Θυμούμαι ομάδα πάνοπλων Γερμανών, το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 στον Κάτω συνοικισμό του Βαχού, της ομώνυμης Τοπικής Κοινότητας του Δήμου Βιάννου, όπου διέμενε η οικογένειά μου, που άρχισε να συγκεντρώνει τους κατοίκους, ανεξάρτητα ηλικίας, φύλου και κατάστασης υγείας.
Στη συνέχεια, τους οδήγησαν στο άκρο του οικισμού στο δρόμο, που συνδέει τον Κάτω και Πάνω συνοικισμό κοντά στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού.
Ήμουν πολύ ανήσυχος, όπως όλα τα παιδάκια. Η Μητέρα μου και ο Παππούς μου, Εμμανουήλ Αγγελάκης, Δάσκαλος, προσπαθούσαν να με ηρεμήσουν. Τότε, κάποιος αγγελιοφόρος έφερε εντολή να αφεθούν ελεύθερες οι γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 17 ετών. Έτσι, εγώ με τον αδελφό μου και τη Μητέρα μας, όπως και όλες οι γυναίκες και τα παιδιά, επιστρέψαμε στα σπίτια μας.
Θυμούμαι ότι σε λίγη ώρα άρχισε να ακούγεται ομοβροντία πυροβολισμών και όλοι συνειδητοποίησαν ότι οι Γερμανοί εκτελούσαν τους άνδρες, που πριν από λίγο, είχαν συλλάβει. Μαζί με άλλα παιδάκια τρέξαμε και αντικρίσαμε, μεταξύ άλλων, 6 συγγενείς μου, που εκτελέστηκαν κάτω από τον προαύλειο χώρο της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που βρίσκεται στο μέσο του οικισμού (τη γνωστή ως πεζούλα του Πέτρου), μια αγκαλιά σε ένα λουτρό αίματος.
Μεταξύ αυτών ήταν ο αγαπημένος μου Παππούς, Εμμανουήλ Αγγελάκης. Είχαν διασωθεί ο Χαράλαμπος Χρηστάκης και ο νεαρός τότε Χαρίλαος Γ. Ζερβουδάκης και ο Γεώργιος Μπαρμπαγαδάκης βαριά τραυματισμένοι.
Θυμούμαι τις επόμενες ημέρες μαυροφορεμένες γυναίκες να προσπαθούν με νύχια και με δόντια να ανοίξουν υποτυπώδεις τάφους στον προαύλειο χώρο της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, για τον ενταφιασμό των 22 συνολικά εκτελεσθέντων (6 στον Κάτω συνοικισμό, 14 στον Πάνω συνοικισμό και 2 σε γειτονικούς οικισμούς).
Και όχι μόνο αυτό, οι ναζί είχαν απαγορεύσει την ταφή των νεκρών. Μετά από δυο ημέρες, ο Ταγματάρχης Marten, φοβούμενος ότι η επαπειλούμενη επιδημία θα έβαζε σε κίνδυνο την υγεία των Γερμανών στρατιωτών επέτρεψε την ταφή. Η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί είναι απερίγραπτη.
Θυμούμαι τα επόμενα χρόνια μόνο μαυροφορεμένες μάνες, συζύγους και αδελφές να μοιρολογούν (Εικ. 1). Όλη η περιοχή μαύρισε και σκοτείνιασε από τότε και έπειτα.
Θυμούμαι, μετά από δυο χρόνια περίπου, την άφιξη της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτητών εν Κρήτη», την οποία αποτελούσαν οι Ν. Καζαντζάκης, Ι. Καλλιτσουνάκης και Ι. Κακριδής, στον προαύλειο χώρο της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που χρησιμοποιούνταν και ως αίθουσα του Δημοτικού σχολείου, όπου βρισκόταν και οι ομαδικοί τάφοι των Ηρώων της ναζιστικής θηριωδίας.
Θυμούμαι συζητήσεις των μελών της Επιτροπής με το Δάσκαλό μας Δημήτριο Αγγελάκη και άλλους συγχωριανούς μου! Μνήμες αχνές αλλά ανεξίτηλες και βασανιστικές.
Από πολύ νέος προβληματίζομαι και διερωτώμαι “γιατί” φθάσαμε ως εκεί, στην απόλυτη καταστροφή, ενώ ουσιαστικά είχε αρχίσει να διαφαίνεται το τέλος του πολέμου. Τις περισσότερες απαντήσεις τις πήραν μαζί τους οι πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης.
Όμως από τότε η επικρατούσα και αδιαμφισβήτητη άποψη είναι, ότι για τη σφαγή των δύο Γερμανών, γνωστών και ως “πατατάδων”, που βρίσκονταν στη Σύμη, πιθανόν ως κατάσκοποι των ανταρτών και τη μετέπειτα ‘’μάχη της Σύμης’’ που ακολούθησε, με σημαντικές απώλειες των Γερμανών, συνέβαλε σημαντικά η ομάδα του Εμμανουήλ Μπαντουβά με την υπόδειξη ή όχι της Ελληνική κυβέρνησης του Καϊρου και των συμμάχων μας.
Τέλος, ένα μεγάλο μπράβο οφείλεται στον Δήμο Βιάννου και στους άλλους συν-διοργανωτές, που παρά τις πρωτόγνωρες φετινές υγειονομικές συνθήκες αποφάσισαν την πραγματοποίηση της εκδήλωσης μνήμης και τιμής στους αδικοχαμένους προγόνους μας στη θέση Σελί (Εικ. 2), προφανώς ακολουθώντας τους υγειονομικούς κανόνες πρόληψης της διασποράς του κορωνοϊού.
Έτσι για να μην ξεχνάμε τα διδάγματα και τις παρακαταθήκες, που μας άφησαν οι πρόγονοί μας για δημοκρατία, ειρήνη, ελευθερία και πρόοδο. Περισσότερα γι’ αυτό το θέμα στο Βιβλίο: Αιματοβαμμένοι Οικισμοί Βιάννου και Ιεράπετρας. Δήμος Βιάννου, Μουσείο Ολοκαυτώματος, Σελί, Βιάννου, 2020.