Το περί προσωπικότητας θέμα είναι ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα γνωστικά αντικείμενα της σύγχρονης Ψυχολογίας, αλλά, ταυτόχρονα, και ένα από τα δυσκολότερα στη μελέτη του. Αυτό επιβεβαιώνουν και οι πολλές περί του θέματος αυτού ερμηνευτικές προσεγγίσεις του.
Πολλές, λοιπόν, οι θεωρίες περί προσωπικότητας, άρα μεγάλο και το ενδιαφέρον των ειδικών ψυχολόγων για το θέμα αυτό.
Λαμβάνοντας υπόψη τις συγκλίνουσες περί του θέματος αυτού θεωρίες, μπορούμε να δεχθούμε ότι προσωπικότητα είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων ενός προσώπου.
Πρόκειται για ένα δυναμικό ψυχοσωματικό όλο, το οποίο συγκροτούν έμφυτα και επίκτητα χαρακτηριστικά, εμβολιασμένα πάντα σε ένα σταθερό κορμό, τον χαρακτήρα. Άρα, όλοι είμαστε χαρακτήρες και όλοι είμαστε προσωπικότητες.
Το δύσκολο του όλου θέματος είναι η αποκάλυψη και ερμηνεία των χαρακτηριστικών κάθε προσωπικότητας, αυτής της ανεπανάληπτης και μοναδικής ανθρώπινης παρουσίας.
Όσα γνωρίζομε μάς τα αποκαλύπτουν ειδικές μέθοδοι προσέγγισης κάθε ατομικότητας. Πολλά μπορούμε να αντλήσουμε και από τη μελέτη της βιογραφίας του εξεταζομένου προσώπου.
Ο οφθαλμίατρος Γεώργιος Μαρκάκης δεν ήταν μόνο μια προσωπικότητα όπως την ερμηνεύσαμε προηγουμένως, αλλά ήταν και μια προσω-
πικότητα με την παλαιά, αλλά παραμένουσα ενεργή στη συνείδησή μας, ερμηνεία της, δηλαδή του εκλεκτού και ξεχωριστού ανθρώπου. Ήταν όντως ένας άνθρωπος προικισμένος με πολλά χαρίσματα, φύσεως γνωστικής, συναισθηματικής, βουλητικής, ηθικής και κοινωνικής, που συνολικά εξεταζόμενα συνθέτουν το προφίλ της προσωπικότητάς του.
Είχα τη χαρά να τον γνωρίσω ως ιατρό και να τύχω των αγαθών προσφορών της επιστήμης του, αλλά και ως φίλο εκλεκτό. Μπροστά του βίωνα πάντα ένα δέος, με την καλή σημασία του όρου, δηλαδή του πατροπαράδοτου σεβασμού και θαυμασμού προς κάποιο αξιόλογο πρόσωπο. Αυτό μού το καλλιεργούσε ο ίδιος με ένα μυστηριώδη τρόπο, με ένα είδος πνευματικής ώσμωσης. Μπροστά του έπρεπε να είμαι σοβαρός και να προσπαθώ να αντιγράφω όσα περισσότερα μπορούσα από τα αγαθά που κοσμούσαν τον χαρακτήρα του και την προσωπικότητά του. Και ήταν πολλά αυτά.
Ιδιαίτερα θαύμαζα την υψηλή νοημοσύνη του, τη δύναμη εκείνη που ανοίγει δρόμους ορθής επίλυσης των προβλημάτων του βίου και καλής προσαρμογής στο περιβάλλον όπου το άτομο δραστηριοποιείται. Αν αυτή λείψει, όλα θα είναι υποτονικά και χαμηλού επιπέδου. Εδώ είχαμε το αντίθετο. Είχαμε την υψηλή υπεροχή, που εγγυήθηκε πολλές μορφές επιτυχίας στην επιστήμη και στη ζωή γενικότερα. Ο φορέας της ήταν άνθρωπος της σφραγίδας της θείας αυτής δωρεάς, και του αξιόλογου αυτού χαρίσματος. Αυτή τού άνοιξε τους δρόμους της επιστήμης και του κοινωνικού άριστου βίου του. Και όλα αυτά χαριτωμένα με ένα πνεύμα απλότητας και ταπεινοφροσύνης, καθώς και με ένα ζήλο ιεραποστολικό, θα έλεγα.
Μία άλλη γνωστική λειτουργία, που κοσμούσε την προσωπικότητά του, ήταν ο λόγος. Ο λόγος του, προφορικός ή γραπτός, ήταν μεστός περιεχομένου, καλλιεπής και ορθοεπής. Λόγος με σαφήνεια και γλωσσική πληρότητα, την οποία δεν μπορούσε να μη επαινέσει και ο πιο αυστηρός φιλόλογος. Ήταν και αυτό ένα δείγμα της άρτιας επιστημονικής του κατάρτισης, αλλά και του ένθερμου ζήλου του να συντηρεί τη λογία παράδοσή μας και να μην περιφρονεί τις νέες τάσεις της γλώσσας μας. Πολλές φορές διόρθωνε άλλους, όταν δεν τηρούσαν τους κανόνες του ορθού προφορικού λόγου και πολύ περισσότερο του γραπτού. Το δικό του ενεργητικό και παθητικό λεξιλόγιο δεν ήταν μόνο πλούσιο, αλλά ήταν και απαλλαγμένο από ιδιωματισμούς και νεολογισμούς, πού πολλές φορές καθιστούν τη γλώσσα «ασπόνδυλη».
Παράλληλα, ο στοχαστικός μελετητής της προσωπικότητάς του μπορούσε να διακρίνει και ένα πλούτο θετικών συναισθημάτων. Ιδιαίτερα ξεχώριζε η αγάπη του προς τον άνθρωπο. Δεν έκανε διακρίσεις κατά την άσκηση του υψηλού του λειτουργήματος. Πρόσφερε τα καλύτερα σε όλους και πολύ περισσότερο στους ενδεείς. Ήταν ο λειτουργός με το άσπρο ράσο. Κοντά του οι έχοντες ανάγκη δεν έβλεπαν μόνο ένα ιατρό, αλλά έβλεπαν και ένα φορέα της αγάπης, η οποία «πάντα στέγει καί οὐδέποτε ἐκπίπτει». Η φιλανθρωπία του έφερε έντονη τη σφραγίδα της θεϊκής αυτής εντολής. Συμπαθούσε, οίκτιρε, βοηθούσε, ελεούσε, ενίσχυε, ανόρθωνε και υπηρετούσε πολλούς «ελαχίστους» συνανθρώπους μας. Κοντά στους πάσχο-
ντες, υπέφερε· κοντά στους πληγωμένους, ήταν θεραπευτής, ως ένας άξιος της αποστολής του ιατρός.
Οι γνωστικές και συναισθηματικές λειτουργίες της ψυχής του εύρισκαν πεδίο δράσης στον κοινωνικό χώρο. Ήταν άτομο έντονα κοινωνικοποιημένο. Με λεπτότητα και διάκριση μπορούσε να πλησιάζει κάθε άνθρωπο και να τού προσφέρει ό,τι χρήσιμο, πνευματικό ή υλικό αγαθό, μπορούσε. Πολλοί ήταν εκείνοι που ευεργετήθηκαν από αυτόν σε χρόνους μάλιστα χαλεπούς. Γνώριζε τον τρόπον να ασκεί ένα τέτοιο έργο. Ήξερε να βοηθά και συγχρόνως να διδάσκει με το παράδειγμά του.
Η κοινωνική συμπεριφορά του ήταν άκρως ηθική. Οι πράξεις του έφεραν πάντοτε έντονα τη σφραγίδα της χριστιανικής Ηθικής. Ο ίδιος ήταν φύσει ηθικός· ένας άνθρωπος αυστηρών ηθικών αρχών, τις οποίες καλλιέργησε και στα παιδιά του. Κύριο γνώρισμα της σχέσης του με τους συνανθρώπους του ήταν η ειλικρίνεια και η παρρησία. Δεν φορούσε προσωπείον. Είχε πρόσωπο καθαρό και συμπεριφορά ανυπόκριτη.
Η προσωπικότητά του είχε και ένα άλλο ζηλευτό γνώρισμα, εκείνο της ισχυρής και αυτόνομης βούλησης. Αυτή τού επέτρεπε να αυτοπροσδιορίζεται, να θέτει υψηλούς σκοπούς ελεύθερα και να εργάζεται ελεύθερα για την επίτευξή τους. Με τη βοήθειά της παρέκαμπτε εμπόδια και αντίξοες κοινωνικές συνθήκες, επέλεγε αξίες και ρύθμιζε τη ζωή του σύμφωνα με αυτές. Δεν θα υπερβάλαμε, αν λέγαμε ότι θεμελίωνε την ατομική και την κοινωνική του παρουσία στην ελευθερία της βούλησής του, που του επέτρεπε να δρα αυτόνομα και δημιουργικά. Πολλές από τις μεγάλες επιστημονικές και κοινωνικές επιτυχίες του υπήρξαν καρποί της ελεύθερης και ισχυρής του βούλησης.
Κλείνοντας, οφείλομε να τονίσουμε ότι μέσα σε ένα σύντομο κείμενο δεν μπορεί να χωρέσει μια μεγάλη προσωπικότητα, όπως εκείνη του μακαριστού οφθαλμιάτρου και ακαδημαϊκού διδασκάλου Γεωργίου Μαρκάκη. Όσα αναφέραμε γι’ αυτήν, πρέπει να θεωρηθούν ως ένα μικρό μνημόσυνο στην ιερή μνήμη του.
* Ο Γεώργιος Ε. Κρασανάκης είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης