Ο πιο σύντομος τρόπος για να κάνει κάποιος πολλά πράγματα είναι να κάνει ένα τη φορά
Μότσαρτ

Γράφουν Λίλα Καραλή – Γιάννα Λουπάκη*

Τα πάντα γύρω μας τρέχουν, τρέχουμε και εμείς με αντίπαλο τον χρόνο, σε έναν αγώνα άνισο, να διευθετήσουμε τις καθημερινές μας υποχρεώσεις. Πάει κι αυτή η εβδομάδα, πέρασε κι αυτός ο μήνας, πότε φθάσαμε στο Πάσχα;

Η αποτελεσματικότητα, με την οποία ιεραρχούμε υποχρεώσεις, συγκεντρωνόμαστε στην εκτέλεσή τους αγνοώντας πιθανούς αντιπερισπασμούς, γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Πρέπει να ανταποκριθούμε σε πολλά, ενώ βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες και ερεθίσματα και έχουμε χάσει, οι περισσότεροι από εμάς, τον πολύτιμο εσωτερικό ρυθμό που δίνει η επαφή με τη φύση. Σήμερα είναι πιο αναγκαίο από ποτέ να θωρακισθούν τα παιδιά απέναντι σε αυτόν τον φρενήρη ρυθμό της καθημερινότητας. Τα καλά νέα είναι ότι η δεξιότητα διαχείρισης του χρόνου, σε μεγάλο βαθμό, καλλιεργείται. Και όσο νωρίτερα, τόσο καλύτερα.

Οι παρεμβάσεις που μπορούμε να κάνουμε είναι ανάλογες του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού, αλλά υπάρχουν και τρεις γενικές οδηγίες που μπορούν να βοηθήσουν.

  1. Ένα δομημένο και σταθερό οικογενειακό πρόγραμμα είναι το βασικό πλαίσιο για την εύρυθμη λειτουργία όλων των μελών της οικογένειας. Η ρύθμιση δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων είναι ευκολότερη όταν στην οικογένεια υπάρχει μια σταθερή ρουτίνα και ειδικά σε ό,τι αφορά τα γεύματα και τον ύπνο.
  2. Για να έχουν αξία οι συμβουλές μας θα πρέπει να είναι αντίστοιχες με τις πράξεις μας. Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω και ας δούμε τι μπορούμε πρώτα να κάνουμε εμείς για να βελτιώσουμε τη σχέση μας με τον χρόνο (όσοι δεν ξέρουν από πού να ξεκινήσουν ας διαβάσουν την τελευταία παράγραφο).
  3. Η διαχείριση του χρόνου συνδέεται αλληλένδετα με την υπευθυνότητα. Αν θέλουμε να εκπαιδεύσουμε το παιδί, του δίνουμε την απαραίτητη καθοδήγηση και υποστήριξη και κατόπιν το αφήνουμε να επιλέξει αν θα εφαρμόσει αυτά που έμαθε. Δεν αναλαμβάνουμε εμείς την ευθύνη των υποχρεώσεών του.

Ξεκινώντας με τα μικρότερα παιδιά της νηπιακής ηλικίας, πώς προσεγγίζεται η διάσταση του χρόνου σε αυτά, Γιάννα;

Γ.: Ο χρόνος είναι μία από τις δυσκολότερες έννοιες που καλείται να κατανοήσει και να διαχειριστεί το παιδί. Εξάλλου το πρόγραμμα ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο είναι έτσι διαμορφωμένο, ώστε να περιέχει τις καθημερινές ρουτίνες (ωρολόγιο και εβδομαδιαίο πρόγραμμα, προσευχή, αναφορά στον καιρό, ομάδες υπηρεσίας, διάλειμμα, φαγητό, κ.ο.κ.). Οι ρουτίνες αυτές ενισχύουν την αυτοκαταγραφή και την αυτορρύθμιση του παιδιού, βοηθώντας το να κατανοήσει την έννοια και την πάροδο του χρόνου στη ζωή μας, που στο κάτω-κάτω δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ανθρώπινη σύμβαση για να οργανώσουμε οι άνθρωποι τον κόσμο γύρω μας.

Επιπλέον, γίνονται πάρα πολλές δραστηριότητες στο γλωσσικό και μαθηματικό τομέα, π.χ. χρησιμοποιούμε πολύ την αφήγηση ώστε τα παιδιά να μάθουν να αφηγούνται γεγονότα στη σειρά, μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε χρονικά επιρρήματα και συνδέσμους, όπως τώρα, πριν, μετά, σήμερα, αύριο. Φτιάχνουμε και λύνουμε προβλήματα που εμπεριέχουν τον χρόνο, πρώτα θα κάνουμε αυτό, έπειτα εκείνο, με απώτερο στόχο να μπορούν τα παιδιά αργότερα να ιεραρχούν χρονικά τις υποχρεώσεις τους.

Λ.: Πράγματι, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν πολύ περιορισμένη αίσθηση του χρόνου  και συνήθως αυτό που έχει σημασία για εκείνα είναι αυτό που συμβαίνει τώρα και δυσκολεύονται να αντιληφθούν την αλληλουχία των ενεργειών που απαιτούνται για να επιτευχθεί ένας συγκεκριμένος στόχος στο μέλλον ή να θέσουν προτεραιότητες. Σε αυτή την ηλικία οι αναπτυξιακοί στόχοι περιορίζονται στην ήπια εξάσκηση στην αυτοπειθαρχία, καθυστερώντας λίγο την παρόρμηση π.χ. θα πάμε στις κούνιες μόλις βάλεις τα παιχνίδια σου στην άκρη, δεν θα πας για ύπνο χωρίς να πλύνεις τα δόντια σου, πρώτα θα φας το φαγητό σου και μετά θα δεις τηλεόραση κ.λ.π. και η εξοικείωση με τη διάσταση του χρόνου που μπορεί να γίνει μέσα από παραδείγματα, π.χ. πέρασε μια βδομάδα από την επίσκεψή μας στη γιαγιά, σε τρεις ώρες θα επιστρέψει η μαμά από τη δουλειά.

Κάποια παιδιά ωστόσο δυσκολεύονται περισσότερο. Πώς μπορεί, Γιάννα, να βοηθήσει ο εκπαιδευτικός τα παιδιά που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν  στο σχολικό πρόγραμμα;

Γ.: Στα παιδιά που δυσκολεύονται περισσότερο, είτε γιατί έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είτε όχι, συχνά εικονοποιούμε τις υποχρεώσεις τους, ώστε να γίνεται πιο κατανοητό. Αυτό γίνεται με εικόνες που θα ζωγραφίσουμε μαζί για παιδιά προσχολικής ηλικίας, ή με κανόνες που θα γράψουμε μαζί για μεγαλύτερα παιδιά και θα αποτελέσουν πίνακες αναφοράς κάθε φορά που διαπιστώνουμε τη δυσκολία του παιδιού. Σε παιδιά που δυσκολεύονται αρκετά θα μπορούσαμε να ορίσουμε μαζί μια μικρή ανταμοιβή στην επίτευξη του στόχου, ώστε να αυξήσουμε το κίνητρο.

Ένα άλλο παράδειγμα για ένα παιδί που δυσκολεύεται π.χ. να έρθει στην ώρα του στο σχολείο, είναι να πάρει ένα δικό του ξυπνητήρι και να έχει αυτό την ευθύνη για το ξύπνημα και την ετοιμασία του, λέγοντάς του ότι του έχουμε εμπιστοσύνη ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Και ας μην ξεχνάμε ότι αυτό το πρόγραμμα δεν καταπιέζει το παιδί όπως κάποιοι γονείς πιστεύουν, αλλά αντιθέτως του προσφέρει ασφάλεια και προβλεψιμότητα, ειδικά στις μικρότερες ηλικίες.

Λ.: Στα μεγαλύτερα παιδιά του δημοτικού οι αναπτυξιακοί στόχοι είναι διαφορετικοί. Σε αυτή την ηλικιακή ομάδα τα παιδιά είναι καλό να εξασκούνται στο να θέτουν προτεραιότητες στις καθημερινές τους υποχρεώσεις και να επιμερίζουν μια δύσκολη εργασία. Για να τα καταφέρουν μόνα τους τα παιδιά χρειάζονται καθοδήγηση στην αρχή (π.χ. καταγραφή των υποχρεώσεων σε λίστα, θεματική κατάτμηση κειμένου) και όταν δούμε ότι έχουν μπει στο νόημα τα αφήνουμε να πειραματιστούν και να βρουν τη δική τους μοναδική μέθοδο που θα τα βοηθήσει. Δεν βοηθάει να επιμένουμε σε μια συγκεκριμένη μέθοδο, υπάρχουν άνθρωποι που λειτουργούν καλύτερα σε χαοτικές συνθήκες και άλλοι που χρειάζονται μια αυστηρή ρουτίνα, το ζήτημα είναι να είμαστε λειτουργικοί με την ελάχιστη ψυχική καταπόνηση. Ποτέ όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά χρειάζονται ελεύθερο χρόνο, το διάλειμμα έχει τη δική του σημασία στη διαχείριση του χρόνου, έτσι δεν είναι, Γιάννα;

Γ.: Μα ο ελεύθερος χρόνος του παιδιού το αποφορτίζει ψυχοσωματικά, αλλά και του δίνει την ευκαιρία για πειραματισμό και δημιουργικότητα, τα οποία και τα δύο απαιτούν αυτοπειθαρχία από το παιδί.

Λ.: Σε όλες τις ηλικίες είναι απαραίτητος και αναζωογονητικός ο ποιοτικός ελεύθερος χρόνος. Οι δραστηριότητες που ψυχαγωγούν και χαλαρώνουν είναι τα καύσιμα που κινούν τη μηχανή και αν, για εξοικονόμηση χρόνου, τις στερηθούμε, σε βάθος χρόνου θα πληγεί η εσωτερική μας ισορροπία και η παραγωγικότητά μας. Άλλωστε, οι στιγμές που δίνουν νόημα στη ζωή μας είναι, συνήθως, εκείνες στις οποίες χάνουμε την αίσθηση του χρόνου.

*Η κ.κ. Λίλα Καραλή είναι  ψυχολόγος, συστημική ψυχοθεραπεύτρια και η Γιάννα Λουπάκη, νηπιαγωγός, Marte meo Colleague Trainer