Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΣΤΟΝ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ 14-7-1944: Η ιστορία μιας σπάνιας φωτογραφίας

Η περίφημη πια, παγκρήτια αλλά και πανελλήνια, εν χρήσει, φωτογραφία της Αντίστασης, ειδικά της μάχης της 14ης Ιουλίου 1944, έχει τη δική της πολυτάραχη ιστορία.

Στη φωτογραφία εικονίζονται τρεις ΕΛΑΣίτες, ο Σπύρος Μυσιρλής από το Ρουκάνι Ηρακλείου, ο Μιχάλης Μεταξάκης από το Κανλί Καστέλι (Προφήτης Ηλίας) και ο αντάρτης Ιορδάνης, που συμπλέκονται με αντίστοιχους τρεις Γερμανούς. Για την ακρίβεια, μία ομάδα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον οπλαρχηγό Νίκο Λαγουβάρδο, έφυγε από τις Λασιθιώτικες Μαδάρες να σμίξουν με την ομάδα του αρχηγού του ΕΛΑΣ καπετάν Γιάννη Ποδιά, στον Ψηλορείτη.

Πριν από τη συνάντηση, στη θέση Βρωμονερό Ψηλορείτη, περιοχή του Κρουσώνα, πέφτουν σε ενέδρα Γερμανών. Στη Μάχη σκοτώνονται πέντε ΕΛΑΣίτες, ανάμεσά τους ο Σπύρος Μυσιρλής, αλλά, την κρίσιμη στιγμή, ο Άγγλος σύνδεσμος στο Ηράκλειο Τζον Έμερσον είχε την ψυχραιμία και τράβηξε το στιγμιότυπο. Τη φωτογραφία, εν συνεχεία, στην περιοχή της Μεσαράς, ο ίδιος ο Έμερσον την έδωσε στον αντάρτη Μιχάλη Μεταξάκη, από το Κανλί Καστέλι, που εικονίζεται στο μέσον της φωτογραφίας, να έχει ξαπλώσει ένα Γερμανό στο έδαφος, χτυπώντας τον με μαχαίρι.

Τον Μιχάλη Μεταξάκη τον γνώρισα στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1962. Ήμουν υποψήφιος και στη συνέχεια πρωτοετής φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και έμενα στα Τουρκοβούνια, στο σπίτι του εξαδέρφου μου, Κωστή Ανδριανάκη. Εμείς διαμέναμε σε ένα ημιυπόγειο και o Mεταξάκης στον επάνω όροφο με την πολυμελή οικογένειά του. Η εποχή ήταν δύσκολη, εποχή ακόμα τρομοκρατίας και εξορίας των αγωνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Ανοίξαμε συζητήσεις για διάφορα θέματα, ανάμεσα στα οποία και για την Αντίσταση. Του αναφέρθηκε εκ μέρους μου για τους γονείς μου και ειδικά για τον πατέρα μου, μέλος του εφεδρικού ΕΛΑΣ Χερσονήσου, που βρέθηκε ανεξιχνίαστα σκοτωμένος, το 1946, από αντιδραστικούς. Πήρε θάρρος και μου μίλησε για τη συμμετοχή του στον ΕΛΑΣ και τους μετακατοχικούς διωγμούς του στο Ηράκλειο, εξαιτίας των οποίων μετακόμισε στην Αθήνα, ως οδηγός σε μάντρα οικοδομών.

Μου έδειξε τότε (1962), πολύ διστακτικά, μια φωτογραφία από τη μάχη του ΕΛΑΣ στο Βρωμονερό Κρουσώνα, στον Ψηλορείτη, στις 14 Ιουλίου 1944. Αν και νέος, διείδα τη σπανιότητα του ντοκουμέντου και του είπα ότι κάποτε, όταν δεν θα είναι η Αντίσταση στην παρανομία, θα είναι πολύτιμο κειμήλιο για τον τόπο και την πανανθρώπινη λευτεριά.

Μίλησα, από τότε, σε μερικούς φίλους, όπως στον μαθητή του Φώτη Κόντογλου, αξιόλογο αγιογράφο Αντώνη Ξυδάκη και συγχωριανό του Μεταξάκη, για τη φωτογραφία αυτή, τη ρεαλιστικότητα, την καλλιτεχνική και ιστορική σημασία της.

Μετά την απόφασή μου, το 1977, για την καταγραφή και διάσωση μαρτυριών πρωταγωνιστών της Αντίστασης και τις προσπάθειές μου για την αναγνώριση και της Εαμικής Αντίστασης, συμπεριέλαβα και τη μαρτυρία του Μιχάλη Μεταξάκη.

Αφού κατέγραψα, από τις 18 Σεπτεμβρίου 1982 ως τις 30 Δεκέμβρη του 1983, στο σπίτι μου στο Ηράκλειο και στο δικό του στο Κανλί Καστέλι, σε μαγνητόφωνο, τη μαρτυρία του, διασταύρωσα το υλικό του με ιστορικές πηγές και πρόσωπα.

1. Ο Αρχηγός της Αντίστασης καπετάν Μανώλης Μπαντουβάς μου επιβεβαίωσε, προφορικά και γραπτά, το ανέβασμα του Μεταξάκη στο ενωμένο τότε αντάρτικο, βενιζελικών και κομμουνιστών, τον Αύγουστο του 1943, και ότι ο Μεταξάκης συμμετείχε στη Μάχη της Σύμης Βιάννου (12 Σεπτεμβρίου 1943). Σε συνάντηση, μάλιστα, που είχαμε οι τρεις τον Σεπτέμβρη του 1983, ο Μπαντουβάς και ο Μεταξάκης αγκαλιάστηκαν συγκινημένοι. Μάλιστα, ο Μεταξάκης του ζήτησε συγγνώμη, γιατί για χρόνια τον θεωρούσε εχθρό του, ενώ τον είχε βοηθήσει, διωκόμενο από την Αστυνομία κατά τον Εμφύλιο και μετά.
2. Το ίδιο έπραξα με την Επιτροπή του ΕΑΜ του χωριού του, στο Κανλί Καστέλι, και ειδικά με τον μοναδικό επιζώντα της Επιτροπής, Διαμαντή Γιγουρτάκη. Στη συνάντησή μας ήταν παρών και ο δημοσιογράφος Γιώργης Σκαρβελάκης, στην οποία ο Δ. Γιγουρτάκης μάς διαβεβαίωσε ότι ο Μεταξάκης ανέβηκε στο βουνό το καλοκαίρι του 1943.
3. Ο συγχωριανός του Μεταξάκη Αντώνης Ξυδάκης, γιος του Γιάννη Ξυδάκη, υπεύθυνου του ΕΑΜ στο Κανλί Καστέλι, προφορικά και με επιστολή του μου επιβεβαίωσε ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας όταν οι Ιταλοί, πριν από το Σεπτέμβρη του 1943, κυνήγησαν τον Μεταξάκη ως ΕΑΜίτη και η Οργάνωση του χωριού, κυρίως ο πατέρας του ως υπεύθυνος, του έδωσε το τουφέκι, για να ανέβει στο βουνό. Τα παραπάνω, μαζί με άλλους συγχωριανούς του, τα επιβεβαίωσε και η μητέρα του Αντώνη Ξυδάκη, γυναίκα του Γιάννη Ξυδάκη.
4. Τη φωτογραφία από το Κρουσανιώτικο Βρωμονερό τη δημοσίευσα στις 12 Σεπτεμβρίου 1982 στην εφημερίδα “Αλλαγή” Ηρακλείου και μάλιστα ο τότε αρχισυντάκτης της και φίλος Ντίνος Κωνσταντόπουλος ανήρτησε στο γραφείο του αντίγραφο της φωτογραφίας, σε μεγένθυση, την οποία απολάμβαναν ανάμεσα σε άλλους και αντιστασιακοί, όπως ο Νικόδημος Κριτσωτάκης κ.ά.

Το πρωτοχρονιάτικο, επίσης, περιοδικό της Αθήνας “Ταχυδρόμος” του 1983 αφιέρωσε για τη φωτογραφία δισέλιδο ρεπορτάζ, του δημοσιογράφου Γιάννη Γεωργακάκη, του συγκροτήματος Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη (ΔΟΛ). Το ρεπορτάζ έγινε στον τόπο της μάχης, με την περιγραφή της στον δημοσιογράφο και στον γράφοντα από τον ίδιο τον Μεταξάκη. Μάλιστα, για να γράψει το ρεπορτάζ διαβεβαίωσε ότι το φωτογραφικό εργαστήριο του Δ.Ο.Λ. εξέτασε, ιδίως το χαρτί της φωτογραφίας, και διέγνωσε την εγκυρότητά της.

Επίσης, Ηρακλειώτης, κάτοικος του Λονδίνου, ανεκάλυψε την οικογένειά του Τζον Έμερσον, αλλά ήδη είχε αποβιώσει. Το ίδιο έπραξε και το BBC. Παραλλήλως, ο γιος του Σπύρου Μυσιρλή, ο Γιάννης, με επισκέφτηκε στο σπίτι, κρατώντας το περιοδικό “Ταχυδρόμος” και με πολλή συγκίνηση με διαβεβαίωσε ότι η μητέρα του, τα αδέρφια του πατέρα του και οι συγχωριανοί του αναγνώρισαν στη φωτογραφία τον Σπύρο Μυσιρλή, τον πατέρα του, που είχε σκοτωθεί σε αυτή τη μάχη.

Με αυτές τις διαβεβαιώσεις προχωρούσαμε στη δημοσίευση των απομνημονευμάτων Μεταξάκη. Ξαφνικά, το καλοκαίρι του 1983, μια ομάδα ανόμοια ιδεολογικά, πολιτικά, παλαιοί αντιστασιακοί, θέλησαν να χτυπήσουν τον Μεταξάκη και κατ’ επέκταση τη φωτογραφία. Διέδιδαν και δημοσίευαν με πολλά κείμενα και για χρόνια, συκοφαντώντας και εμένα και τον Μεταξάκη. Διέδιδαν, ψευδώς, ότι δήθεν ο Μεταξάκης δεν βγήκε ποτέ στο βουνό. Προσωπικά εμένα ότι “έστησα” τη φωτογραφία με πρόσωπα ντυμένους αντάρτικα και γερμανικά. Οτι, δήθεν, είναι σκηνή από το έργο “Το νησί των γενναίων”.

Βασικό στοιχείο των συκοφαντιών ήταν ο ανθρώπινος φθόνος, που ήταν και το συνδετικό στοιχείο της ενότητας των συκοφαντών, γιατί ήδη τη φωτογραφία την ζητούσαν, από τις επίσημες ελληνικές κρατικές υπηρεσίες, καθηγητές Πανεπιστημίου και ιδιώτες.

Η δοκιμασία ήταν πολύ μεγάλη για τον Μεταξάκη, γιατί δέχτηκε και ο ίδιος επίθεση με αχαρακτήριστες εκφράσεις από πεντέξι πρώην συντρόφους του.

Ήδη, στις 6 Σεπτεμβρίου του 1983, ο καπετάν Μπαντουβάς μού έδωσε βεβαίωση ότι ο Μεταξάκης μυήθηκε το 1942, ανέβηκε στο λημέρι του Χαμαίτη τον Αύγουστο του 1943 και έλαβε μέρος στη Μάχη της Σύμης Βιάννου, στις 12 Σεπτέμβρη 1943.

Την ίδια περίοδο, 20 Σεπτέμβρη 1983, ο γιος του Σπύρου Μυσιρλή, βλέποντας την πολεμική, μου στέλνει επιστολή με ονόματα χωριανών, του Βαγγέλη Χαιρέτη ή Κατσούφου, του Καφούση, του Μανουρά του Μανώλη, του Μιχάλη του Δακανάλη, που διαβεβαίωναν για τον πατέρα του, στη φωτογραφία.

Μου έγραφε ο Γιάννης Μυσιρλής, συγκινημένος: “Αντώνη, ας έρθουν αυτοί οι κύριοι που λένε ότι τον στήσαμε να μου τον δείξουν να τον δω κι εγώ να τον γνωρίσω, που δεν τον γνώρισα ποτέ μου. Και να πάψουν αυτοί που δεν τους ξέρω να λασπολογούν και να αφήσουν ήσυχο τον πατέρα μου εκεί που κείτεται στο Γοργολαΐνι”.

Ήταν μία περίοδος πολύ δύσκολη, μεγάλης δοκιμασίας και συκοφαντίας διά του Τύπου που κράτησε, μαζί με τις πολλαπλές δίκες που περνούσα, αρκετά χρόνια.

Την ίδια περίοδο, με αριθμ. 6 Οκτωβρίου 1983, το Ίδρυμα “Ουράνη” της Ακαδημίας Αθηνών, με πρόταση του Παντελή Πρεβελάκη, “απεφάσισε την ενίσχυση της προσπάθειας, για την συνέχιση της καταγραφής των απομνημονευμάτων των Αγωνιστών του 1940-44”. Η απόφαση δημοσιεύτηκε, μαζί με το βιβλίο Μεταξάκη, το 1984.

Το επόμενο έτος κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Ιστορίας Βασίλη Κρεμμυδά, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Ελληνική-Ευρωπαϊκή της Γ΄ Γυμνασίου και στη σελίδα 322 περιελάμβανε τη φωτογραφία της Μάχης με σχετική λεζάντα.

Αυτά τα δύο γεγονότα, όξυναν μια ομάδα τεσσάρων αριστερών αντιστασιακών, όχι κομμουνιστών, οι οποίοι τώρα απευθύνονται καταρχάς στην Ακαδημία Αθηνών, κατηγορώντας με για τη φωτογραφία και το βιβλίο Μεταξάκη ότι “αποτελούν διαστρέβλωση της αλήθειας”. Κάνουν λόγο για μηνύσεις και δήθεν θιγόμενα πρόσωπα, με αποτέλεσμα, θορυβημένοι οι Ακαδημαϊκοί, να σταματήσουν την ενίσχυση της προσπάθειας.

Επιπροσθέτως, στις 23-7-1986 πλημμυρίζουν τις εφημερίδες του Ηρακλείου, όπως και στις 25-7-86, με τίτλο “Αμφισβητείται η γνησιότητα μιας φωτογραφίας”, δημοσιεύοντας και το κείμενο που απέστειλαν στην Ακαδημία, με βαρείς χαρακτηρισμούς. Ο ένας μάλιστα εξ αυτών, το 1983, είχε πει στον Ντίνο Κωνσταντόπουλο, στην εφημερίδα “Αλλαγή”, βλέποντας τη φωτογραφία: “Κρίμα, που δεν ήμουν κι εγώ στη μάχη, να είμαι στη φωτογραφία”. Τώρα, περί άλλων φρονούσε.