Από τις 16 Απριλίου 1945, ο σοβιετικός στρατός, ύστερα από αιματηρή επέλαση, επιτέθηκε στο Βερολίνο, στο οποίο και εισέβαλε, ύστερα από βομβαρδισμό. Ο Χίτλερ, που είχε αναλάβει προσωπικά την άμυνά του, δεν κατόρθωσε να αντέξει την επίθεση. Έτσι, στις 30 Απριλίου 1945, και ενώ οι Σοβιετικοί είχαν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από την Καγκελαρία, ο Χίτλερ αυτοκτόνησε και ο θάνατός του γνωστοποιήθηκε την επομένη.
Ο διάδοχος του Χίτλερ, ναύαρχος Ντένιτς, κατ’ αρχάς θέλησε να συνθηκολογήσει με τους Αγγλοαμερικανούς. Ο αρχιστράτηγος, όμως, των Δυτικών Αϊζενχάουερ αντελήφθη ότι η όποια μονομερής συμφωνία, χωρίς τη συμμετοχή των Σοβιετικών ήταν επισφαλής.
Κι αυτό γιατί, ενώ ήδη από τις 7 Μαΐου, μια γερμανική αντιπροσωπεία με τον στρατηγό Γιολντ, αρχηγό του γενικού επιτελείου της Βέρμαχτ, είχε υπογράψει, στη γαλλική πόλη Ρέιμς, την πράξη της άνευ όρων συνθηκολόγησης της Γερμανίας, ενώπιον της αντιπροσωπείας των Συμμάχων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο σοβιετικός στρατηγός Σουσλοπάροφ, απαίτηση του Στάλιν, συνέπεια των ως άνω, ήταν η όποια συμφωνία να γίνει στο Βερολίνο, στις 8 Μαΐου 1945.
Έτσι, στις 00:43, ώρα πρωινή της 9ης Μαΐου 1945, υπεγράφη η συμφωνία παράδοσης του γερμανικού στρατού, από τη γερμανική Διοίκηση, την Ανωτάτη Διοίκηση του Κόκκινου Στρατού και την Ανωτάτη Διοίκηση των Δυτικών Δυνάμεων. Από την ΕΣΣΔ, αντιπρόσωπος ήταν ο στρατάρχης Ζούκωφ, από την Αγγλία ο στρατάρχης της αεροπορίας Α. Τέντερ, από τις ΗΠΑ ο στρατηγός Σπάατς και από τη Γαλλία ο στρατηγός Ντε Λατρ ντε Τασινύ.
Στην Κρήτη, όμως, όπου η «οχυρά θέση» Χανίων είναι η τελευταία γερμανοκρατούμενη περιοχή της Ευρώπης, οι Αντιστασιακές Οργανώσεις του νησιού, E.A.M. και Ε.Ο.Κ., ενδιαφέρονταν ήδη από τις 2 Μαΐου για το κενό που θα δημιουργήσει η επικείμενη συνθηκολόγηση των εμπολέμων.
Γι’ αυτό, και ύστερα από τις πρώτες επαφές, μεταξύ Γερμανών και Συμμάχων, το E.A.M., η Ε.Ο.Κ. και το K.K.E. υπογράφουν «πρωτόκολλον συμφωνίας» να υπακούσουν «εις τας διαταγάς της νομίμου Ελληνικής Κυβερνήσεως».
Στις 8/9 Μαΐου, λοιπόν, που συνθηκολογεί η Γερμανία και παραδίδεται άνευ όρων στους Συμμάχους, από κοινού, Σοβιετικούς και Δυτικούς, την ίδια ημέρα, με προσωπική εντολή του αρχιστράτηγου της Μεσογείου Αλεξάντερ, φθάνει στην Κρήτη ο Άγγλος ταξίαρχος Kirkham, για να διαπραγματευτεί με τους Γερμανούς, σε συνεργασία με τις Ελληνικές Αρχές, την παράδοσή τους.
Οι Βρετανοί έρχονται στην Κνωσό, στη γνωστή «Βίλα Αριάδνη» του αρχαιολόγου Evans και συναντώνται με τον Άγγλο πράκτορα Tom Dunbabin, τον Έλληνα στρατιωτικό διοικητή Κρήτης και υποστράτηγο Γεώργιο Φουντουλάκη, ως εκπρόσωπο της Κυβέρνησης και τους ανακοινώνει τον προορισμό του.
Μεσολαβητής είχε αναλάβει ο επίσκοπος – γενικός διοικητής Κρήτης Αγαθάγγελος, ο οποίος είχε επαφή με τους Έλληνες και Βρετανούς εκπροσώπους, καθώς και με τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης Bendhak.
Έτσι, στις 22:30 της 9ης Μαΐου, στη «Βίλα Αριάδνη» της μινωικής πρωτεύουσας, αρχίζει η σύσκεψη για τη συνθηκολόγηση. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 10ης Μαΐου ο Γερμανός διοικητής Βendhaκ, ο Άγγλος ταξίαρχος Kirkham και ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης Γ. Φουντουλάκης, ως εκπρόσωποι των χωρών τους υπογράφουν την συνθήκη ειρήνης. H επιλογή της Κνωσού ως τόπου συνθηκολόγησης δεν ήταν τυχαία, είχε σχέση με τον ειρηνικό χαρακτήρα του μινωικού πολιτισμού, του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Μια άλλη σελίδα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας άρχιζε τότε, με την τελευταία αυτή πράξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ευρώπη. Ουσιαστικά, βέβαια, στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, με την ήττα της Ιαπωνίας και τη Διάσκεψη του Πότσνταμ, με επικεφαλής τον Τρούμαν, Τσόρτσιλ και Στάλιν, έληξε διεθνώς ο Πόλεμος. Όχι, όμως, δυστυχώς και για την Ελλάδα.
Κι αυτό, γιατί υπήρχε, νωρίτερα, από την άνοιξη του 1944, την ίδια περίοδο της Απαγωγής Κράιπε, η συμφωνία Χίτλερ και Άγγλων, που μνημονεύεται από τον Γερμανό στρατηγό Albert Speer, για τη χρησιμοποίηση του γερμανικού στρατού των νησιών εναντίον του ΕΛΑΣ. Ο νέος κίνδυνος για τους Άγγλους είναι τώρα οι κομμουνιστές και η Σοβιετική Ένωση.
Ήδη, στον πρώτο όρο της συμφωνίας παράδοσης των εν Κρήτη γερμανικών και ιταλικών δυνάμεων, στην Κνωσό, ο Γερμανός Διοικητής φρουράς Κρήτης «θέτει άνευ όρων εαυτόν και τας δυνάμεις ταύτας εις την διάθεσιν του ανωτάτου συμμάχου διοικητού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων».
Στο άρθρο 6, μάλιστα, του Παραρτήματος της συνθηκολόγησης αναφέρεται ότι «ο Γερμανός διοικητής θα ανακτήση άπαντα τα όπλα και πυρομαχικά από πρόσωπα ελληνικής εθνικότητας».
Μέχρι δε να φύγουν οι Γερμανοί, «ο Γερμανός διοικητής θα ευθύνεται διά την διατήρησιν της πειθαρχίας τών υπό διοίκησιν ή έλεγχόν του δυνάμεων». Οι Γερμανοί θα παραμένουν ένοπλοι, κάνοντας εξορμήσεις με τανκς, από τον τομέα «Οχυρά Θέση Χανίων», χτυπώντας αντάρτες και πολίτες, όπως στην Παναγιά Χανίων (11-14 Νοεμβρίου 1945 και Βαφέ 8 Δεκεμβρίου). Ο Hagen Fleischer, μάλιστα, κάνει λόγο για περίεργη «αγγλο-γερμανική συγκυριαρχία στα Χανιά», έως τον Ιούλιο του 1945.
Ο στόχος πια των Άγγλων, παρά τη συμφωνία της Κνωσού, ήταν η δημιουργία νέων συνθηκών στην Ελλάδα, που θα οδηγήσουν στον τραγικό Εμφύλιο.
Εν τούτοις, η 10η Μαΐου 1945 δεν παύει να σηματοδοτεί την απαρχή της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ειρήνης, μιας από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια που γνώρισε η πολύπαθος Ευρώπη, εκτός, δυστυχώς, από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, των τελευταίων ετών. Μια ημερομηνία που μνημονεύουμε από τις 15 Μαΐου 1999 και η οποία, παρά τις όποιες εύλογες διαφορετικές προσεγγίσεις, δεν πρέπει από την Τοπική Ιστορία και τους πολιτικούς-πολιτειακούς φορείς να ξεχαστεί.
Πηγές:
(1) Αντ. Σανουδάκη, Εκκλησία και Αντίσταση, εκδ. Κνωσός, Αθήνα, 1993.
(2) Στ. Δ. Μυλωνάκη, Εκκλησία Κρήτης, Γερμανική Κατοχή 1941-1945, τύποις Κ. Μαριδάκη, Χανιά 1948.
(3) Αντ. Σανουδάκη, Ζαχ. Μπαντουβά, Ο ήλιος είχε σκοτεινιάσει, εκδ. Κνωσός, Αθήνα 1991.
(4) Γ. Κάββου, Γερμανοϊταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, Ηράκλειο 1991.
(5) (5) Στ. Γ. Βλοντάκη, Η οχυρά θέσις Κρήτης, Αθήνα 1976.
Ο Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας