Χωρίς αμφιβολία μια τέτοια περίοδος είναι η επική Μάχη της Κρήτης το τελευταίο δεκαήμερο του Μάη 1941, στην οποία παίζεται η τελευταία πράξη του γερμανοϊταλικού πολέμου στην Ελλάδα. Στις 20 του Μάη λοιπόν αρχίζει η εφαρμογή του σχεδίου “Ερμής” και συντελείται η μεγαλύτερη επιχείρηση μεταφοράς αεροπορικών γερμανικών δυνάμεων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Οι ουρανόπεμπτοι Γερμανοί επιδρομείς, εμποτισμένοι με την αρχή ότι θάνατος ή νίκη είναι γι’ αυτούς ζήτημα τιμής, αντιμετωπίζουν μια πρωτοφανή αντίσταση ενός λαού που κατοικεί στις εσχατιές της Ευρωπαϊκής ηπείρου.
Σε κανένα άλλο μέρος του ευρωπαϊκού και αφρικανικού χώρου, που μεταφέρουν τον πόλεμο τα γερμανικά στρατεύματα, δε συναντούν αντίσταση του άμαχου πληθυσμού. Οι Γερμανοί πέφτουν έξω στους υπολογισμούς τους, που βασισμένοι στη λογική των όπλων και την υπεροχή, προβλέπουν σύντομη και άνετη επικράτηση. Δεν έχουν πιστέψει πως από την τρίτη μέρα της εισβολής ο αριθμός των νεκρών θα ήταν μεγαλύτερος από το σύνολο των απωλειών που είχε η Βέρμαχτ μέχρι τότε σε όλα τα μέτωπα του πολέμου.
Στη Μάχη της Κρήτης το φοβερό και αήττητο όπλο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών, που αποτελεί την αιχμή της ναζιστικής λόγχης, παθαίνει πραγματική πανωλεθρία. Από το σκληρό και αναπάντεχο αυτό κτύπημα, το σώμα των αλεξιπτωτιστών δεν συνέρχεται πια. Και η αντίσταση στην Κρήτη έχει μια ξεχωριστή σημασία, γιατί επηρεάζει όχι μόνο την ηθική ενδυνάμωση των Κρητικών αλλά ασκεί επιρροή στην όλη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και στην άλλη Ελλάδα. Καταφαίνεται εδώ πόσο δίκιο είχε ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, όταν έλεγε: «Την Κρήτη πρέπει να τη σκοτώσεις για να την πάρεις. Και σκοτωμένη ανασταίνεται, για να ξεκινήσει καινούριους δρόμους».
Χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση αρχίζουν να ξεπηδούν οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, μια από τις οποίες είναι και η οργάνωση του Βιαννίτη Ταγματάρχη σε πολεμική διαθεσιμότητα Αλέξανδρου Ραπτόπουλου, θύμα και ο ίδιος της γερμανικής καταδιωκτικής μανίας. Η ανάπτυξη των ένοπλων ανταρτικών ομάδων στα βουνά της Βιάννου και του Λασιθίου αποτελούν κάρφο στον οφθαλμό των γερμανικών δυνάμεων κατοχής. Το κακό δεν άργησε να πραγματοποιηθεί.
Δυο Γερμανοί που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του φρουρίου Κάτω Σύμης σκοτώνονται από τις ομάδες Μπαντουβά.
Η θρυαλλίδα που θα πυροδοτήσει την επιδείνωση της όλης κατάστασης έχει ανάψει. Πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες συγκεντρώνονται στη Βιάννο και κατευθύνονται για την Κάτω Σύμη. Πριν φτάσουν στον προορισμό τους πέφτουν σε ενέδρα ανταρτών, οι οποίοι φονεύουν 50 Γερμανούς περίπου ενώ συλλαμβάνονται ακόμα 13. Η σύγκρουση αυτή δημιουργεί μεγάλο εκνευρισμό στον Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης Μπρούνο Μπρόγιερ και ξεσπά το μίσος του, το οποίο υλοποιεί ο Διοικητής Ηρακλείου Μύλερ με τις γερμανικές δυνάμεις που στέλνει στη Βιάννο.
«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου (εννοεί και τη δυτική Ιεράπετρα), εκτελέσατε πάραυτα χωρίς διαδικασία τους άρρενες που είναι άνω των 16 ετών και όλους που συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας». Ο φθινοπωρινός Σεπτέμβρης δε ρίχνει τα πρωτοβρόχια του στην ξηραμένη γη. Αυτή τη φορά ποτίζεται και ξεδιψά από το αίμα των αθώων ανθρώπων που συλλαμβάνονται με διάφορους τρόπους και εκτελούνται.
Συντελείται έτσι μια πραγματική γενοκτονία, που ξεδιπλώνει και αποκαλύπτει τα πρωτοφανή και κτηνώδη ένστικτα των κατακτητών. Η δίψα των ειδικά εκπαιδευμένων μονάδων τους ικανοποιείται μόνο με την εκτέλεση 402 ατόμων των περιοχών Βιάννου και δυτικής Ιεράπετρας. Μεγάλος ακόμα αριθμός ανδρών συλλαμβάνονται και κρατούνται ως όμηροι στα κτήρια του Γυμνασίου Βιάννου. Έτσι, αντί να στραφούν κατά των ανταρτών, στρέφονται κατά του άμαχου πληθυσμού.
Η σειρά των οικισμών δεν αργεί. Η αποφράδα μέρα της 13ης Σεπτεμβρίου 1943 συνεχίζεται με το κάψιμο των χωριών, αφού πρώτα αδειάσουν και καρπωθούν το περιεχόμενο που τους ενδιαφέρει.
Άταφα πτώματα, απομεινάρια σπιτιών, μυρωδιά της ανθρώπινης σάρκας και πυκνοί καπνοί συνθέτουν το αποπνικτικό σκηνικό. Στα ξεκληρισμένα χωριά φωλιάζει ο πόνος και η θλίψη, σε όσους απόμειναν. Ο επικεφαλής των τοπικών γερμανικών δυνάμεων Ταγματάρχης Μέρτεν, για να δείξει κι εκείνος τη σκληρότητά του, διατάσσει να παραμείνουν άταφα τα πτώματα των σκοτωμένων, μέχρι να διαπιστώσει τον κίνδυνο που διατρέχει το απόσπασμα των Γερμανών που διοικεί. Το έργο της ταφής αναλαμβάνουν οι πληγωμένες γυναίκες, αφού οι άνδρες έχουν σκοτωθεί ή βρίσκονται όμηροι στο Γυμνάσιο της Βιάννου.
Εδώ πρέπει να εξαρθεί ο αποτελεσματικός και σωστικός ρόλος του τότε Πρωτοσύγκελλου τοποτηρητή της Μητρόπολης Κρήτης Ευγένιου Ψαλιδάκη, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπου Κρήτης και του Επισκόπου Πέτρας κυρού Διονυσίου Μαραγκουδάκη. Ένας Γερμανός στρατιώτης αλλά μάλλον αυστριακής καταγωγής, που τα ανθρώπινα αισθήματά του λειτουργούσαν πάνω από τις διαταγές που έπαιρνε, πυροβόλησε στον αέρα, αποφεύγοντας ανθρώπινο στόχο. Άμεση ήταν η τιμωρία της παρακοής του, αφού δέχτηκε το θανατηφόρο χτύπημα του διπλανού Γερμανού που την είχε διαπιστώσει.
Έτσι, την 14η Σεπτεμβρίου, ημέρα ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, η περιοχή της Βιάννου βρίσκεται αποκαθηλωμένη και καθημαγμένη. Το έργο που αφήνουν πίσω τους οι σύγχρονοι Νέρωνες, το πιστοποιεί.
Η εκατόμβη βέβαια των θυμάτων της Βιάννου, στην οποία μέχρι το 1934 ανήκε και το δυτικό τμήμα της Ιεράπετρας, ζητούσε δικαίωση. Οι ερινύες ακολουθούν από κοντά τους Γερμανούς στρατηγούς «σφαγείς της Βιάννου», Μύλερ και Μπρόγιερ. Στο παιχνίδι της μοίρας εμπλέκεται πρώτα ο Μύλερ. Βρετανοί κομάντος με μια ομάδα Κρητικών αποφασίζουν την απαγωγή του Μύλερ ως αντίποινα για τις σφαγές αθώων πολιτών της Βιάννου αλλά και άλλων περιοχών με τις καταστροφές των χωριών τους.
Καταστρώνεται το όλο σχέδιο αλλά ο στόχος αλλάζει, αφού ο Μύλερ είχε μετατεθεί στο μέτωπο της Γαλλίας. Αντί γι’ αυτόν συλλαμβάνεται ο αντικαταστάτης του, Στρατηγός επίσης Καρλ Κράιπε. Λίγες μέρες νωρίτερα είχε έρθει στην Κρήτη από το μέτωπο της Ρωσίας, όπου είχε τιμηθεί με το γερμανικό παράσημο, χωρίς να τον βαραίνει τίποτα από τα γεγονότα της Κρήτης. Εδώ οι δρόμοι αλλάζουν. Ο Κράιπε μεταφέρεται από τους απαγωγείς του στο Κάιρο ως αιχμάλωτος πολέμου.
Μετά τις σχετικές ανακρίσεις μεταφέρεται στο Λονδίνο και από ’κεί στον Καναδά, όπου λειτουργεί στρατόπεδο αιχμαλώτων και παραμένει μέχρι το 1947, που απελευθερώνεται με τη λήξη του πολέμου. Ο ίδιος χρόνος δεν είναι εξίσου ευνοϊκός για τους δυο σφαγείς της Κρήτης, Μύλερ και Μπρόγιερ. Η ελληνική κυβέρνηση απαιτεί την επιστροφή των Στρατηγών, που ήταν αρχηγοί των κατοχικών δυνάμεων στην Κρήτη, ως υπαίτιους για εγκλήματα πολέμου.
Το Ειδικό Στρατοδικείο Εγκληματιών Πολέμου, που συνεδρίασε στην αίθουσα της Παλιάς Βουλής, τους έκρινε ένοχους για 6 εγκλήματα τον καθένα και καταδικάστηκαν ομόφωνα σε θάνατο. Στις 20 του Μάη 1947, ημέρα σημαδιακή για την Κρήτη, εκτελέστηκαν στο Χαϊδάρι και οι δύο. Τον ίδιο χρόνο απελευθερώνεται ο άλλος Γερμανός Στρατηγός Κράιπε. Επισκέπτεται την Κρήτη, δίνει συνεντεύξεις και φωτογραφίζεται με τους απαγωγείς του. Τα οστά του Μπρόγιερ μεταφέρθηκαν από το γερμανικό νεκροταφείο των Αθηνών στο νεκροταφείο του Μάλεμε το 1974, αφού ήταν η τελευταία του επιθυμία, πληρώνοντας έτσι και τα οψώνια της αμαρτίας του.
Το πλήρωμα του χρόνου και για την Κρήτη έχει φτάσει. Τα τέσσερα χρόνια στυγνής δουλείας και τρομερής καταπίεσης έχουν τελειώσει. Αν όμως έχουν τελειώσει τα μαρτυρικά αυτά χρόνια, δεν έχουν τελειώσει οι υποχρεώσεις της ομοτράπεζας σήμερα Γερμανίας απέναντί μας.
Το κατοχικό δάνειο και οι άλλες οφειλόμενες αποζημιώσεις και επανορθώσεις, δεν ξεχνιούνται, δεν παραγράφονται ούτε τοποθετούνται στα αζήτητα. Και την οφειλή αυτή την έχουμε προπληρώσει με το αθώο αίμα των 330.000 Ελλήνων, που υπηρέτησαν το θυσιαστήριο της αδούλωτης σκέψης και των πνευματικών αξιών. Οι ζωές αυτές που χάθηκαν δεν μπορούν να μετατραπούν σε αριθμό χρημάτων. Βρίσκονται στο πιο ψηλό σκαλοπάτι της ηθικής κλίμακας, απ’ όπου επίμονα ζητούν τη δικαίωσή τους με την τακτοποίηση της αδικαιολόγητα χρονίζουσας γερμανικής υποχρέωσης.
Για την τραγική αυτή περίοδο έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς διάφορες εκδόσεις και ενημερωτικά άρθρα, συμπληρώνοντας έτσι τις ιστορικές παραλείψεις.
Τα γεγονότα της Βιάννου έπρεπε να κινούνται στις κορυφογραμμές της ιστορίας. Η σπουδαιότητά τους δεν τα αφήνει να βρίσκονται στις ανήλιες πλευρές της.
Ακολουθώντας αυτή την εθνική επιταγή, ο φίλος και πνευματικός παράγοντας της περιοχής κ. Ανδρέας Αγγελάκης, κυκλοφόρησε πρόσφατα μια επιμελημένη, φροντισμένη και ιστορικά τεκμηριωμένη έκδοση, με τίτλο «Οι αιματοβαμμένοι οικισμοί Βιάννου – Ιεράπετρας». Μια επίμονη ερευνητική προσπάθεια του ίδιου και της συζύγου του, κ. Πόπης Αγγελάκη Ρουμπελάκη, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ολοκληρώθηκε με την πρόσφατη κυκλοφορία του έργου. Πρέπει να αισθάνονται και οι δυο υπερήφανοι για το πολύτιμο λιθάρι που πρόσφεραν στη δόμηση της τοπικής μας ιστορίας. Η αφιλοκερδής προσφορά του βιβλίου στο Μουσείο Ολοκαυτώματος στο Σελί Βιάννου, ενισχύει ακόμα περισσότερο την αξία του τάματος, που, ας σημειώσουμε, προσφέρεται στη μνήμη των αείμνηστων γονέων τους.
Το Μουσείο, με τις κατάλληλα επεξεργασμένες λίθινες μορφές, δεσπόζει στην περιοχή λόγω θέσης, προκαλεί το ενδιαφέρον και αποσπά την προσοχή των περαστικών. Είναι αφιερωμένο στη μνήμη των αδικοχαμένων ανθρώπων της περιοχής.
Αθάνατοι νεκροί, θύματα της ναζιστικής θηριωδίας των χωριών της Βιάννου και της δυτικής Ιεράπετρας.
Τούτα τα ταπεινά λόγια, που προέρχονται από το υστέρημα των γνώσεών μου, προσφέρονται ως μυρίπνοα άνθη στη σημερινή επιμνημόσυνη τελετή με τη συμπλήρωση 77 χρόνων από τον άδικο χαμό σας. Και τα λόγια αυτά είναι λόγια που τιμούν τη θυσία σας, διαλαλούν τη δόξα σας, βαλσαμώνουν τις πληγές μας και δροσίζουν τον αιώνιο ύπνο σας. Σας βεβαιώνουμε ακόμα ότι η θυσία σας αυτή με τις πλατιές της διαστάσεις και τον ανθρώπινο πόνο που αφήνει στους επιγενόμενους, λειτουργεί ως πολύτιμη ιστορική παρακαταθήκη.
Δεν μπορούσε βέβαια η θυσία σας αυτή με τον υψηλό αιμάτινο δείκτη να αφήσει ανεπηρέαστο τον λαϊκό Κρητικό ποιητή, που εκφράζεται με τον δόκιμο στίχο του, αφιερωμένο στη μνήμη σας και λέει:
Θυμίαμα η αγάπη μας
Κερί η θύμησή μας
Και λάδι στο καντήλι σας
Το δάκρυ της ψυχής μας.
Αιωνία σας η μνήμη.
Πρόκειται για ομιλία για
το Ολοκαύτωμα των Δήμων Βιάννου και Ιεράπετρας
στην 77η Επέτειο του
*Ο Γεώργιος Παναγιωτάκης είναι συγγραφέας-ιστορικός