Ο Νίκος Καζαντζάκης στον πάντα επίκαιρο, εκφραστικό και επόμβριο λόγο του, αφήνει να ξεχυθεί η αγάπη και το πάθος του για την Κρήτη, όταν λέει: «Θαρρώ πως τίποτα δεν αγαπώ στον κόσμο σαν την Κρήτη. Όταν τη συλλογιέμαι ορκίζομαι μέσα μου να μην κάνω ποτέ μου μια πράξη ταπεινή για να την ντροπιάσω». Ο διδακτικός και μεστός σε περιεχόμενο αυτός λόγος του Καζαντζάκη είναι γεμάτος υπερηφάνεια και λατρεία για τον γενέθλιο τόπο του.
Στέκεται ακόμα και λειτουργεί ως οδηγητής και φωτεινός σηματοδότης για όλους εμάς τους Κρητικούς. Ο συμπυκνωμένος αυτός λόγος μας υποχρεώνει να κάνουμε μια ενδοσκόπηση και να διερωτούμαστε συνεχώς, αν και σε ποιο βαθμό είμαστε αποδέκτες της μεγάλης και ωφέλιμης αυτής για την Κρήτη συμβουλής.
Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν ορισμένες περιπτώσεις, που, αν και δεν συμβιβάζονται με το χαρακτήρα του Κρητικού, όμως σ’ ένα βαθμό συμβαίνουν στην πραγματικότητα με δυσάρεστες συνέπειες και λυπηρά επακόλουθα.
Η ανυποληψία της ανθρώπινης ζωής. Παρατηρείται δυστυχώς το φαινόμενο να προκύπτει κάποια αμφισβήτηση της κυριότητας μιας μικροέκτασης γης ή των συνόρων κάποιου βοσκότοπου μεταξύ γειτόνων ή και συγγενών.
Η διαφορά αυτή σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνά τα όρια της λογικής και της ψυχραιμίας, αφού την επίλυσή της την αναθέτουν στα όπλα, που ως φαίνεται αφθονούν στην Κρήτη. Αυτό σημαίνει ότι το ελάχιστο αυτό κομμάτι γης έχει μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ζωή, η οποία αφαιρείται.
Επακολουθούν τα δικαστήρια, το συνοδευτικό πένθος και το ανεξάντλητο μίσος μεταξύ ατόμων και οικογενειών.
Το μίσος αυτό μπορεί να φτάσει μέχρι τα όρια του τάφου και να λειτουργήσει ως τυμβωρυχία. Πρόσφατα σημειώθηκε βεβήλωση τάφου, αφού ξηλώθηκε επιτάφια πλάκα, στην οποία είχαν χαραχθεί έμμετρα λόγια αποχαιρετισμού σε πρόσφατα θανόντα άτομο.
Αυτά συμβήκαν σε ορεινό χωριό της Κρήτης, που είναι γνωστό, εγώ όμως διστάζω να το κατονομάσω και αιτία είναι η πλούσια ιστορία του, καθώς και η μεγάλη και αναγνωρισμένη εθνική του προσφορά. Κοντά στη λογική αυτή εντάσσεται και το κάψιμο ενός ή περισσότερων αυτοκινήτων για λόγους εκδίκησης ή αντεκδίκησης.
Η εγκληματική πράξη της αυτοχειρίας. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονίας του Κέντρου Ηρακλείου για την πρόληψη αυτοκτονιών, οι περιφέρειες με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας από την αιτία αυτή είναι η Κρήτη, η Θεσσαλία και η Αττική. Οποιαδήποτε κι αν είναι η αιτία αυτοκτονίας, δεν λύνει το πρόβλημα αλλά αντίθετα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα.
Ο βίαιος τερματισμός της ζωής δημιουργεί ηθικές και υλικές συνέπειες στην οικογένεια αλλά και τον στενότερο συγγενικό και φιλικό κύκλο.
Ας μη λησμονούμε μεταξύ των άλλων, ότι το δικαίωμα της ζωής είναι ένα δικαίωμα αναφαίρετο. Έτσι η αυτοκτονία δεν είναι θέμα τόλμης αλλά ατολμίας και δειλίας απέναντι στα προβλήματα της ζωής, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίζονται όσο δύσκολα κι αν είναι, όπως μας έρχονται και όχι όπως τα θέλουμε.
Ο αριθμός των τροχαίων ατυχημάτων. Στην ίδια λογική πειθαρχεί και ο μεγάλος αριθμός τροχαίων ατυχημάτων, όπου επίσης υποβαθμίζεται και κινείται σε χαμηλή βάση η αξία της ζωής του άλλου. Εδώ βέβαια υπεισέρχεται κι ένας άλλος παράγοντας, τον οποίον επικαλούμαστε, με σκοπό την υπεκφυγή και την αυτοαπαλλαγή.
Και ο παράγοντας αυτός που επικαλούμαστε είναι η κακή κατάσταση της δημόσιας οδοποιίας. Η νυχτερινή οινοποσία, η υπερβολική ταχύτητα, η έλλειψη προστατευτικών μέσων, που είναι η κύρια αιτία απενοχοποιούνται «ελαφρά τη καρδία», αφού αυτά δεν φταίνε. Όταν όμως φταίνε όλοι οι άλλοι εκτός από μας, είναι δύσκολο να διορθώσουμε τις αδυναμίες μας.
Η επιδεικτική οπλική παρουσία σε γάμους, βαφτίσεις και άλλες εκδηλώσεις. Η χρήση των όπλων και η ρίψη μεγάλου αριθμού σφαιρών εξακολουθεί να συμβαίνει και σήμερα σε ορεινά κυρίως χωριά της Κρήτης.
Δεν απολείπει ακόμα και ο συναγωνισμός για το ποιος έριξε περισσότερες σφαίρες, χωρίς να εκτιμάται ο κίνδυνος ότι κάποια αδέσποτη σφαίρα μπορεί να πλήξει ανυποψίαστο άτομο. Και η κατοχή και χρήση όπλου καλύπτει και άλλους τομείς. Οι μεταλλικές συνήθως πινακίδες που μας κατευθύνουν σε κάποια πόλη ή χωριό, γίνονται στόχος ευθύβολης ρίψης σφαιρών.
Εκεί οφείλεται η διάτρητη όψη που εμφανίζουν, με τον κίνδυνο που κρύβεται πίσω απ’ αυτές. Παρουσιάζεται ακόμα το φαινόμενο να αναγράφεται και η ποδοσφαιρική ομάδα του καταγραφέα με μεγαλογράμματη μορφή, για να καλυφθεί πλήρως η όψη της πινακίδας.
Οι πινακίδες με το βαρύ τραυματισμό τους στέκονται με το ρόλο του βωβού καθοδηγητή. Ορισμένα μεγάλα ιδρύματα χρησιμοποιούν μικρή πινακίδα που προσκολλάται κάτω από τη μεγάλη, που η αθλιότητά της δε βοηθά τον επισκέπτη.
Το μοναδικό ευανάγνωστο τμήμα πινακίδας είναι η πίσω όψη, στην οποία αναγράφονται οι ποινές εκείνων που τις καταστρέφουν ή τις αλλοιώνουν και ο σχετικός ανεφάρμοστος νόμος της παράβασης.
Η κακή συνήθεια της ζωοκλοπής. Η ζωοκλοπή, που αποτελεί κατάλοιπο των χρόνων του τουρκικού δεσποτισμού, εξακολουθεί να υπάρχει σε τμήματα των ορεινών κυρίως πληθυσμών της Κρήτης.
Σε πολύ παλιότερες εποχές, που κυριαρχούσε η φτώχεια και η ανάγκη διατροφής της πολυμελούς οικογένειας, η ζωοκλοπή είχε κάποιο δικαιολογητικό λόγο. Σήμερα όμως με το ένα ή δύο παιδιά, με τις εισπραττόμενες ενισχυτικές επιδοτήσεις, το φαινόμενο της ζωοκλοπής κινείται πέρα από κάθε λογική και σκοπιμότητα.
Σκοπός της είναι η αύξηση του ζωικού κεφαλαίου του κλέφτη ή η παράνομη πώληση των ζώων με άμεση οικονομική ωφέλειά του ή η εκδίκηση του θύματος, χωρίς να αποκλείεται και η μαζική σφαγή. Όποιοι και αν είναι οι λόγοι, δεν παύει η διαιωνιζόμενη αυτή κακή συνήθεια να μην περιορίζεται σε ένα άτομο ή σε ένα χωριό, αφού χρεώνεται δίκαια ή άδικα ολόκληρη η Κρήτη από την παραβατική και ανεπίτρεπτη αυτή συνήθεια.
Ο ποδοσφαιρικός φανατισμός και τα επακόλουθά του. Η υποστήριξη της ομάδας, στην οποία ανήκει ο καθένας, καλλιεργεί πολλές φορές την υπερβολική έξαψη, με αποτέλεσμα να επακολουθούν έκτροπα, που μπορεί να στοιχίσουν και τη ζωή του άλλου. Βέβαια η επικίνδυνη ή βλαπτική αυτή συνήθεια ενδημεί σε όλα τα ποδοσφαιρικά γήπεδα.
Πριν λίγα χρόνια είχαμε θύμα αυτού του πάθους σε γήπεδο του Ηρακλείου, όταν οπαδός αντίπαλης ομάδας με τα συνθήματά του χτυπήθηκε και κατέληξε τελικά. Και στις περιπτώσεις αυτές απαξιώνεται και υποβαθμίζεται το αναφαίρετο δικαίωμα της ζωής, αφού η χρήση του βρίσκεται στη διάθεση του καθενός μας. Το θέμα με την ιδιαίτερη σοβαρότητά του αξίζει να μας προβληματίσει προς αποτροπή παρόμοιων περιστατικών.
Η φθοροποιός δράση κατά των κάθε μορφής μνημείων. Δεν είναι ασυνήθιστες οι περιπτώσεις αναγραφής συνθημάτων ή άλλων φράσεων στα τείχη, που ο χρόνος σεβάστηκε τον ιστορικό τους ρόλο. Αυτό βέβαια συμβαίνει και σε άλλα μνημεία με τη δική τους αξιακή παρουσία. Ας μην ξεχνούμε, ότι τα μνημεία αυτά έχουν τις δικές τους αρχαιολογικές ή ιστορικές διαστάσεις και δεν είναι βιομηχανικά παράγωγα προς χρήση ή εύκολη αντικατάσταση.
Μέσα από τα μνημεία αυτά ταξιδεύει η μαθιά της μνήμης και μας συνδέει μ’ ένα παρελθόν. Και υπόλογοι δεν είναι μόνο οι κατ’ επάγγελμα βεβηλωτές αλλά και όλοι εμείς που αντιμετωπίζουμε αδιάφορα ίσως την περιπέτεια αυτή.
Οι φρεσκοβαμμένοι τοίχοι ιδιωτικών ή δημόσιων καταστημάτων αποτελούν επίσης πρόσφορο έδαφος για αναγραφή συνθημάτων. Και το ανορθόγραφο της γραφής με το χαμηλό περιεχόμενο των συνθημάτων προσδίδουν την πνευματική υποδομή όχι μόνο των καταγραφέων αλλά και εκείνων που δεν παίρνουν τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα.
Η ενεργοποίηση σκληρών μέτρων και προστίμων από πλευράς των υπεύθυνων υπηρεσιών θεωρούνται απαραίτητα. Οι εντυπώσεις που αποκομίζουν οι επισκέπτες μας βλέποντας τις μουτζουρωμένες επιφάνειες δεν είναι κολακευτικές, καθώς θα ’πρεπε. Το καθαρό και ανόθευτο πρόσωπο της Κρήτης επιβάλλεται να αποτελέσει για όλους μας κανόνα ζωής. Αυτό δείχνει το σεβασμό στον εαυτό μας αλλά και στους άλλους.
Το τουριστικό πρόσωπο της Κρήτης. Οι άριστες περιβαλλοντικές συνθήκες τις οποίες συγκεντρώνει η Κρήτη σε συνδυασμό με τις μοναδικές αρχαιότητες, την πλούσια ιστορία και τη χαρακτηριστική φιλοξενία, αποτελούν τον κυριότερο πόλο έλξης του ποιοτικού κυρίως τουριστικού ρεύματος.
Βασικό στοιχείο στην αύξηση του τουρισμού αποτελούν μεταξύ των άλλων και οι εντυπώσεις που αποκομίζουν οι επισκέπτες μας, με την παραπέρα διάδοσή τους στους τόπους καταγωγής τους. Από τις εντυπώσεις αυτές πιστώνεται ή ανάλογα χρεώνεται ο κλάδος του τουρισμού, με τις γνωστές ευεργετικές οικονομικές του διαστάσεις.
Η περαστική Αργεντινή τουρίστρια, που πρόσφατα είχε προσβληθεί από τον κορωναϊό, μεταφέρθηκε στο Βενιζέλειο νοσοκομείο, όπου με τη φροντίδα των γιατρών σώθηκε τελικά. Η ευγνωμοσύνη, οι ευχαριστίες και ο καλός λόγος που βγήκε από τα χείλη της και πήρε διαδικτυακή μορφή, υπηρετεί πρώτα τον ανθρωπισμό αλλά και τον τουρισμό, την αύξηση του οποίου επιδιώκουμε.
Πριν λίγα χρόνια μια Αμερικανίδα χτυπήθηκε από πασχαλινό βεγγαλικό σε κάποιο κυκλαδίτικο νησί και μεταφέρθηκε λόγω της σοβαρότητας της κατάστασής της σε νοσοκομείο του Ηρακλείου. Με την ιατρική φροντίδα έγινε καλά.
Η παραμονή της βέβαια κράτησε πολλές μέρες στο θάλαμο της εντατικής θεραπείας. Πέρα από την ιατρική βοήθεια, προσφέρθηκαν στην άγνωστη επισκέπτρια διάφορα δώρα, όπως βιβλία και αναμνηστικά της Κρήτης.
Την ικανοποίησή της την έκανε τελικά ευχαριστίες στους Κρητικούς, που δημοσιεύτηκαν σε όλες τις εφημερίδες της Κρήτης. Εκτός από την ανθρώπινη αυτή συμπεριφορά ο τοπικός τουρισμός έχει το μερδικό του.
Όμως ο ξάστερος κρητικός ουρανός καλύπτεται καμιά φορά από μαύρα σύννεφα. Χαρακτηριστική περίπτωση αφορά τον σχετικά πρόσφατο φόνο της Αμερικανίδας καθηγήτριας της Βιολογίας. Ο τρόπος σύλληψης, εκτέλεσης και απόρριψης του πτώματός της κατατάσσει την πράξη αυτή στα πιο ειδεχθή και αποτρόπαια εγκλήματα.
Ο δράστης, άτομο με προφανείς σχιζοφρενικές ψυχώσεις, διέπραξε το ανομολόγητο έγκλημά του με τον πιο κυνικό τρόπο, και πέρα από την απώλεια μιας ζωής, που πήρε παγκόσμιες διαστάσεις, χρεώθηκε και ο λογαριασμός της Κρήτης.
Επιβάλλεται να συνειδητοποιήσουμε ότι αυλή μας δεν είναι η αυλή του σπιτιού μας αλλά ολόκληρη η Κρήτη, την οποία πρέπει να βλέπουμε σαν τα μάθια μας, όπως επιτάσσουν οι καλές ανθρώπινες σχέσεις και οι συνθήκες κάθε εποχής. Ας μην ξεχνούμε τον Καζαντζάκη, που δεν ήθελε να κάμει μια πράξη ταπεινή για να την ντροπιάσει. Η ωφέλεια είναι καθολική.
* Ο Γ. Παναγιωτάκης είναι συγγραφέας – ιστορικός ερευνητής