Με λογισμό και μ’ όνειρο. Αν μου έλεγε κάποιος να συνοψίσω αυτό που εισπράττω παρατηρώντας τη ζωγραφική, τις εικαστικές προτάσεις, του Μανώλη Σαριδάκη, αυτό θα απαντούσα.
Εξηγούμε. Με είχε παραξενέψει κάποτε ο τίτλος μιας ποιητικής συλλογής, «Κύβοι δακρύων» λεγότανε, και ρώτησα σχετικά τον ίδιο τον ποιητή. Ο κύβος, μαθηματικό στερεό, είναι εκπρόσωπος του ορθολογισμού. Της μαθηματικής ακρίβειας. Και συνακόλουθα της αλληλουχίας των νοημάτων. Ίσως δε και της αλληλουχίας των κρυφών νοημάτων, όπως θέλει ο Ελύτης στην αποκρυπτογράφηση του κώδικα της φύσης. Τα δάκρυα από την άλλη είναι εκδήλωση συναισθηματισμού. Όχι κατ’ ανάγκη από θλίψη. Δακρύζουμε ασφαλώς από την έντονη συγκίνηση, η οποία όμως μπορεί να προκληθεί και από μεγάλη χαρά.
Μου έρχονται λοιπόν αυτές οι σκέψεις στο μυαλό αντικρίζοντας τους κύβους των έργων του Σαριδάκη. Οι κύβοι του, που συχνά αξιοποιούνται ως κυματοθραύστες και ίσως να υπονοούν ακριβώς αυτό: τον ορθολογισμό που μας επιτρέπει να εξουσιάσουμε, ως ένα βαθμό βέβαια, τα άγρια ένστικτα της φύσης. Τον άγριο Ποσειδώνα εν προκειμένω. Είναι ο κύβος που προστατεύει το ανθρωπογενές περιβάλλον. Ο ορθολογισμός ως στοιχείο της δημιουργίας του ανθρώπινου πολιτισμού.
Οι κύβοι του όμως δεν είναι αυτό που ορίζουμε στα Μαθηματικά ως αφαίρεση και στη φιλοσοφία ως υπέρβαση. Δεν είναι το απόλυτο μαθηματικό στερεό, όπως τα γεωμετρικά σχήματα του Kandinsky. Ναι, υπάρχει το υπερβατικό στοιχείο αλλά με οικολογικά υλικά. Με υλικά της φύσης. Του περιβάλλοντος. Επειδή συχνά οι κύβοι στα έργα του σχηματίζονται σαν τοπολογικοί μετασχηματισμοί κάποιου κομματιού του περιβάλλοντος, το οποίο απομονώνει ο καλλιτέχνης.
Μάθημα τοπολογία ο κύβος του Σαριδάκη. Γιατί τι άλλο είναι οι τοπολογικοί μετασχηματισμοί αν όχι το ζυμαράκι που το κάνουμε ό,τι μας αρέσει ή ο πηλός του αγγειοπλάστη που του δίνουμε τη μορφή του Αδάμ; Ο Σαριδάκης λοιπόν παραδίδει μαθήματα τοπολογίας με τους κύβους του παίρνοντας υλικά από το «σύμπαν» του βυθού, τη μουσική των άλλων «ουρανίων σφαιρών», για να τα ενσωματώσει στα έργα του.
Οι μορφές του όμως σε αντίθεση με τις άψυχες του αρτοποιού και του αγγειοπλάστη τολμώ να πω ότι έχουν ακόμη την πνοή του δημιουργού τους. Είναι ζωντανές. Εκπέμπουν μουσική. Τη μουσική του βυθού. Αν βάλεις στο αυτί σου το κοχύλι κάποιου ναυτίλου-άλλα θεϊκά μαθηματικά εκεί- είναι σίγουρο ότι παρατηρώντας τις ζωγραφιές του θα ακούσεις να έρχεται απ’ αυτές ανάλογα με την ψυχική σου διάθεση κάποια Σονάτα στο Σεληνόφως ή μια από τις Μικρές Νυχτερινές Μουσικές, ίσως και κάτι από Νίνο Ρότα ή Μάνο Χατζιδάκι.
Αεί ο Θεός ο Μέγας γεωμετρεί μας θυμίζει σε άλλα του έργα. Ίσως όπως υποστηρίζει ο Πλάτωνας τα Μαθηματικά τα έχουμε μέσα μας ως ιδέες και τα ανακαλύπτουμε γύρω μας. Σ’ αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα. Διότι τι άλλο μπορεί να συμβολίζει το νήμα της στάθμης στα έργα του Σαριδάκη; Τι μπορεί να συμβολίζει το «αλφάδι» και που να παραπέμπει αν όχι στο απόλυτο της μαθηματικής καθέτου. Την ευθύτητα. Το δίκαιο. Τη σαφήνεια με την δωρικής λιτότητας έκφραση της ακρίβειας;
Ο Σαριδάκης λοιπόν αναδεικνύεται σε έναν ποιητή μαθηματικών διαδρομών όχι με τον κανόνα και τον διαβήτη του κλασικού μαθηματικού, αλλά με μορφές, χρώματα και εργαλεία του εμπνευσμένου εικαστικού καλλιτέχνη.
Αυτά ως προς τον λογισμό γιατί η άλλη του διάσταση έχει να κάνει με το όνειρο. Ναι αλλά ποιο όνειρο; Των Φροϋδικών απωθημένων; Των επιθυμιών; Των τραυματικών εμπειριών; Όχι. Μιλάμε για το όνειρο που σε ταξιδεύει. Το όνειρο που σε πάει όπου θέλεις. Εκεί που άκουσες. Εκεί που διάβασες. Εκείνου του διανοητικού σου παζλ που σχημάτισες με ετερόκλιτα και απροσδόκητα κομμάτια. Το μπουρλότο, θα λέγαμε, της φαντασίας που σου προκαλούν οι ζωγραφιές του Μανώλη. Της φαντασίας που αντίθετα από τη λογική σε πάει παντού. Μάθημα προσωπικής χαρτογραφίας σε αχαρτογράφητα ύδατα.
Να γιατί νομίζω ότι επαναλαμβάνει συχνά στα έργα του τα ανοιχτά παραθυρόφυλλα. Να γιατί συχνά επαναλαμβάνει στα έργα του τα χάρτινα καραβάκια των παιδικών μας χρόνων, είτε αυτά διαλέγονται με τα βότσαλα παρά θιν αλός είτε αιωρούνται σαν τους αγγέλους του Θεοτοκόπουλου στο μεσοδιάστημα.
Κάποτε ο Μίλτος Σαχτούρης είδε μια έκθεση έργων του Αλέκου Φασιανού με τα περίφημα ποδήλατα. Εντυπωσιάστηκε απ’ αυτά και τον προτρέπει λέγοντάς του: «σχεδιάζετε αενάως ποδήλατα!». Αενάως καραβάκια αγαπητέ Μανώλη. Και φασολιές σαν κι εκείνη του Άντερσεν που μας πάνε στο φεγγάρι. Γιατί είτε με τα παράθυρα στον ανοιχτό ορίζοντα, στο απέραντο γαλάζιο, είτε με τα καραβάκια των παιδικών μας χρόνων, είτε με τις φασολιές στο φεγγάρι θα μας στείλεις. Στο φεγγαράκι το χάρτινο του Χατζιδάκι και του Γκάτσου. Εκλεκτές οι συγγένειες στο βάθος. Και οι γραμμές των οριζόντων ανοιχτές να μας προκαλούν και να μας προσκαλούν να τις διασχίσουμε.
Λαός ταξιδευτών εμείς. Το DNA του Οδυσσέα και των Μινωιτών υπάρχει στα κύτταρά μας. Έτσι σαν τον Αχιλλέα που από όλες τις κούκλες και τα παιχνίδια του Οδυσσέα, στον γνωστό μύθο, διάλεξε το σπαθί, οι ζωγραφιές του Σαριδάκη μας διεγείρουν και μας ξυπνούν το στοιχείο του ταξιδευτή που έχουμε στα κύτταρα και μας προκαλούν σε ταξίδια με λογισμό και με όνειρο.
Ο Γιάννης Σταμέλος είναι συγγραφέας, π. Δ.Δ.Ε. Λασιθίου