Όλοι ταιριάζουνε ψευτιές πρώτη τ’ Απρίλη μόνο μα συ την τέχνη δεν ξεχνάς ολόκληρο το χρόνο. (Καμινοκωστής)
Το σημερινό Σάββατο, Εης εβδομάδας των Νηστειών, η Εκκλησία μας, φίλοι αναγνώστες, γιορτάζει τον υπέροχο Ακάθιστο Ύμνο, τους Χαιρετισμούς της Παναγίας μας όπως λέει ο λαός μας. Η ακολουθία τελείται το βράδυ της Παρασκευής, δηλαδή την παραμονή του Σαββάτου και ο Ύμνος ψάλλεται ολόκληρος, τουτέστιν και οι είκοσι τέσσερις οίκοι, ενώ, όπως ξέρουμε, τις προηγούμενες τέσσερις Παρασκευές ψάλλονται μόνο εξ οίκοι την κάθε φορά.
Ο Ύμνος αυτός θεωρείται το λαμπρότερο κατόρθωμα της Βυζαντινής Υμνογραφίας. Αποτελεί, όπως λέει, ο Θεοχάρης Δετοράκης σε σχετικό βιβλίο του “Εγκώμιο και δοξολογία και ικεσία μαζί στη Μητέρα του Θεού, την Αγιότερη και δημοφιλέστερη μορφή του χριστιανικού αγιολογίου και γεμίζει τις καρδιές των πιστών με ευφροσύνη και κατάνυξη”. Ο ύμνος τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1502 και έκτοτε έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Τι είναι ο ύμνος; Είναι ποίημα πολλών μεγάλων επαίνων, ποίημα εγκωμιαστικό για μεγάλους ήρωες και θαυμαστούς ανθρώπους. Τέτοια δεν ήταν και είναι η Παναγία μας; Τι λέτε;
Λέγεται “Ακάθιστος” γιατί: Όταν τη βυζαντινή εποχή, στα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου, η Κωνσταντινούπολη, η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, πολιορκήθηκε το 626 από τους Πέρσες και τους Αβάρους με αναρίθμητο στρατό και στόλο, κινδύνεψε αφάνταστα να κατακτηθεί και να καταστραφεί απ’ αυτούς, επειδή ο Ηράκλειος απουσίαζε με τον στρατό του από την πρωτεύουσα, ευρισκόμενος σε εκστρατεία στην Περσία. Στην πόλη μεν υπήρχε μέρος του στόλου, αλλά, λόγω της εκστρατείας, οι υπερασπιστές της, αν και διαλεκτοί, ήσαν ελάχιστοι.
Ο πατριάρχης Σέργιος και ο πρωθυπουργός Βώνος κατάφεραν, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, να αντιτάξουν υπεράνθρωπη αντίσταση και να εμψυχώνουν το λαό, ο οποίος με τη βαθιά του πίστη στο Χριστό και τη Θεοτόκο, που ήταν η προστάτιδα του βυζαντινού στρατού, μπόρεσε να αποκρούσει τις απανωτές επιθέσεις των πολιορκητών, ώσπου μια μέρα έγινε το ακόλουθο μέγα θαύμα: Ενώ οι καιρικές συνθήκες ήσαν καλές, απροσδόκητα σηκώθηκε και άρχισε να σαρώνει τη θάλασσα μια απερίγραπτη και φοβερή σε ένταση ανεμοθύελλα, η οποία διεσκόρπισε, ανέτρεψε και κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του εχθρικού στόλου. Οι εχθροί ήρθαν σε δύσκολη θέση. Το φόβο τους ενίσχυσε και η πληροφορία ότι ο αδελφός του αυτοκράτορα, στρατηγός Θεόδωρος, πλησίαζε με αρκετές δυνάμεις εναντίον τους, ερχόμενος από τη Μικρά Ασία.
Έτσι έλυσαν την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης και απεχώρησαν. Οι κάτοικοι με ευγνωμοσύνη απέδωσαν τη σωτηρία στην προστάτιδα της πόλης Θεοτόκο και με προτροπή του πατριάρχη συγκεντρώθηκαν στο ναό της (των Βλαχερνών) και έψαλλαν τον Ύμνο ακάθιστοι, δηλαδή χωρίς να καθίσουν, γι’ αυτό και ο Ύμνος “Ακάθιστος” ονομάστηκε. Έκτοτε η τελετή γινόταν και σ’ άλλες παρόμοιες περιπτώσεις μέχρι το ΙΓ’ αιώνα, οπότε η εορτή από τοπική της Κωνσταντινούπολης γενικεύθηκε σε όλες τις χώρες της Ορθόδοξης Ανατολής.
Και τώρα τι σημαίνει οίκος στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Σημαίνει “τροπάριο”. Επομένως οι οίκοι του Ακάθιστου είναι 24 τροπάρια, όσα και τα γράμματα του αλφαβήτου μας.
Απ’ αυτούς, δώδεκα τελειώνουν με το στίχο “Χαίρε νύμφη ανύμφετε” και οι άλλοι δώδεκα με το Αλληλούλια”. Κατά την εκτέλεση του Ύμνου, οι δύο κατηγορίες εναλλάσσονται, ένας από την πρώτη ομάδα και ο άλλος από τη δεύτερη.
Οι οίκοι της πρώτης ομάδας, αυτοί που περιέχουν το “χαίρε” έχουν μεγάλη έκταση, ενώ της δεύτερης με το “Αλληλούλια” είναι πολύ μικρότεροι. Η σειρά των τροπαρίων είναι αλφαβητική.
Ερχόμαστε στο περιεχόμενο του Ύμνου: Οι δώδεκα πρώτοι οίκοι (Από Α μέχρι και Μ) αποτελούν το ιστορικό μέρος του Ύμνου και αναφέρονται: Ο Α’, ο Β’, ο Γ’ και ο Δ’ στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ο Ε’, στην επίσκεψη της Παναγίας στην εγκυμονούσα μητέρα του Προδρόμου Ελισάβετ. Ο Ζ’ στην αμφιβολία του Ιωσήφ για την αγνότητα της Θεοτόκου.
Ο Η’ στην προσκύνηση των ποιμένων. Ο Θ’, ο Ι’ και ο Κ’ στην προσκύνηση, στα δώρα και στο κήρυγμα των Μάγων. Ο Λ’ στη φυγή του Χριστού στην Αίγυπτο, για να αποφύγει το μίσος του Ηρώδη και ο Μ’ στην Υπαπαντή του Κυρίου.
Οι υπόλοιποι δώδεκα οίκοι αποτελούν το Θεολογικό και Σωτηριολογικό μέρος του Ύμνου και αναφέρονται: Ο Ν’, ο Ξ’ ο Ο’ και ο Π’ στη γέννηση του Ιησού, ο οποίος ανακαίνισε τον κόσμο και άνοιξε για τους ανθρώπους το δρόμο προς τον ουρανό. Στην ενανθρώπισή του που είναι θεϊκή συγκατάβαση και όχι τοπική μετάβαση και στο γεγονός ότι ο απρόσιτος Θεός έγινε προσιτός άνθρωπος. Ο οίκος Σ’, ο Υ’ και ο Χ’ στο ότι ο Θεός θέλει να σώσει τον κόσμο, γιατί τον αγαπά.
Οτι κανένας ύμνος δεν μπορεί να υμνήσει το μεγαλέιο και το άπειρο έλεος του Θεού. Και ότι ο Χριστός έσχισε το χρεόγραφο της αρχαίας κατάρας. Ο οίκος Ρ’, ο Τ’ και ο Φ’ αφορούν την Παναγία και λένε: Ο κόσμος δεν κατανοεί το μυστήριο της αειπαρθενίας της. Η Θεοτόκος αποτελεί τείχος παντοτινής προστασίας.
Η Παναγία είναι λαμπάδα που δέχεται και εκπέμπει Άγιο φως σωτηρίας. Τέλος, στον οίκο Ψ’ και στον Ω’ ο ποιητής αποκαλεί τη Θεοτόκο έμψυχο Ναό του Θεού, ψάλλει και υμνεί τον τόκο της, την παρακαλεί να δεχτεί τον ύμνο ως προσφορά προς αυτήν, ζητώντας της συγχρόνως προστασία από τις συμφορές και λύτρωση από τη μέλλουσα κόλαση.
*Ο Μανώλης Ροδιτάκης είναι τ. εκπαιδευτικός, επιθ. Δημοτ. Σχολείων και ειδικός πάρεδρος του Παιδαγ. Ινστιτούτου, Πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών