Στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Κρήτη υπάρχει μια μακραίωνη ιστορία, παράδοση και μια βαριά κληρονομιά. Σε αυτήν την περιοχή αναπτύχθηκε ο Μινωικός πολιτισμός στη Χαλκολιθική περίοδο και την εποχή του Χαλκού (ca 3200-1100 π.Χ.) και συμβατικά φέρει το όνομα του μυθικού βασιλιά Μίνωα.
Τα γραπτά Μινωικά ευρήματα, που είναι κατανοητά, παραμένουν ελάχιστα. Όμως τοιχογραφίες, τέχνεργα, πολύχρωμα κεραμεικά, σφραγιδόλιθοι και άλλα ευρήματα της πρωτοανακτορικής περιόδου, που έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία κυρίως της ανατολικής Μεσογείου, υποδηλώνουν ότι η θέση των γυναικών ήταν δεσπόζουσα και ανώτερη αυτής άλλων σύγχρονων και νεότερων πολιτισμών.
Οι πολύχρωμες τοιχογραφίες στα Μινωϊκά ανάκτορα απεικονίζουν μια ζωή γεμάτη δημιουργικότητα και ποιότητα, σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Ο Άρθουρ Έβανς ονόμασε τη Μινωική εποχή ως Pax minoica ή Μινωική ειρήνη, δηλαδή ως μια περίοδο κατά την οποία οι πόλεις δεν είχαν τείχη.
Στη Μινωική Κρήτη είχε επικρατήσει η λατρεία μιας θηλυκής θεότητας, μητέρας και πηγής της ζωής, που την εικόνα της μας δίνουν οι Μινωικές αναπαραστάσεις, άλλοτε με δυο άγρια ζώα στα πλάγια της και άλλοτε με δυο φίδια στα ανυψωμένα χέρια της (Εικ. 1).
Επίσης, η ευνοϊκή θέση των γυναικών στη Μινωική εποχή και η ύπαρξη μητριαρχίας έχει επιβεβαιωθεί από αρχαιολόγους και ιστορικούς. Ο ιστορικός Ε. Hirschfeld (2013) ανέφερε χαρακτηριστικά ότι: Αυτός ο πολιτισμός (δηλαδή ο Μινωικός) αποτελεί ένα εκπληκτικό παράδοξο.
Μια μεγάλη δύναμη χωρίς στρατιωτική αριστοκρατία, ένα ανάκτορο που δεν ήταν βασιλική κατοικία και ο βασιλιάς δεν δοξαζόταν, μια θρησκεία χωρίς μεγαλείο και ένα μέρος όπου οι γυναίκες ήταν ίσες με τους άνδρες. Επίσης, ο John Younger, που μελέτησε για δεκαετίες το Μινωικό πολιτισμό, ανέφερε ότι οι γυναίκες κατείχαν εξέχουσα θέση στην τέχνη, στη θρησκεία και πιθανώς στη διοίκηση (Budin and Turfa, 2016). Από αυτά συμπεραίνεται ότι τη Μινωική εποχή δεν υπήρχαν ανάκτορα και δοξαζόμενοι βασιλείς, ενώ υπήρχε ισότητα μεταξύ των γυναικών και των ανδρών. Μια απεικόνιση ελίτ Μινωιτισσών φαίνεται στην Εικόνα 2.
Ετσι, η κοινωνική ζωή λίγο πολύ στην Ελλάδα ξεκίνησε με τη μητριαρχία. Κατά τους αρχαίους Ελληνικούς μύθους, στο τέλος της Μινωικής εποχής, αναδύθηκε από το χάος η θεά των πάντων, η Ευρυνόμη, όπως υποδεικνύουν πολλά γυναικεία είδωλα. Αργότερα, οι άνδρες ανεξαρτητοποιήθηκαν και κυριάρχησε η ανδρική θεότητα Ουρανός, που γονιμοποίησε τη θεότητα Γη. Έτσι, ξεκίνησε η πατριαρχική αντίληψη, που κυριαρχεί και σήμερα. Τα Μυκηναϊκά χρόνια (ca 1600-1100 π. Χ.) μια πριγκίπισσα, η Ιφιγένεια θυσιάστηκε για να ικανοποιηθούν οι επιθυμίες του πατέρα της. Είχε την τύχη να την σώσει η Άρτεμις, αλλά και την ατυχία να ζήσει πολλά χρόνια μεταξύ βαρβάρων.
Την εποχή του σιδήρου (ca 1100-800 π.Χ.) και ιδιαίτερα τα Ομηρικά χρόνια συνεχίστηκε λίγο πολύ η Μινωική μητριαρχία. Η ‘’ανατροπή’’ άρχισε με την κυριαρχία του αρσενικού Δία, του τρομερού παντοδύναμου θεού, που ωστόσο δεν ήταν μισογύνης και ούτε απομάκρυνε από τον Όλυμπο τις γυναικείες υπάρξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Πηνελόπη που, όπως αναφέρει στην Οδύσσεια ο Όμηρος, ήταν έντιμη, δεν είχε φωνή στην πατρίδα της και οι αποφάσεις για το βασίλειό της λαμβάνονταν από τον γιο της, τον Τηλέμαχο.
Κατά την κλασική περίοδο (ca 480-323 π.Χ.) οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις του δημοσίου βίου, ιδιαίτερα στο τέλος της αρχαϊκής περιόδου. Δεν είχαν δικαίωμα να συμμετέχουν στην εκκλησία του Δήμου ή στις δημόσιες συζητήσεις. Εν κατακλείδι, η μητριαρχία προηγήθηκε της πατριαρχίας και διήρκησε πολύ περισσότερο από αυτήν.
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σχετικό άρθρο μου (Αγγελάκης, 2021), κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι γυναίκες αναγκάστηκαν, εξαιτίας της απουσίας των ανδρών, να ασχοληθούν με εργασίες, που θεωρούνταν ανδρικές και έτσι άρχισαν να αναδεικνύουν τις ικανότητές τους. Τότε ο Σωκράτης αναθεώρησε τη θέση του σχετικά με την κατωτερότητα της γυναίκας. Επίσης, ο Πλάτων στην Πολιτεία υιοθέτησε την άποψη του Σωκράτη για τα αίτια της μειονεκτικής πολιτικής και κοινωνικής θέσης των γυναικών, που δεν είναι έμφυλες διαφορές, αλλά η έλλειψη ή η ποιότητα της εκπαίδευσης, που τις καθιστούσε κατώτερες.
Κατά το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου, (ca 33 π. Χ.) οι γυναίκες θεωρούνταν ακατάλληλες και επικίνδυνες για να εξισωθούν με τους άνδρες. Η κοινωνική θέση τους περιοριζόταν και θεωρούνταν ανίκανες να διεκδικήσουν οποιοδήποτε αξίωμα. Στη συνέχεια, τη Ρωμαϊκή περίοδο (ca 33 π. Χ. -330 μ.Χ.) οι γυναίκες συνέχισαν να μην έχουν νομικά δικαιώματα, ούτε δικαίωμα να κατέχουν δημόσιο αξίωμα ή να ασκούν δημόσιο λειτούργημα.
Οι Ελληνίδες παρέμειναν στην ίδια κατάσταση, χωρίς δικαίωμα ψήφου, που άρχισε να συζητείται από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι ουσιαστικά το 1952. Από τότε άρχισαν να υποχωρούν τα ανδροκρατούμενα κάστρα, έσπασαν τα στεγανά της ελληνικής κοινωνίας και σταδιακά, από τότε μέχρι σήμερα, οι γυναίκες διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο στην πολιτική, τις επιστήμες, τις τέχνες και γενικότερα στην κοινωνική ζωή.
Όσο περισσότερο οι άνδρες προσαρμόζονται με το πατριαρχικό πρότυπο τόσο φαίνεται ότι είναι πιθανότερο να εμπλέκονται σε βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές, που οδηγούν ακόμη και σε γυναικοκτωνίες. Χρειάζεται πιθανόν να βγει “εκτός μόδας“ ο “αρσενικός κώδικας“. Ο Παπαδημητριάδης (2021) αναφέρει ότι σχετικές έρευνες κατέδειξαν ότι, όσο περισσότερο οι άνδρες ακολουθούν τον “αρσενικό κώδικα’τόσο πιθανότερο είναι να εμπλέκονται σε επικίνδυνες συμπεριφορές.
Επομένως, τα νέα αγόρια και οι άνδρες πρέπει να εκπαιδεύονται ότι δεν είναι λιγότερο άνδρας όποιος εκδηλώνει αγάπη, όποιος κλαίει όταν σφάλλει και, πολύ περισσότερο, όποιος ζητά συγγνώμη, συμπαράσταση, συνδρομή και βοήθεια. Αντίθετα, είναι ένας ανάξιος άνθρωπος όταν παρενοχλεί, λοιδορεί, κακοποιεί και φυσικά σκοτώνει. Σε μια ευνομούμενη κοινωνία η συνύπαρξη των δύο φύλων πρέπει να βασίζεται σε όρους ίσης αξίας και όχι απλώς ισότητας, με επίδειξη αλληλεγγύης εντός και εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος.
Βιβλιογραφία
-
Αγγελάκης, Α. Ν. (2021). Ισότητα Ανδρών και Γυναικών: Ι. Ιστορική εξέλιξη. ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου 06/08/2021,
-
Budin, S. L. and Turfa, J. M. (2016). Women in Antiquity: Real Women across the Ancient World. Routledge, Taylor&Francise-Books.
-
Hirschfeld, E. (2013). Minoan Cretan thalassocracy. In: Periplus (A. Muge and M. Loucanicas, eds.), https://peripluscd.wordpress.com/tag/minoan-art/
-
Λουκοβίτα, Μ. (2016). Μινωική θαλασσοκρατία, https:// mydaimoncom.blogspot.com /2016/06/blog-post_ 92.html
-
Παπαδημητριάδης, Δ. (2021). Η διπλή απειλή του “αρσενικού κώδικα”. ΤΑΝΕΑ 14/12/2021, Αθήνα.