χωρίς αρχιτέκτονα, χωρίς βοηθούς, χωρίς φωτογράφο. Αλλά κάνοντάς τα όλα μόνος του ο Δαβάρας με δυο τρεις εργάτες! Και να σκάβουν όλη μέρα για να τελειώσουν γιατί απ’ έξω παραμόνευαν οι αρχαιοκάπηλοι!
Το καθήκον του ήταν να παρεμβαίνει όταν διαπίστωνε ότι απειλούνταν το πολιτιστικό απόθεμα του τόπου. Όπως στην περίπτωση της Σπιναλόγκας, όταν διαπίστωσε ότι κουβαλούσαν διάφορα αρχιτεκτονικά υλικά από το φρούριο και τα μετέφεραν στα ξενοδοχεία. Επιστήμονας και δημόσιος λειτουργός με Αποστολική συνέπεια στο καθήκον, αυτό το πλήρωνε συνέχεια: Δεχόταν απειλές, καταστροφές στο αυτοκίνητό του ενώ δυο φορές απείλησαν να τον σκοτώσουν.
Ο αταλάντευτος και παθιασμένος υπερασπιστής της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς ήταν παρών λόγω και έργω όταν έβλεπε ότι αυτή κινδυνεύει. Όπως στον άγνωστο επικό αγώνα του για τη διάσωση της οχυρής νησίδας Σπιναλόγκας και της νησίδας Χρυσή της Ιεράπετρας.
Χωρίς να έχει καμία απολύτως σχέση με την Κρήτη, το 1960 βρέθηκε διορισμένος ως επιμελητής στο ισχυρό αρχαιολογικό περιβάλλον του νησιού δίπλα σε δυο εξέχουσες προσωπικότητες: Τον Νικόλαο Πλάτων και το Στυλιανό Αλεξίου, οι οποίοι άσκησαν πάνω του μια ισχυρή επιρροή στη διαμόρφωση του για την κρητική αρχαιολογία. Έτσι η Κρήτη που τον γοήτευσε θα τον κέρδιζε παντοτινά. Και όποτε το υπουργείο τον μετέθετε, εκείνος φώναζε να επιστρέψει. Μα η επιστροφή στο νησί ήταν δυνατή μόνο με την μετάθεση στον Άγιο Νικόλαο, μια ασήμαντη για τα χρόνια εκείνα κωμόπολη που η παραμονή σ’ αυτήν, εθεωρείτο περίπου κάτι σαν εξορία του Αδάμ. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπήρχε μόνο το Μουσείο σε εμβρυακή κατάσταση ιδρυμένο από τον Αλεξίου, ενώ η υπηρεσία ήταν ένα τηλέφωνο στο πάτωμα και τρεις καρέκλες, όλα δανεικά από τον Δήμο!
«Δουλεύω ασταμάτητα και δεν έκανα τίποτε άλλο στη ζωή μου. Δεν με ενδιαφέρουν τα απομνημονεύματα. Έχω υλικό αδημοσίευτο. Κοντεύω τα ογδόντα και αισθάνομαι άσχημα που έχω υλικό αδημοσίευτο. Σχεδόν αποκλειστικά Κρητικά αρχαιολογικά», έλεγε σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του πριν από 10 χρόνια.
Εκείνη την περίοδο, η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών τον ευχαρίστησε αναφέροντας ότι το τελευταίο του βιβλίο στα Γαλλικά για την κρητική αρχαιολογία θα βρει τη θέση του ανάμεσα στα 46 άλλα του έργα. Όμως το έργο του εκλιπόντος δεν αφορά μόνο τους αρχαιολόγους, οι οποίοι γνωρίζουν, αλλά και κάθε φιλίστορα και εραστή της Γνώσης. Το διακεκριμένο Αμερικανικό Ινστιτούτο Αιγιακής Προϊστορίας (INSTAP) εξέδωσε το 2012 ένα ογκώδες τόμο με τίτλο Studies in Honor of Costis Davaras (Prehistory Monographs) όπου αναφέρονται όλα του τα έργα, με πλήρη βιογραφικά στοιχεία και την εργογραφία του.
Ο Κωστής Δαβάρας αναμφίβολα στάθηκε ο εράσμιος Αρχαιολόγος που βάδιζε αταλάντευτος στο δύσκολο δρόμο του υπηρεσιακού καθήκοντος, του συνταγματικού όρκου του και της επιστήμης. Άλλωστε δεν θεωρούσε κορυφαίο της αποστολής ενός έλληνα αρχαιολόγου την διενέργεια μια ανασκαφής, όσο τη σωτηρία των αρχαιολογικών χώρων που ήταν σε κίνδυνο. Θεωρούσε τα μνημεία μοναδικά και άπαξ και καταστρέφονταν, δεν ξαναγίνονταν. Και ήταν αυτές οι προτεραιότητες στο έργο του. Αυτές που δικαιώνουν τη ζωή του και αφήνουν μια ισχυρή παρακαταθήκη για το μέλλον.