Το πρώτο μας σχολείο το δημιούργησαν οι Βαυαροί ακόλουθοι του βασιλιά με σκοπό να υπηρετεί το μονάρχη. Έφυγαν γρήγορα και παρέδωσαν τα κλειδιά στις κυρίαρχες κοινωνικές δυνάμεις (τσιφλικάδες, δημογέροντες, Φαναριώτες ). Επικράτησε η άποψη ότι η δικαίωση της φυλής θα γινόταν μόνο με τη σύνδεση της νεοελληνικής κοινωνίας με την αρχαία ελληνική παιδεία και την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία. Αποκόπηκε έτσι το σχολείο από τα επιστημονικά ρεύματα της εποχής.
Αντί να κοιτάξουμε μπροστά γυρίσαμε πίσω στο ένδοξο παρελθόν. Περιόρισαν τις πνευματικές δυνάμεις του λαού σε ένα άγονο φρονηματισμό και στείρα προγονολατρεία. Αλλά το χειρότερο ήταν ότι τα πολιτικά πάθη έσπρωξαν στη δίνη τους το σχολείο. Διαμορφώθηκε σιγά σιγά το κλειστό προς την κοινωνία, αυταρχικό και δογματικό σχολείο. Το μακρινό φιλοσοφικό υπόβαθρό του πρέπει να αναζητήσουμε στον ιδεαλισμό του Πλάτωνα. Η αλήθεια είναι απόλυτη και συλλαμβάνεται με το νου των εκλεκτών.
Μεταδίδεται με μονόλογο στους ανίδεους που βλέπουν τη σκιά της πραγματικότητας. Είναι οι σοφοί δάσκαλοι γύρω στους οποίους οργανώνεται και λειτουργεί το σχολείο. Υψώνονται τείχη και στεγανά ώστε το σχολείο να μένει μακριά από το θόρυβο της ζωής. Μέσα στον κλειστό χώρο κυκλοφορούν μόνο θεοί, ημίθεοι και ήρωες. Ο δάσκαλος, ο ανήσυχος και οραματιστής θεωρείται επικίνδυνος. Φωτεινό παράδειγμα ο Δελμούζος, ο οποίος τόλμησε να παραβεί τα καθιερωμένα οδηγήθηκε στον εισαγγελέα και δικάστηκε.
Το 1917 επιχειρήθηκε η πρώτη ουσιαστική μεταρρύθμιση και εκδόθηκαν τα ωραιότερα σχολικά βιβλία. Μόλις άλλαξε η κυβέρνηση τα βιβλία καήκαν ως έργα ψεύδους την Ομόνοια. Και διώχτηκαν οι πρωτεργάτες. Έκτοτε δεν τόλμησε κανείς να αλλάξει τα θεμέλια του σχολείου. Φτηνές και επιφανειακές αλλαγές κυρίως προσώπων. Δεν μπαίνει κανείς μέσα την κλειστή τάξη εκεί που οι στόχοι και τα οράματα γίνονται παιδεία. Το 1964 ο Παπανούτσος επιχείρησε αλλαγή που γρήγορα διαλύθηκε με τη δικτατορία.
Το 1974 άρχισε μια απελευθέρωση του σχολείου. Φτάσαμε στη δεκαετία του 80. Επιχειρείται βαθιά αλλαγή στην ουσία της εκπ/σης. Το κλειστό αυταρχικό σχολείο να γίνει ανοιχτό δημοκρατικό. Ο επιθεωρητής και η κάθετη ιεραρχία στις σχέσεις γίνεται σύμβουλος και οριζόντια σχέση. Οι τρεις βασικές μονάδες δάσκαλος, μαθητής, σύμβουλος συνεργάζονται ισότιμα και μοιράζονται ελευθερία, ευθύνη έλεγχο. Ο σχολικός σύμβουλος ήρθε με υψηλές υποσχέσεις.
Η αλλαγή της κυβέρνησης παραβιάζει νόμους και συμβάσεις. Ο θεσμός υποβιβάζεται και αντικαθίσταται με άλλα πρόσωπα απαίδευτα. Από μάχιμη μονάδα μέσα στην τάξη γίνεται επιτελική γραφείου χωρίς αντικείμενο. Αλλά η ουσιαστικοτέρα αλλαγή ήταν τα σχολικά βιβλία. Ήρθαν να αλλάξουν επιτέλους το διδακτικό μονόλογο του αυταρχισμού. Η διδασκαλία είναι ιερή διαδικασία, εκφράζει τη σχέση δ/λου μαθητή, χωρίς αυτή δεν υπάρχει ούτε δ/λος, ούτε μαθητής.
Η δυαδική ισότιμη ενότητα που αποτελεί το κύτταρο της εκπ/σης, πήρε τη μορφή ανταλλαγής ψυχών. Φτάσαμε στο τέλος. Το σχολείο άνοιξε και μπήκαν μέσα κόμματα, κουκουλοφόροι και φτάσαμε στις καταλήψεις. Η δημοκρατία πήρε μια ενδιάμεση μορφή, έγινε ασυδοσία. Τα βιβλία, οι παλιοί σύμβουλοι είχαν εκπαιδευτεί άριστα από τους συγγραφείς των βιβλίων. Οι νέοι δεν τα γνώριζαν και εγκαταλείφτηκαν. Χρόνια η εκπ/ση μας πηγαίνει σε λάθος δρόμο.
Το μεγάλο λάθος που κάνουμε είναι ότι έχουμε μπερδέψει τις έννοιες γνώση, μάθηση, παιδεία. Γνώση είναι η οργάνωση της αδιαφοροποίητης και αποσπασματικής εμπειρίας σε δομές, φυσικούς νόμους, γι’ αυτό δε μεταδίδεται αλλά οικοδομείται και είναι προϊόν της νόησης, όχι της μνήμης. Η γνώση κτίστηκε με τη διανόηση της αρχαίας Ελλάδας, από κανένα δε μεταδόθηκε.
Η μάθηση δεν είναι απλή απεικόνιση και καταγραφή της πραγματικότητας στον εγκέφαλο. Είναι σύστημα σκέψης και δράσης πάνω στην πραγματικότητα. Παράγεται με τη νόηση, δε μαθαίνεται παθητικά και καταγράφεται στη συμπεριφορά, όχι στη μνήμη. Η παιδεία εμφανίζεται ως πλέγμα σχέσεων. Πες μου την παρέα σου να σου πω ποιος είσαι. Όσον αφορά την αξιολόγηση θα πω μόνο τούτο.
Ο άνθρωπος ως ιδιαίτερο βιολογικό είδος απέκτησε σταδιακά ένα εξαιρετικά εύπλαστο εγκέφαλο. Το μυστικό της επιτυχίας δεν είναι στην ευφυΐα, γιατί δεν υπάρχει. Αλλά η ποσότητα και η ποιότητα της γνώσης. Κάθε φορά που μαθαίνει το νέο άτομο, ο εγκέφαλος αναδιοργανώνεται. Φτάσαμε σε ένα τέρμα. Εκπ/ση δεν είχαμε, μόνο ιατρική ασφάλεια. Μπορούμε να αρχίσουμε από την αρχή. Όχι πρόχειρες αλλαγές. Είναι προτιμότερη η επιμόρφωση των εκπ/κων στα σύγχρονα προγράμματα σπουδών.