Ο άνθρωπος σήμερα βρίσκεται στο μάτι ενός κυκλώνα που ο ίδιος προκάλεσε, αυτού που ονομάζουμε οικολογική κρίση.
Οι βασικές επιστημονικές αρχές καθώς και η τεχνολογία αποτελούν αναμφισβήτητα ένα μικρό τμήμα του τεράστιου αποθέματος επιστημονικών γνώσεων που διαθέτει σήμερα η ανθρωπότητα.
Και ήταν πάντα γνωστό ότι οι επιστημονικές ανακαλύψεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το καλό ή το κακό, ανάλογα με τις προθέσεις εκείνου που τις χρησιμοποιεί.
Όμως το καινούργιο στοιχείο που προστέθηκε στην εποχή μας είναι η συνειδητοποίηση πως ανεξάρτητα απ’ τις καλές ή κακές προθέσεις, οι ανθρώπινες δραστηριότητες άρχισαν να καταστρέφουν το φυσικό γήινο κόσμο, απ’ όπου εξαρτάται η ανθρώπινη ζωή καθώς και κάθε άλλη μορφή ζωής.
Στο σύνολό της η αύξηση των επιστημονικών γνώσεων έφερε μια αποφασιστική και πολύπλοκη μεταβολή στην ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.
Η φύση, που ήταν κάποτε παντοδύμανη, τώρα κατάντησε μια αδύναμη οντότητα, που χρειάζεται την προστασία του ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, ο άνθρωπος ανεξάρτητα από τα θαυμαστά διανοητικά και τεχνολογικά του επιτεύγματα παραμένει δέσμιος της φύσης και κατά συνέπεια η διατάραξη της ισορροπίας αποβαίνει εις βάρος του, εφ’ όσον η απειλή στρέφεται ενάντια στον ίδιο τον εαυτό του.
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει δεν διακρίνονται εύκολα, καθώς τα συμπτώματά τους εμφανίζονται σαν «παρενέργειες» των αθέμιτων δραστηριοτήτων που υιοθετεί ο άνθρωπος για την κατάκτηση κάποιον στόχων αδιαφορώντας για τις συνέπειές τους.
Στον τομέα της γεωργικής παραγωγής με χρήση φυτοφαρμάκων «οι παρενέργειες» ταυτίζονται με τον κίνδυνο της σταδιακής μόλυνσης του φυσικού περιβάλλοντος. Στον στρατιωτικό τομέα οι ενδεχόμενες «παρενέργειες» που πολλές φορές σημειώνονται από τους θεωρητικούς της στρατηγικής σαν «παράπλευρες συνέπειες» περιλαμβάνουν την πιθανή εξαφάνιση των ανθρώπων σε περίπτωση πυρηνικού ολοκαυτώματος καθώς και όλων των ζωντανών οργανισμών από μιά ξαφνική καταστροφή της οικόσφαιρας.
Ανεξάρτητα όμως από την ακραιά περίπτωση τον πυρηνικού ολοκαυτώματος, του οποίου την πιθανότητα δεν μπορούμε να μηδενίσουμε, στην καταστροφή της οικόσφαιρας συμβάλλουν καθοριστικά οι πυρηνικές δοκιμές σε διάφορα σημεία του πλανήτη, εξαιτίας της εκλυόμενης ραδιενέργειας και της αφαίμαξης του όζοντος με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της γήινης επιφάνειας με αφορμή την ενίσχυση του φαινομένου του “θερμοκηπίου”, το λιώσιμο των πάγων με άμεσο συνακόλουθο την κλιματική αλλαγή που μας απειλεί σήμερα.
Από την άποψη του ανθρώπινου παράγοντα θα μπορούσε να γίνει ίσως μια σαφής διάκριση ανάμεσα στις «εποικοδομητικές» εφαρμογές της τεχνολογίας και τις καταστροφικές δραστηριότητες για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών αναγκών. Η φύση όμως δεν είναι σε θέση να υιοθετήσει μια τέτοια διάκριση.
Και τούτο διότι κι οι δύο αποτελούν αυθαιρεσίες της ανθρώπινης εξουσίας σε βάρος του απροστάτευτου φυσικού κόσμου. Το όζον για παράδειγμα δεν ενδιαφέρεται αν τα οξείδια του αζώτου που το καταστρέφουν προέρχονται απ’ τις πτήσεις υπερηχητικών αεροπλάνων ή τις εκρήξεις πυρηνικών βομβών. Απλούστατα αντιδρά στους αμετάκλητους νόμους της χημείας.
Έτσι, αυτό που μας απομένει είναι να αναγνωρίσουμε τη θεμελιώδη σημασία των «παρενεργειών», που ανάμεσά τους περιλαμβάνεται ο κίνδυνος της αυτοκαραστροφής και συνυπολογίζοντας το βάρος τους να προχωρήσουμε στις εκτιμήσεις και στις αποφάσεις μας.
*Η Ειρήνη Κουτσαντωνάκη είναι μαθηματικός