Εάν θεωρήσουμε ως δημοκρατικό κεκτημένο ότι η παιδεία1 αποτελεί αναντίρρητο δικαίωμα για τα μέλη της κοινωνίας και αναφαίρετη υποχρέωση για την πολιτεία, τα πανεπιστήμια αποτελούν τον πλέον ιδανικό χώρο όπου η μόρφωση συναντά την κριτική ικανότητα και συντελείται η μετάβαση των εκπαιδευομένων από ανήλικους μαθητές σε ενήλικους ενεργούς πολίτες. Βασικός γνώμονας κάθε βαθμίδας εκπαίδευσης οφείλει να είναι όχι μοναχά η δωρεάν και απρόσκοπτη παροχή της γνώσης –η οποία δεν απαιτεί ένα εξ ορισμού δομημένο πλαίσιο, αλλά μπορεί να κατακτηθεί σε κάθε χώρο και ανά πάσα στιγμή– αλλά η ευκαιρία ανάπτυξης της κοινωνικής ενσυναίσθησης και της κριτικής σκέψης δια μέσου της γνώσης, του δημιουργικού, επιστημονικού, πολιτισμικού και πολιτιστικού διαλόγου και της κοινωνικής συναναστροφής.
Στα αμφιθέατρα και τα αίθρια των πανεπιστημίων διαχρονικά διαμορφώνεται πολιτική συνείδηση, καλλιεργείται διάλογος και η εκάστοτε νέα γενιά διεκδικεί ως οφείλει το δικαίωμά της ως παρεμβατική δύναμη στη βελτίωση της εκπαίδευσης, αλλά και της κοινωνικής δομής. Ένα πανεπιστήμιο φορέας στείρας γνώσης, με κύριο στόχο την είσοδο στην αγορά εργασίας, δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό μίας σύγχρονης ελεύθερης πολιτείας, ένα πανεπιστήμιο που τιμωρεί τη νεότητα και θέτει ασφυκτικά όρια στην διάθεση για εξερεύνηση της γνώσης και πειραματισμό, ένα πανεπιστήμιο που απαγορεύει την πολιτική έκφραση, όχι μόνο δεν αποτελεί ένα χώρο παιδείας, αλλά θέτει εν αμφιβόλω την ίδια την αξία της ύπαρξής του.
Υπήρξα φοιτητής σε ελληνικό πανεπιστήμιο, στο τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ τη δεκαετία του ενενήντα. Όχι στην αρχή, ούτε στο τέλος, καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας. Εννέα χρόνια έκανα να πάρω το πτυχίο μου. Υπήρξα αυτό που λένε «αιώνιος φοιτητής». Ουδόλως το μετανιώνω, υπήρξε το μεγάλο ταξίδι μου μέσα στη γνώση και την τέχνη, όχι μόνο μέσα από τα αμφιθέατρα της σχολής, όπου σπάνια θα με συναντούσε κάποιος, αλλά περισσότερα στα αίθρια, στις συνελεύσεις και στα πολιτιστικά δρώμενα, όλα αυτά που βρίσκονται στο στόχαστρο των νέων παρεμβάσεων για την παιδεία. Δεν ανήκα σε καμία κομματική παράταξη. Έλαβα μέρος όμως και σε συνελεύσεις, αλλά και στην μεγάλη, δίκαια και νικηφόρα κατάληψη του Βιολογικού (όπου, για να σας προλάβω, καμία καταστροφή δεν υπήρξε). Υπήρξα τυχερός να έχω ως συμφοιτητή και φίλο τον (βραβευμένο με Ευρωπαϊκό βραβείο Λογοτεχνίας) συγγραφέα Νίκο Χρυσό.
Μαζί ιδρύσαμε το τετράδια τέχνης «Αποστακτήρας», μαζί και το θεατρικό εργαστήρι ΒΙΟΘΕΑ, ανεβάσαμε παραστάσεις στους διαδρόμους της σχολής, παράλληλα παρακολουθήσαμε μαθήματα θεάτρου και κινηματογράφου και κάποια στιγμή επέστρεψα στα έδρανα και πήρα το πτυχίο μου ολοκληρώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές μου με επιτυχία. Όπως και τώρα ισχύει, όπως και πάντα ίσχυε, ως φοιτητής δικαιούμουν πάσο και βιβλία μόνο για τα ν+ν/2 χρόνια. Δεν επιβάρυνα οικονομικά το κράτος (τους γονείς μου ναι) αλλά ούτε και καπηλεύτηκα τη θέση κανενός. Είχα όμως την ευκαιρία να αναζητήσω τον εαυτό μου, να γνωρίσω πράγματα που ένα παιδί δεκαοχτώ χρονών από την επαρχία δεν μπορούσε αλλιώς να γνωρίσει.
Είμαι αυτό που είμαι σήμερα χάρη στη δυνατότητα που είχα να κάνω αυτή την παρένθεση στις σπουδές μου χωρίς να έχω σοβαρές συνέπειες (και γιατί να είχα άραγε; Επειδή ήθελα να ψαχτώ ως προς τι με ενδιαφέρει πραγματικά σ’ αυτή τη ζωή); Όλοι όσοι έχουμε περάσει από πανεπιστήμιο ξέρουμε ότι οι «αιώνιοι φοιτητές» δεν αποτελούν πρόβλημα για κανένα, παρά μόνο για τον ίδιο τον εαυτό τους, σε περίπτωση που θέλουν να προχωρήσουν τις σπουδές τους ή να εργαστούν στον αντίστοιχο τομέα. Προς τι λοιπόν τόση πρεμούρα για την μείωση της διάρκειας των σπουδών και την οριστική διαγραφή όσων την υπερβαίνουν; Δεν μπορώ να βρω ειλικρινά καμία απάντηση στο ερώτημα αυτό, όσο κι αν ψάξω.
Αλλά για να επανέλθω στο καίριο ζήτημα των ημερών, την αστυνόμευση των πανεπιστημίων· είναι ό,τι πιο αντιπαιδαγωγικό και αντί-νεανικό μπορώ να φανταστώ. Γιατί, πώς είναι δυνατόν στο μεταίχμιο από την παιδική στην ενήλικη ζωή να αναπτυχθεί κοινωνική και πολιτική συνείδηση σε ένα περιβάλλον όπου θα κυριαρχεί ο φόβος για την έκφραση, όπου ακόμα και η «ηχορύπανση» -αλήθεια, πώς ορίζεται αυτό σε έναν πανεπιστημιακό χώρο- ή οι «ύποπτες συναθροίσεις» θα μπορούν να θεωρούνται a priori αδικήματα και να καταστέλλονται πάραυτα; Ποια γόνιμη σκέψη να βλαστήσει σε έναν τέτοιο χώρο; Θα μου πείτε για την ανομία που διέπει τους χώρους, τα ναρκωτικά και τα λοιπά.
Θα σας προκαλέσω να επισκεφτείτε τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ναι, πιθανά υπάρχουν κάποια μεμονωμένα περιστατικά, τα οποία όμως είναι τόσο ελάχιστα που δεν μπορεί να καταδικάσουν τους χώρους και τους φοιτητές σε μία άκρως επικίνδυνη αστυνομοκρατία. Ειδικά τώρα που το άσυλο έχει καταργηθεί και η αστυνομία μπορεί να κληθεί και να επέμβει. Ποια λοιπόν η αναγκαιότητα της ύπαρξης πανεπιστημιακής αστυνομίας; Τι είναι πραγματικά αυτό που η κυβέρνηση θέλει να αποτρέψει και να επιβάλλει με αυτά τα νέα μέτρα; Σας παραπέμπω στην αρχή του άρθρου μου.
- Παιδεία η [peδía] Ο25: 1.πνευματική καλλιέργεια· μόρφωση, κουλτούρα, 2. εκπαίδευση (από το λεξικό της κοινής Νεοελληνικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
*Ο Λευτέρης Γιαννακουδάκης είναι συγγραφέας-σκηνοθέτης, απόφοιτος τμήματος Βιολογίας ΕΚΠΑ, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Δημιουργική Γραφή