Η άφιξη της πρώην καγκελαρίου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, για την παρουσίαση του βιβλίου της και η παράλληλη συνέντευξή της εφ’ όλης της ύλης για την κρίση στην Ελλάδα, δημιούργησε ορισμένα ερωτηματικά. Είπε ότι δεν θα μπορούσε να φανταστεί την Ε.Ε. χωρίς την Ελλάδα και δήλωσε εντυπωσιασμένη από την «ανθεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας στα χρόνια της κρίσης». Συνέχισε με προκλητικό τρόπο, λέγοντας: «Αναρωτήθηκα αν οι Γερμανοί θα άντεχαν.
Είστε ένας ωραίος και ισχυρός λαός, από τον οποίο θα μπορούσαμε να μάθουμε πολλά». “Συγγνώμη” όμως, δεν θα ζητούσε από τον μέσο Έλληνα… Αναγνώριζε ότι η Ελλάδα είχε έναν δύσκολο δρόμο μπροστά της, όμως ανησυχούσαν και για τις τράπεζες. Έπρεπε λοιπόν η Ελλάδα να κάνει «όσα πρέπει» για να στηριχθεί το ευρώ.
Όσο για το μεταναστευτικό, μια χλιαρή αντιμετώπιση για τα προβλήματα της χώρας μας σε σχέση με την Τουρκία. Στο προσφυγικό, υπερασπίστηκε τη συμφωνία με την Τουρκία: «Η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν δραματική, έπρεπε να δράσουμε. Η πολιτική χρειάζεται ρεαλισμό. Δεν μετανιώνω που μίλησα με τον Ερντογάν».
Δήλωσε στη συνέχεια: «Ήμουν υπέρ του κουρέματος, όπως και ο Σόιμπλε. Αλλά ο Τρισέ και ο Σαρκοζί ήταν αντίθετοι. Φοβούνταν ότι θα καταρρεύσει η εμπιστοσύνη στο ευρώ. Μου έλεγαν “είσαι τρελή” που επιμένεις για το κούρεμα». Όσο για το Grexit, η στάση της ήταν αμετακίνητη. «Ήμουν καθαρή σε αυτό, ότι δεν θέλω το Grexit. Ήξερα ότι αυτή μου η θέση θα δημιουργούσε εντάσεις ανάμεσα σε μένα και τον Σόιμπλε».
Για τους χειρισμούς των τότε πολιτικών της χώρας μας, τα πράγματα είναι γνωστά. Ο ελληνικός λαός γνωρίζει πολύ καλύτερα τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις των χειρισμών τους, από ότι ένας ξένος πολιτικός που βλέπει τα πράγματα ψυχρά και εκ των υστέρων και όταν πλέον βρίσκεται εκτός πολιτικής και ίσως κάπου το διασκεδάζει αναπολώντας περασμένα γεγονότα. Όμως ο ελληνικός λαός δεν θα ξεχάσει ποτέ την απότομη μείωση των εισοδημάτων του, τις ουρές που σχημάτιζε καθημερινά στα ATM για τα 50 ευρώ ώστε να καλύψει βασικές του ανάγκες, την απότομη υποβάθμιση του βιοτικού του επιπέδου σε όλους τους τομείς, καθώς και τις ανακοινώσεις της «φοβερής» Τρόικας, της Ομάδας Αποφάσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ), την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, για τα μέτρα λιτότητας. Μας λυπόταν λοιπόν η κυρία Μέρκελ… Είμαστε ανθεκτικός λαός στις κακουχίες… Έχει ίσως ακούσει κάτι λίγα για την περίοδο της γερμανικής κατοχής στη χώρα μας.
Υπήρξαν όμως και φωνές, που ίσως δεν έλαβε υπόψη της η κυρία Μέρκελ, όπως του αείμνηστου πρώην Καγκελάριου Helmut Schmidt (1918-2015), που ήταν και ένας από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στη δεκαετία του 1970, ο οποίος στάθηκε στο πλευρό της Ελλάδας. Σε άρθρα του υποστήριξε την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και παρότρυνε για βοήθεια στους Έλληνες μέχρις εσχάτων. Παράλληλα είχε ζητήσει σε άρθρο του σεβασμό για την Ελλάδα ως Μητέρα Πατρίδα της Δημοκρατίας, της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού (Der Spiegel Politik 22.06.2011). Ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Helmut Schmidt, σχολιάζοντας το ενδεχόμενο χρεοκοπίας της Ελλάδας, το χαρακτήρισε γεγονός με τεράστιο πολιτικό κόστος για τους ηγέτες της ευρωζώνης. Σύμφωνα με την εβδομαδιαία εφημερίδα “Die Zeit”, ο πρώην καγκελάριος τόνισε πως μια προσωρινή αδυναμία πληρωμής της Ελλάδας δε θα είναι μεν καταστροφή, όμως τόσο οι Έλληνες και Ευρωπαίοι πολίτες θα το θεωρήσουν μεγάλη συμφορά. Παράλληλα πήρε ξεκάθαρη θέση υπέρ της διάσωσης της Ελλάδας, δηλώνοντας πως μία χρεοκοπία θα κλόνιζε την εμπιστοσύνη στην ευρωπαϊκή κοινότητα. Επίσης τόνισε ότι «η σημερινή οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα είναι λιγότερο σοβαρή από εκείνη της Γερμανίας, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου» και ζήτησε ανάλογη επαγρύπνηση και βοήθεια από τους ευρωπαίους ηγέτες. Τόνισε χαρακτηριστικά:
«Σε σχέση με την τότε κατάσταση της Γερμανίας και την προθυμία παροχής βοήθειας από τα κράτη, που λίγα χρόνια πριν ήταν εχθροί μας, το παρόν ελληνικό πρόβλημα είναι μικρότερο – και να πάρει ο διάολος τους Ευρωπαίους αρχηγούς κρατών, αν δεν καταφέρουν να σώσουν την Ελλάδα!».
Η εξαιρετική ομιλία του πρώην καγκελάριου Helmut Schmidt, για τους συνέδρους και τους επισκέπτες του Ομοσπονδιακού Συνεδρίου τον Δεκέμβριο του 2011, καταχειροκροτήθηκε με ενθουσιασμό από το πολυπληθέστατο ακροατήριο. Ο Helmut Schmidt συνέχισε τη σφοδρή κριτική του εναντίον της τότε καγκελαρίου της Γερμανίας, κυρίας Άνγκελα Μέρκελ. Κριτική στην καγκελάριο και τον Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί, άσκησε στο Γερμανικό Οικονομικό Φόρουμ στο Αμβούργο, που διοργάνωσε η γερμανική εφημερίδα “Die Zeit”, ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας. O 94χρονος πολιτικός τόνισε ότι η Άνγκελα Μέρκελ και ο Νικολά Σαρκοζί, έχουν αναλάβει μεν την ηγεσία της Ευρώπης, με την πολιτική τους όμως έχουν αποξενωθεί από τους Ευρωπαίους εταίρους τους. Ο πρώην καγκελάριος τάχθηκε υπέρ της έκδοσης ευρωομολόγου, λέγοντας χαρακτηριστικά: «είτε θα αναλάβουμε από κοινού τα χρέη, είτε θα πιέσουμε την ΕΚΤ να αγοράσει ομόλογα των προβληματικών χωρών…».
Η κυρία Μέρκελ δεν ερωτήθηκε για τις οφειλές της Γερμανίας στη χώρα μας. Ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τις ελληνικές ηγεσίες για πολλά χρόνια, όμως δεν έχουν καταλήξει πουθενά.
Στις 27 Φεβρουαρίου 1953 υπεγράφη η Συμφωνία του Λονδίνου, η οποία καθόριζε τον τρόπο και τους όρους με τους οποίους η ηττημένη στον Β΄ ΠΠ Γερμανία θα αποπλήρωνε τις αποζημιώσεις που της είχαν επιδικαστεί από τους νικητές. Στο Λονδίνο επετεύχθη η συμφωνία ακύρωσης του μισού χρέους της μεταπολεμικής Γερμανίας, με τη βοήθεια των ΗΠΑ μέχρι την οριστική επίλυση του Γερμανικού Ζητήματος (ΓΖ). Δηλαδή, όπως ο όρος ΓΖ επαναπροσδιορίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αναφερόμενος σε θέματα σχετικά με τη διαίρεση και την επανένωση της Γερμανίας. Με τις μνήμες της ναζιστικής θηριωδίας ακόμη νωπές, πολλές χώρες ήταν απρόθυμες να συμφωνήσουν με τη μείωση χρέους της Γερμανίας. Οι ΗΠΑ προσπάθησαν να πείσουν τους Ευρωπαίους συμμάχους, προκειμένου να «οικοδομηθεί μια σταθερή δυτική Ευρώπη». Οι χώρες που είχαν δανείσει χρήματα στη Γερμανία κατά την προναζιστική Δημοκρατία της Βαϊμάρης και μετά το 1945, συμφώνησαν να μειώσουν το χρέος της Δ. Γερμανίας κατά το ήμισυ.
Για να βοηθήσουν περισσότερο την ανάπτυξή της, οι πιστώτριες χώρες έδωσαν στη Γερμανία τη δυνατότητα να παράγει προϊόντα όχι μόνο για την ικανοποίηση των εγχώριων αναγκών της, αλλά και για εξαγωγή. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν πάση θυσία να μην πλήξουν την προστατευτική ισχύ του περίφημου άρθρου 5 του Συμφώνου του Λονδίνου του 1953, σύμφωνα με το οποίο το ζήτημα της καταβολής των γερμανικών πολεμικών οφειλών, αναβαλλόταν μέχρι την επανένωση των δύο Γερμανιών, όποτε και αν θα συνέβαινε αυτή.
Όσο για το λεγόμενο κατοχικό δάνειο που οφείλουν στην Ελλάδα, οι Γερμανοί έχουν χρησιμοποιήσει κατά καιρούς διάφορες δικαιολογίες και ψέματα για να αποφύγουν να το πληρώσουν. Την αντιμετώπιση αυτήν οι Γερμανοί δεν την επιφύλασσαν φυσικά μόνο στους Έλληνες. Παρόμοιες απορριπτικές απαντήσεις λάμβαναν και όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που ζητούσαν, όχι μόνο σε επίπεδο συλλόγων θυμάτων αλλά και σε επίπεδο Κυβερνήσεων, την καταβολή αποζημιώσεων στα θύματα.
Καμία νύξη για όλα αυτά στην πρώην καγκελάριο. Σημειωτέον ότι το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, που υποδέχθηκε κινηματικά τους Γερμανούς προέδρους Γιόακιμ Γκάουκ στις 7 Μαρτίου 2014, στους Λυγκιάδες και Βάλτερ Σταινμάιερ στις 31 Οκτωβρίου 2024 στην Κάντανο, διοργάνωσε πρόσφατα εκδήλωση στους χώρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με θέμα τις γερμανικές αποζημιώσεις.
Η κυρία Μέρκελ επέστρεψε στην Αθήνα και δεν άφησε τίποτα στο σκοτάδι, όπως ειπώθηκε. Στη ζωντανή συζήτηση με τον Αλέξη Παπαχελά στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η γυναίκα που έγραψε το πιο καθοριστικό κεφάλαιο της ευρωπαϊκής κρίσης, μίλησε με ειλικρίνεια για όλα. Την ελληνική κρίση χρέους, τις σχέσεις της με τους Έλληνες ηγέτες, τις πιέσεις των συμμάχων της, αλλά και για τις προσωπικές της στιγμές αδυναμίας. «Έβαλα τα κλάματα, βίωσα μεγάλη πίεση», είπε ξεκάθαρα.
Για εμάς όμως έμειναν πολλά ερωτήματα αναπάντητα. Η αναφορά της στην Ελλάδα ήταν, θα λέγαμε, μια πολύ επιφανειακή αναφορά. Μια χώρα που άντεξε στην κρίση και όλα καλά. Μια αναφορά για το τι έχει προσφέρει η Ελλάδα στην Ευρώπη δεν ειπώθηκε. Κάτι που δεν αγνοούσαν οι Γερμανοί, λόγω της ουμανιστικής παιδείας των προηγούμενων ετών. Αν και σήμερα η παιδεία αυτή δεν είναι τόσο διαδεδομένη, τα έργα των εκπροσώπων της παραμένουν αθάνατα. Ποτέ δεν ξεχάστηκαν τα έργα των Friedrich Schiller (1759 – 1805), Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Goethe) (1749 – 1832), Φρειδερίκου Νίτσε (1844 – 1900). Μάλλον η Ευρώπη οφείλει πολλά στην Ελλάδα.
Η ομιλία της κυρίας Μέρκελ χειροκροτήθηκε ενθουσιωδώς από το παρευρισκόμενο κοινό. Άραγε τόσοι ήταν οι ικανοποιημένοι από τους χειρισμούς της; Ας μας προβληματίσει αυτό. Για το κατοχικό δάνειο ουδεμία ερώτηση. Μόνο το κατοχικό δάνειο να ξεπλήρωναν, θα είχε σβηστεί το χρέος μας. Η ίδια ήταν πολύ υπερήφανη για την επιτυχία της που φτωχοποιήθηκε η χώρα μας, για να σώσουμε τις ευρωπαϊκές τράπεζες και το ευρώ… Είμαστε όμως ανθεκτικός λαός. Και μάλλον δεν έχει άδικο.
*Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας – ιστορικός