Μια ξενάγηση στο καθολικό της Μονής Αρκαδίου

Το καθολικό της Ιεράς Μονής  Αρκαδίου είναι δίκλιτος  Ναός. Το βόρειο κλίτος    αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο στους Ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη. Κατά την ανακατασκευή, μετα  το ολοκαύτωμα του 1866, χρησιμοποιήθηκαν  αρχιτεκτονικά μέλη του καταστραφέντος κτίσματος.

Ο Gerola  αναφέρει τον “ανάμεικτο  αρχιτεκτονικό  ρυθμό” του Ναού. Στον Δυτικό τοίχο (εικ.1) συναντώνται τέσσερεις  πολιτισμοί. Οξυκόρυφα στοιχεία  παραπέμπουν  σε Γοτθική αρχιτεκτονική. Στεφάνια  και οι γιρλάντες ανθέων και φυτών,  στοιχεία αναγεννησιακά. Κίονες, ημικίονες και κιονόκρανα, στοιχεία κλασικής  ελληνικής αρχιτεκτονικής. Σπείρες και πλέγματα παραπέμπουν σε Μπαρόκ.

Στην βάση του  κωδωνοστασίου ευκρινώς αναγιγνώσκεται  η επιγραφή:

‘’ΑΦ  ΚΛΜΧΤΖ   ΠΖ’’  = 15   ΚΛΗΜΗΣ  ΧΟΡΤΑΤΖΗΣ   87 =1587  ΚΛΗΜΗΣ ΧΟΡΤΑΤΖΗΣ.

Ο  Καλοκύρης  αναφέρει τις ακόλουθες  επιγραφές από τον Ναό:

1. ΑΡΚΑΔΙ ΚΕΚΛΗΜΑΙ ΝΑΟΝ ΗΔ’ (14ος αι.) ΕΧΩ  ΚΩΝ/ΝΟΥ ΑΝΑΚΤΟΣ  ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
2. ΦΧΦΠ=ΦΩΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΦΑΙΝΕΙ ΠΑΣΙ.
3. ΕΕΕΕ=ΕΛΕΝΗΣ ΕΥΡΕΣΗ ΕΒΡΑΙΩΝ ΕΛΕΓΧΟΣ.
4. ΑΠΜΣ=ΑΡΧΗ ΠΙΣΤΕΩΣ ΜΩΥΣΙΚΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ.
5. ΧΧΧΧ=ΧΡΙΣΤΟΣ ΧΑΡΙΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙΣ ΧΑΡΙΖΕΙ

Στο εσωτερικό του Ναού

Το τέμπλο που  κατεστράφη  κατά  το ολοκαύτωμα  του 1866  ανήκε  στην περίοδο ηγουμενίας του Γαβριήλ Μαρινάκη και η επιχρύσωσή του διήρκεσε 4 χρόνια (Μελέτη Επισκόπου Πέτρας, Διονυσίου Μαραγκουδάκη ‘’Το ιερό  και  Ιστορικό της Κρήτης Αρκάδι’’). Από το τέμπλο αυτό  σώζονται:                                                                                                                    1. Η εικόνα  του  Αναστάντος  Χριστού (εικ.2) βρίσκεται στον  νότιο  τοίχο του κλίτους των Ισαποστόλων.

2. Ο σταυρός και οι ξυλόγλυπτοι άγγελοι εκτίθενται στο Μουσείο της Μονής.

Τ

ο 1890 η αδελφότης της Μονής Αρκαδίου απευθύνθηκε στον ομόπιστο ρωσικό λαό για συνδρομή στην ανοικοδόμηση του Ναού, που ‘’αποτελούσε ακόμη ένα  άθλιο σωρό ερειπίων’’.

Μεσολάβησε η επανάσταση και τα γεγονότα του1897 και 1898. Το έργο δεν προχώρησε.

Το 1902, με μέριμνα και σχέδιο του Επισκόπου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, κατασκευάσθηκε νέο τέμπλο.

Ο Μαραγκουδάκης  αναφέρει ότι  χρησιμοποιήθηκε  ξύλο κυπαρισσιού: ‘’… αι εν τη  δυτική  αυλή  εκατέρωθεν της δυτικής  εισόδου κυπάρισσοι κατάμεστοι σφαιρών και αιμοβαφείς, μία κυπάρισσος του αστράκια  και 7 δοκοί και τινές  σανίδες  εκ της  Μονής Αρσενίου  συγχωνευθείσα τότε  μετά  της  του Αρκαδίου’’. Παρόμοια είναι η αναφορά του Βενέρη, ο οποίος κάνει και απλή μνεία των  εικόνων του Επισκόπου Καστρινογιαννάκη.

Το 1976, η τέταρτη ‘’κατασκευή’’ τέμπλου, στην σημερινή μορφή, δημιουργία του ξυλογλύπτη Αργυρίου Καβρουλάκη, διασώζει σε μεγάλο  μέρος πολλά στοιχεία της προγενεστέρας περιόδου. Είναι  έργο:

-Συνδεδεμένο  με την ισχυρή προσωπικότητα  του Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, ιεράρχη με πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικό- θρησκευτικές εξελίξεις.

-Μαρτυρία αισθητικών αντιλήψεων της εκκλησιαστικής  ζωγραφικής  που επίσημα προωθείτο.

-Σύνθεση με έγκλειστα μηνύματα συνδεδεμένα με στοχεύσεις που εξυπηρέτησε, την εποχή που η Μονή Αρκαδίου είχε ήδη αναδειχθεί  “σύμβολο“ του αγώνα των Κρητών για την Εθνική  ολοκλήρωση.

Στο εικονογραφικό πρόγραμμα του τέμπλου τα έργα των:

1. Επισκόπου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, ιστορηθέντα από 1902 έως 1905.
   Ο Επίσκοπος ουδέποτε μαθήτευσε εικονογραφία.
   Στα έργα του υπάρχουν έγκλειστα μηνύματα προς τους  Κρήτες, τους Χριστιανούς, και τους ομοθρήσκους  Ισχυρούς.
2. Ιωάννη Σταθάκη, μαθητή του Αντωνίου Βεβελάκη, ιστορηθέντα από 1882 έως  1889.
   Στον Αντώνιο Βεβελάκη  αποδίδεται η ιστόρηση της  Μεταμορφώσεως επί του λαβάρου του 1866. Διασωθέν σπάραγμα (εικ.3) φυλάσσεται στο Μουσείο της Μονής.
   Έργα του  Αντωνίου Βεβελάκη κοσμούν στον  Μητροπολιτικό Ναό του Ρεθύμνου.

Ο  Άμβωνας (εικ.4), “χωρίζει“ και “ενώνει“ τα  δυο κλίτη.

Η πρόσβαση στον άμβωνα είναι εφικτή μόνο από το Ιερό.

“Μήνυμα ότι το κήρυγμα του θείου λόγου  είναι έργο ΜΟΝΟ των ιερωμένων“.

Εις συνέχεια των Δεσποτικών εικόνων του τέμπλου, στην δυτική πλευρά του άμβωνα η εφέστια  εικόνα των Ισαποστόλων, 1776, αγνώστου ζωγράφου, με αργυρή επικάλυψη, αφιέρωμα της μοναχής Αγάθης. Κάτωθεν αυτής  οι Τρεις Ιεράρχες.

Στην βόρεια πλευρά του άμβωνα, εικόνα του Προδρόμου, εργο Ι.Σταθακη, και κάτωθεν ο Προφήτης Ηλίας (εικ.5). Στην νότια, η εικόνα της πρώτης εν Νικαία Ιεράς  Συνόδου, έργο Ι. Σταθάκη, και κάτωθεν οι μαθητές του Ιησού  παρουσία του Αγίου Πνεύματος.

Οι θέσεις και τα θέματα των  εικόνων πιστοποιούν και   εμπεριέχουν τα  μηνύματα:

1. Των κορυφαίων προφητειών για τον Χριστό. (Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος και προφήτης Ηλίας).
2. Της εδραίωσης του Χριστιανισμού (Ισαπόστολοι και οι Τρεις Ιεράρχες).

3.Της ισχυροποίησης  και διάδοσης  του Χριστιανισμού. (Αποφάσεις της  1ης Οικουμενικής Συνόδου και εντολή του Ιησού προς  τους Μαθητές, “πορευθέντες μαθητεύσατε  πάντα τα Έθνη“).

Νότιο, το Κλίτος των  Ισαποστόλων, Κων/νου και Ελένης, (εικ.6)

Στην ζώνη των Δεσποτικών εικόνων εκατέρωθεν  της ωραίας  πύλης, έργα του Ιωάννη Σταθάκη.

Βορείως η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, ’’Κυρία των Αγγέλων’’, και νοτίως  ο ‘’Ιησούς Παντοκράτωρ “Στα άκρα του τέμπλου, έργα  του επισκόπου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη.

Στο βόρειο άκρο ο Αρχάγγελος  Μιχαήλ (εικ.7) και στο νότιο ο Γαβριήλ. Μορφές με έντονη επίδραση δυτικής καλλιτεχνίας.

Οι στάσεις των σωμάτων, τα ενδύματα, η λόγχη, η ρομφαία, διαφοροποιούνται από τα συνήθη.

Τα  θωράκια, έργα του επισκόπου  Καστρινογιαννάκη, αρχής  γενομένης από το  βόρειο άκρο, το  Προπατορικό Αμάρτημα, η Νομοδοσία, η κλήση του Μωυσή, και η θυσία του Νώε μετα τον κατακλυσμό. Εικονοποιείται η αρχή του ολισθήματος του ανθρώπου μέχρι την κάθαρση, διά του κατακλυσμού του  Νώε.

Στο Δωδεκάορτο, έργα του Σταθάκη, εκτός  της εικόνας της  γέννησης του Προδρόμου, έργο του Καστρινογιαννάκη.

Βόρειο, το κλίτος της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, (εικ.8)

Εκατέρωθεν της ωραίας πύλης, εικόνες έργα του Σταθάκη. Στην Βορεία πλευρά, η εικόνα ‘’Επί σοι χαίρει Κεχαριτωμένη’’. Εικόνα  πολυπρόσωπη, κεντρικό θέμα η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα  δεξιώθεν.

Στην κατώτερη κεντρική θέση ο Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, (εικ.9), φέρων υπερμέγεθες ειλητό, επί του οποίου αναγράφεται το Μεγαλυνάριο: “Επί σοι χαίρει Κεχαριτωμένη πάσα η κτίση ανθρώπων το σύστημα…“, το οποίο  αποδίδεται στον ίδιο.

Στην νότια πλευρά, η εικόνα  της  Μεταμορφώσεως. Αναγιγνώσκονται στα  φωτοστέφανα των προφητών, τα ονόματα Μωυσής και Ηλίας, και στα των παρισταμένων  μαθητών, Ιάκωβος, Ιωάννης, Πέτρος.

Στην βόρεια απόληξη του τέμπλου η  εικόνα  του  λιθοβολισμού Πρωτομάρτυρα Στέφανου, και στην νότια, η εικόνα του επί πυρακτωμένης εσχάρας μαρτυρήσαντος Λατίνου Αγίου Λαυρεντίου (εικ.10).

Αμφότερες  φέρουν υπογραφή του Επισκόπου Καστρινογιαννάκη.

Ο Πρωτομάρτυρας  εκφωνεί: “…ου στήσεις  αυτοίς την αμαρτίαν ταύτη“.

Ο Λαυρέντιος στοχεύει τους  Χριστιανούς λέγοντας: “ιδού ο  θησαυρός  της εκκλησίας  του Χριστού“.

Και οι δυο αναφέρονται στον Κύριο. Έγκλειστο μήνυμα ενότητας  των Χριστιανών;

Τα θωράκια και το δωδεκάορτο, έργα του Επισκόπου Καστρινογιαννάκη.

Αρχής  γενομένης  από   την βόρεια απόληξη, στην πρώτη  εικόνα ο Δαβίδ προσφέρων θυσία.

Ακολούθως η  παρακοή νοτίως  της ωραίας πύλης, η εκδίωξη από τον παράδεισο, και η αδελφοκτονία.

Κάιν εναντίον  Άβελ (εικ.11).

Οι επιστέψεις των τέμπλων και στα δυο κλίτη  (εικόνες 6  και 8), σε δυο  επίπεδα.

Στο κλίτος  των Ισαποστόλων, επί του δωδεκάορτου, η παράσταση της  μεγάλης Δεήσεως  και επ αυτής  τα λυπηρά.

Στο κλίτος της Μεταμορφώσεως, η Αγία  Τριάδα  και επ’ αυτής  τα λυπηρά.

Τα Βημόθυρα. (Εικόνα 12). Κλίτος  της Μεταμορφώσεως.

Εικονίζονται οι Προφήτες Ησαΐας-Δανιήλ-Ιερεμίας και Ιεζεκιήλ.

Στο κέντρο ο Ευαγγελισμός.

Εικόνα 13: Κλίτος  των Ισαποστόλων. Εικονίζονται οι Ευαγγελιστές Ιωάννης –Ματθαίος-Λουκάς και Μάρκος. Στο κέντρο οι Μυροφόρες.

 

 *Η Αθηνά Κυριακάκη – Σφακάκη είναι ξεναγός συνταξιούχος, τραπεζικός συγγραφέας