«Ὁ φίλος ημῶν Θεοχάρης Δετοράκης κεκοίμηται!». Κατὰ παρόμοιο τρόπο ἀπάντησε ὁ Χριστός, ὅταν τοῦ εἶπαν ὅτι ὁ φίλος του Λάζαρος ἀπέθανε: «Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται· ἀλλὰ πορεύομαι ἵνα ἐξυπνήσω αὐτόν. Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται» (Ἰω. ια΄ 11 καὶ 25-26).
Αὐτὸ σημαίνει ὅτι «οὐ θάνατος τοῦτο ἐστίν, ἀλλὰ κοίμησις». Αὐτὴ εἶναι ἡ πίστη μας. Αὐτὰ μᾶς διδάσκει ἡ θρησκεία μας. Ὅταν ἔλθει τὸ τέλος τῆς ἐπίγειας παρουσίας μας, μεταβαίνομε ἀπὸ τὴν κατάσταση τῆς ἐγρήγορσης σὲ μιὰ κατάσταση ὕπνου, ὕπνου μάλιστα μακροῦ, γιὰ νὰ ξυπνήσουμε, ὅταν θὰ σαλπίσει ἡ σάλπιγγα «καὶ οἱ νεκροὶ ἐν Χριστῷ ἀναστήσονται πρῶτον» (Θεσ. Α΄, δ΄ 16). Δηλαδὴ οἱ νεκροί, ποὺ ἀπέθαναν μὲ πίστη στὸν Χριστόν, αὐτοὶ πρῶτον θὰ ἀναστηθοῦν.
Εἶμαι βέβαιος ὅτι τὰ ἴδια αὐτὰ λόγια θὰ ἔλεγε σὲ παρόμοια περίπτωση ὁ μακαριστὸς Θεοχάρης Δετοράκης. Θὰ ὁμιλοῦσε ὡς γνήσιος καὶ πιστὸς χριστιανὸς ποὺ ἦταν, ὑπερτονίζοντας μάλιστα ὅτι «δὲν ὑπάρχουν νεκροὶ στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ὅλοι μέσα σ’ αὐτὴν εἶναι ζῶντες καὶ μάλιστα ζῶντες ἀθανάτως». Τὸ εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός : «Πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ἰω. ια΄ 26). Ὕπνος, λοιπόν, ὁ θάνατος καὶ μάλιστα μεγαλύτερης διάρκειας ἀπὸ τὸν συνήθη. Καὶ μετὰ τὸν ὕπνο αὐτὸ ἀνάσταση καὶ ἀπόλαυση τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν, «ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν». (Α΄ Κορ. β΄ 9).
Τὴν ἀπόλαυση τῶν ἀγαθῶν αὐτῶν προγεύεται ἤδη ὁ μακαριστὸς Θεοχάρης, ὁ ὁποῖος διὰ τοῦ φυσικοῦ καὶ ταυτόχρονα πνευματικοῦ ὕπνου του πέρασε στὴν αἰωνιότητα, στὴν πέραν τοῦ τάφου ζωή, ἀκούοντας τὴ φωνὴ τοῦ παντεπόπτου Θεοῦ: «Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ! ἐπὶ ὀλίγα εἶς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σὲ καταστήσω, εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου σου». (Ματθ. κε΄ 21). Καὶ χαρὰ εἶναι ἡ ἀπεριόριστη μακαριότητα τοῦ οὐρανοῦ.
Ὄντως ὁ μακαριστὸς Θεοχάρης ὑπῆρξε ἀγαθὸς καὶ πιστὸς ὀρθόδοξος χριστιανός. Αὐτὴν τὴν ταυτότητά του κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ τὴν ἀμφισβητήσει. Αὐτοὶ ποὺ βεβαιώνουν τὴ γνησιότητά της εἶναι πολλοί. Εἶναι πρωτίστως τὸ πλούσιο συγγραφικό του ἔργο, ποὺ φέρει ἔντονα τὴ σφραγίδα τῶν ἑλληνορθόδοξων πνευματικῶν μας ἀγαθῶν.
Ἦταν ὁ ἄριστος βυζαντινολόγος, συγγραφέας, διδάσκαλος καὶ παιδαγωγός. Τὸ πλούσιο συγγραφικό του ἔργο τὸν ἀνέδειξε μέγα τῆς ἐπιστήμης θεράποντα καὶ ἄριστο ἐρευνητή. Τὸ διδακτικό του ἔργο τὸν προέβαλε ὡς διδάσκαλο καὶ πανεπιστημιακὸ καθηγητὴ ὑπερέχοντα.
Ἕνας νοῦς ὑγιής, ἕνα πνεῦμα ἀκοίμητο, μιὰ ψυχὴ πλημμυρισμένη ἀπὸ ἀγάπη στὴν ἐπιστήμη, καὶ δι’αὐτῆς πρὸς τὸν ἄνθρωπο, καὶ κατ΄ ἐξοχὴν τὸν ἀναπτυσσόμενο ἄνθρωπο καὶ τὸν νέον ἐπιστήμονα, τὸν ὁποῖο διακαῶς ἐπιθυμοῦσε καὶ ἀόκνως μοχθοῦσε νὰ ἀναδείξει ἄξιο συνεχιστὴ τοῦ ἔργου του. Τὸ ἔργο του ἦταν πλούσιο, πολισχιδὲς καὶ ἀσυγκρίτου ἀξίας. Τοῦ ἄρεσε ἡ πολυμέρεια, τὴν ὁποία θεωροῦσε ἀρετή. Γι’ αὐτὸ πολλὲς φορὲς ἐξήρχετο ἀπὸ τὰ στενὰ ὅρια τοῦ γνωστικοῦ ἀντικειμένου ποὺ ἐπισήμως θεράπευε, γιὰ νὰ προσφέρει πνευματικὴ τροφὴ ἐκλαϊκευμένη καὶ στὸ εὐρύτερο ἀναγνωστικὸ κοινό. Μνημονεύω ἰδιαίτερα τὸ κλασικὸ πλέον στὸ εἶδος του βιβλίο «Ἱστορία τῆς Κρήτης», ποὺ τόσο ἀγαπήθηκε ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν κρητικὸ λαό, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ πολλοὺς ἄλλους φιλοαναγνῶστες. Κανένα ἴσως βιβλίο του δὲν τὸν προέβαλε τόσο ἔντονα στὴ συνείδηση πολλῶν ὅσο αὐτό. Αὐτὸ τὸ πίστευε καὶ ὁ ἴδιος.
Ὁ Θεοχάρης Δετοράκης δὲν ἦταν μόνο αὐτὰ. Ἦταν καὶ κάτι ἅλλο, πιὸ βαθὺ καὶ πιὸ μεγάλο. Ἦταν μιὰ προσωπικότητα μὲ τὴ στενὴ καὶ τὴν εὐρύτερη ἔννοια τοῦ ὅρου. Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ξεχώριζε, ποὺ διακρινόταν γιὰ τὸ ὕφος καὶ τὸ ἦθος του. Ὁ Θεὸς τὸν εἶχε προικίσει μὲ πολλὲς ἀρετές. Ἡ ὑψηλὴ νοημοσύνη του τοῦ ἐπέτρεπε νὰ κινεῖται ἄνετα σὲ ὅλους τοὺς χώρους τοῦ ἐπιστητοῦ καὶ νὰ ἐπιλύει ἐπιτυχῶς ὅλα τὰ προβλήματα τοῦ ἀτομικοῦ, οἰκογενειακοῦ, ἐπαγγελματικοῦ καὶ κοινωνικοῦ του βίου.
Πέραν αὐτῶν, ἦταν καὶ ἄνθρωπος τῆς ἀρετῆς. Ὁ βίος του ὑπῆρξε ἀνεπίληπτος, ἄμεμπτος, ἄψογος, καθαρός, φωτεινὸς καὶ κρυστάλλινος. Εἶχε μόνον φίλους καὶ κανένα ἐχθρό. Ἤξερε καὶ ἤθελε νὰ προσφέρει σὲ ὅλους τὴν ἀγάπη του, ἐφαρμόζοντας πιστὰ τὴν εὐαγγελικὴ ρήση : «τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω» (Ἰω.στ΄37). Δὲν περιφρονοῦσε κανέναν. Δίπλα του ὅλοι εἶχαν μιὰ ξεχωριστὴ θέση τιμῆς καὶ ἀγάπης. Ὅλοι φίλοι, ὅλοι ἀδελφοί του! Μὲ αὐτοὺς τὸν συνέδεε στενὰ ἡ παρρησία του καὶ ἡ εἰλικρίνειά του. Ἦταν ἄνθρωπος παρρησιακὸς καὶ εἰλικρινὴς ὅσο ἐλάχιστοι. Οἱ πράξεις καὶ οἱ λόγοι του ἦταν ἔργα ἀληθείας, ποιότητας, ἐγγυρότητας, ἐντιμότητας καὶ ἠθικότητας.
Ὁ μακαριστὸς Θεοχάρης ἦταν κατ’ ἐξοχὴν ἠθικὸς ἄνθρωπος. Βίωνε τὴν ἠθικὴ σὲ ὅλο τὸ μεγαλεῖο της. Ἀνῆκε στὴν κατηγορία ἐκείνη τῶν διδασκάλων, «οἳ καὶ τοῖς βίοις εἰσὶν ἀδιάβλητοι καὶ τοῖς τρόποις ἀνεπίληπτοι καὶ ταῖς ἐμπειρίαις ἄριστοι», ὅπως μᾶς δίδαξε ὁ σοφὸς Πλούταρχος.
Αὐτὰ μποροῦν νὰ τὰ βεβαιώσουν καὶ πολλοὶ ἄλλοι, μάλιστα δὲ ἡ ἀγαπημένη σύζυγός του Ἄννα, μὲ τὴν ὁποία συλλειτούργησαν ἱεροπρεπῶς καὶ μὲ πνεῦμα ἀκραιφνῶς ελληνορθόδοξο στὴν κατ΄οἶκον ἐκκλησία τους, τὴν οἰκογένειά τους, καὶ ἀνέβασαν εἰς ὕψος μέγα τὰ δύο παιδιά τους, τὸν Εὐστάθιο καὶ τὴ Μαρίνα, τοὺς ἄριστους αὐτοὺς πανεπιστημιακοὺς διδασκάλους.
Ἐπισφραγίζοντας καὶ ὑπερτονίζοντας τὴν ἀγάπη του πρὸς τὴν ἀγαπημένη του Ἄννα, ἔγραψε τὴν ἑξῆς ἀφιέρωση σὲ ἕνα προσφάτως κυκλοφορηθὲν βιβλίο του: «Τῇ ἐρατεινῇ ὁμοζύγῳ Ἄννῃ εὐγνώμων χάρις». Εὐγνωμοσύνη καὶ χάρη, λοιπόν, στὴν ἀγαπημένη του σύζυγο Ἄννα γιὰ ὅσα τοῦ προσέφερε ὡς ὁμόζυγος κατὰ τὴ μακρὰ συνοδοιπορεία τους, καὶ μάλιστα στὰ ἔσχατα τοῦ βίου του.
Εὐγνώμων ἐκεῖνος πρὸς τὴ σύζυγό του, ἀλλὰ εὐγνώμονες καὶ ὅλοι ἐμεῖς οἱ περίλυποι φίλοι καὶ συνάδελφοί του, συνοδοιπόροι στοὺς ἀνηφορικοὺς ἀλλὰ εὐχάριστους δρόμους τῆς ἐκπαίδευσης, τῆς παιδείας καὶ τῆς ἐπιστήμης.
Ὅλοι ἐμεῖς ποὺ συνεργασθήκαμε ἁρμονικῶς καὶ ἀγαπητικῶς στὴν παλαίφατη Παιδαγωγικὴ Ἀκαδημία Ἡρακλείου, ἐκπαιδεύοντες διδασκάλους, καθὼς καὶ στὸ Πανεπιστήμιο Κρήτης, προσφέροντες στοὺς φοιτητές μας τὶς γνώσεις μας, ἀποχαιρετοῦμε τὸν μακαριστὸ συνάδελφό μας Θεοχάρη καὶ τὸν εὐχαριστοῦμε γιὰ ὅσα πνευματικὰ καὶ ἠθικὰ ἀγαθὰ μᾶς πρόσφερε κατὰ τοὺς χρόνους τῆς ἐπίγειας παρουσίας του, ὑποσχόμενοι ὅτι θὰ φυλάξουμε, ὅσο δυνάμεθα, τὴν πολύτιμη πνευματικὴ παρακατα- θήκη ποὺ μᾶς ἄφησε.
Ἡ εὐχή μας εἶναι ἐγκάρδια: «Ἀνάπαυσον τὸν δοῦλον σου ἐν χώρᾳ ζώντων, Κύριε, ἔνθα ἀπέδρα ὀδύνη, λύπη καὶ στεναγμός». Αἰωνία ἡ μνήμη του!
* Ο Γεώργιος Ἐ. Κρασανάκης είναι ομότιμος καθηγητὴς Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης