Στον φιλόξενο χώρο της Ιεράς Μητροπόλεως Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου, το βράδυ της Δευτέρας 31 Οκτωβρίου συγκεντρωθήκαμε εκπρόσωποι της Εκκλησίας, των Αρχών, φίλοι, κάτοικοι του τόπου, ειδικοί επιστήμονες και απλοί αναγνώστες φιλίστορες για να παρακολουθήσουμε την παρουσίαση του τελευταίου κατά χρονολογική σειρά πονήματος της κ. ‘Αννας Μεταξάκη-Μανουκάκη με τον τίτλο “Ιστορικές μαρτυρίες από τον νομό Ηρακλείου (19ος-20ος αιώνας)”, το οποίο έχει εκδοθεί με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης το 2021.
Πρόκειται για ένα τόμο συγκεντρωτικό άρθρων και μικρών μελετημάτων που κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας σε τοπικές εφημερίδες και έντυπα όπως η “Πατρίδα”, τα “Χανιώτικα Νέα”, τα “Βιαννίτικα”, κ.ά.
Τοποθεσίες, πρόσωπα, περιστατικά περνάνε μπροστά από τα μάτια μας με ένα κινηματογραφικό τρόπο και απλώνονται χρονικά από τις αρχές σχεδόν του 19ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1950 τουλάχιστον. Το θέατρο των διηγήσεων είναι κυρίως ο νομός Ηρακλείου σε όλη την έκταση της υπαίθρου του μέχρι και τις νότιες ακτές του, αλλά και όχι μόνο. Όλη η Κρήτη φωτίζεται σαν ένα ζωντανό σώμα που πάλλεται και παλεύει μέσα από τα μαρτύριά της, μέσα από τα αίματα των ανθρώπων της, να σταθεί και να διαφεντέψει το μέλλον της.
Μπορούμε να τοποθετήσουμε τα κείμενα της συλλογής της Άννας Μανουκάκη στο πεδίο της ιστορικής μαρτυρίας, της καταγραφής, του προφορικού ντοκουμέντου, της μικροϊστορίας (microhistory), όπως λέγεται σήμερα,όπου αναδεικνύεται η συμβολή των μικρών στη διαμόρφωση του μεγάλου πλαισίου της ιστορίας. Όμως αυτό που κάνει τη διαφορά και καθιστά εξαιρετικό το βιβλίο αυτό είναι η τρυφερή ματιά της συγγραφέως.
Μέσα από την αφήγηση των περιπετειών των ανθρώπων, των καταθέσεών τους στο αποθετήριο της ιστορίας διακρίνεται η συμπάθεια της ερευνήτριας, η ψυχική της συμπόρευση, η συμμετοχή της στο δράμα της επιβίωσης και της κερδισμένης αξιοπρέπειας. Όχι τόσο ως υποκείμενο όσο από την πλευρά του μελετητή που έχει υιοθετήσει τον δίκαιο αγώνα των πολλών.
Στο κείμενό της δεν βρίσκουμε πομπώδεις αναλύσεις ούτε ακαδημαϊκά θεωρητικά σχήματα. Απλή παρουσίαση γεγονότων στη χρονική τους σειρά. Η αλήθεια αναδεικνύεται καθώς φωτίζονται τα γεγονότα, με απλότητα, χωρίς ερμηνευτικές προσθήκες, χωρίς αποσιωπήσεις, χωρίς διδακτισμό.
Η μόνη κοινή συνισταμένη όσων διασώζει και καταγράφει θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και εδώ η εισαγωγική φράση του Στρατή Δούκα στην περίφημη “Ιστορία ενός αιχμαλώτου“: “Αφιερώνεται στα κοινά μαρτύρια των λαών“.
Είτε μας παρουσιάζει τις περιπέτειες ανθρώπων της οικογένειάς της, όπως οι αδερφοί Μανουκάκη, είτε μας παρουσιάζει την πορεία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη ή του γιατρού Μανώλη Σιγανού, είτε μας οδηγεί στις πρώτες επαναστάσεις των Κρητών ήδη από το α’ μισό του 19ου αιώνα, είτε φωτίζει τον αντιστασιακό αγώνα και τα βάσανα ανθρώπων που δεν καταγράφηκαν ποτέ στην επίσημη ιστορία, είτε μας παρουσιάζει λαογραφικού ενδιαφέροντος αφηγήσεις όπως “τση γριάς τα τυριά “είτε μας περιγράφει την πολιτιστική άνθηση στο προπολεμικό Αρκαλοχώρι, με κύρια αιχμή ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, η συγκίνησή της μας σφραγίζει, μας καθοδηγεί.
Η τρυφερότητά της, που είναι ιδεολογική επιλογή, μας βοηθά να συλλάβουμε το μέγεθος των θυσιών που και οι πιο ταπεινές πέτρες γύρω μας ακόμα μαρτυρούν. Η συγκίνησή της αυτή μας μεταδίδεται ζωογόνα και ανασταίνει στα μάτια μας σαρκωμένα όσα μας περιγράφει, με τρόπο που είναι αδύνατο να αφήσουμε το βιβλίο της απ’τα χέρια μας προτού το τελειώσουμε. Μας μαγνητίζει η γραφή της επειδή μας απελευθερώνει.
Η έρευνά της μας δωρίζει την αλήθεια των περασμένων και μας διδάσκει την ευθύνη και την τιμιότητα, την περηφάνια και τον αγώνα.
Χρειάζεται όμως να επισημάνουμε και όρισμένες άλλες ευτυχείς συγκυρίες που αφορούν τη συγκεκριμένη έκδοση. Έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που οικονομικά το στηρίζει η Περιφέρεια Κρήτης, δηλαδή η οργανωμένη Πολιτεία αναλαμβάνει την ευθύνη της απέναντι στις θυσίες των απλών ανθρώπων και με αυτό τον τρόπο, έστω, έμπρακτα τις αναγνωρίζει μνημειώνοντάς τις ως “κτήμα ες αεί“.
Μία ακόμα ευτυχής σημειολογικά συγκυρία είναι ότι η συγγραφέας διοργάνωσε τη συγκεκριμένη βιβλιοπαρουσίαση στον τόπο της, το Αρκαλοχώρι, που ένα χρόνο τώρα δοκιμάζεται από τους σεισμούς και του οποίου οι κάτοικοι ακόμα δεν έχουν αποκατασταθεί. Ξέρουμε όμως όλοι ότι ο πολιτισμός είναι η αναγνώριση των θυσιών, των καταθέσεων που ενεργητικά διασώζουν την ανθρωπιά όλων μας μέσα στον ιστορικό χρόνο.
Για όλους αυτούς τους λόγους αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να εκφράσουμε τις βαθιές ευχαριστίες μας στη συγγραφέα – ερευνήτρια Άννα Μανουκάκη, τη φιλόλογο, την εκπαιδευτικό, που συνεχίζει το πνευματικό της έργο στη δημόσια σφαίρα, μαζί με τις ευχές μας γρήγορα να χαρούμε και τη συνέχεια των κόπων και των ερευνών της.
* Η Λίζα Σκλάβου είναι φιλόλογος