Μελετώντας τους αρχαίους πολιτισμούς, μελετούμε τους εαυτούς μας και μαθαίνουμε από το παρελθόν και το παρόν.
Η Κρήτη αποτελεί ένα τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με μια μακραίωνη και πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Παρ’ ότι λίγα είναι γνωστά για την Προμινωική εποχή (δηλαδή πριν από το ca 3200 π.Χ.), σοβαρές ιστορικές, αρχαιολογικές και άλλες ενδείξεις παραπέμπουν σε μια αναδυόμενη πολιτιστική έκρηξη από στην αρχή της Παλαιοανακτορικής περιόδου (ca 2000 π.Χ.) και κυρίως κατά την Νεοανακτορική περίοδο (ca 1700 π.Χ.) στην Κρήτη.
Εκείνη η πολιτιστική έκρηξη αφορούσε πολιτιστικά και επιστημονικά θέματα, όπως η αρχιτεκτονική, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, ο υγιεινός και καλαίσθητος τρόπος ζωής, η πρόοδος στη γεωργία, στη δασοπονία και στη ναυτιλία, η οδοποιία και η περιβαλλοντική και κοινωνική ευαισθησία. Αν και το κλίμα της Κρήτης δεν μεταβλήθηκε ουσιαστικά από τότε μέχρι σήμερα, αυτή η πολιτιστική άνθιση φαίνεται ότι ήταν εντονότερη κατά τη διάρκεια των σχετικά ψυχρών και υγρών περιόδων (Angelakis and Spyridakis, 1996).
Παρ’ αυτά οι Μινωίτες και άλλοι μετέπειτα Προιστορικοί και αρχαίοι Έλληνες (όπως οι Μυκηναίοι και οι Αρχαϊκοί και Κλασικοί Έλληνες) επέλεγαν να ζούνε σε ξηρούς και θερμούς τόπους για λόγους προστασίας και υγείας.
Ιστορικά, οι περίοδοι έντονης κοινωνικής ανάπτυξης και πολιτιστικών εκρήξεων, όπως και τα κριτήρια επιλογής των θέσεων εγκατάστασης και ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών, σχετίζονταν επίσης με την ασφάλεια, την καλαισθησία και το περιβάλλον, την επάρκεια τροφών και κυρίως τη διαθεσιμότητα υδατικών πόρων (Angelakis, 2017 και Angelakis and Spyridakis, 1996).
Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν ακόμη περισσότερο, τόσο που αποτελούν μοναδικό παράδειγμα σε όλο το κόσμο. Ακολουθούν δυο σχετικά παραδείγματα, που αφορούν:
(α) Τα έργα αποχέτευσης και αποστράγγισης. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Ιταλός συγγραφέας και υγειονολόγος Angelo Mosso επισκέφθηκε τη βίλλα της Αγίας Τριάδας στη Φαιστό κατά τη διάρκεια μιας έντονης νεροποντής και παρατήρησε ότι το αποχετευτικό σύστημα λειτουργούσε τέλεια (Εικόνα 1). Ο Mosso (1907), κατέγραψε το περιστατικό αναφέροντας ότι: Αμφιβάλλω αν υπάρχει άλλη περίπτωση αποχετευτικού συστήματος ομβρίων νερών, που να λειτουργεί 4000 χρόνια μετά την κατασκευή του.
Επίσης σε ένα απόσπασμα από άρθρο του Αμερικανού Υγιεινολόγου Gray (1940) αναφέρεται ότι: Ακούμε συχνά να μιλούν για τη “σύγχρονη υγιεινή” σαν κάτι που αναπτύχθηκε πρόσφατα και φαίνεται να υπάρχει μια κρατούσα ιδέα ότι η αστική αποχέτευση είναι κάτι πολύ σύγχρονο, που καθιερώθηκε κάπου στα μέσα του τελευταίου [19ου] αιώνα. Ίσως αυτές οι ιδέες προσπαθούν να ενδυναμώσουν μια κάπως κλυδωνισμένη υπερηφάνεια στο σύγχρονο πολιτισμό […..].
Όμως όταν εξετάζονται υπό το φως της ιστορίας προκύπτει ότι είναι κάθε άλλο παρά νέες ή πρόσφατες είναι. Πράγματι, υπό το φως της ιστορίας, προκαλεί κατάπληξη, αν όχι πικρία, το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει προχωρήσει τόσο ελάχιστα, ίσως και καθόλου, σε περίπου τέσσερις χιλιάδες χρόνια […]. Οι αρχαιολόγοι ερευνητές του Μινωϊκού χώρου καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι είχαν προχωρήσει πολύ προς την άνετη και υγιεινή διαβίωση, με έναν ιδιαίτερο βαθμό ομορφιάς και πολυτέλειας […]. Και αυτό επιτεύχθηκε περίπου τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν.
(β) Την τεχνολογία δρόμων. Οι Μινωϊτες ήταν πρωτοπόροι στην ανάπτυξη υποδομών οδικής τεχνολογίας. Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο κεντρικός δρόμος της Μινωϊκής πόλης Παλαίκαστρου Σητείας και ο Βασιλικός δρόμος, γνωστός και ως ο πρώτος Ευρωπαϊκός δρόμος, που συνδέει την Κνωσό με το μικρό ‘’ανάκτορο’’ (Εικ. 2).
Οι βασικές αρχές και οι κανόνες σχεδιασμού και κατασκευής τεχνικών έργων, όπως αυτών της Μινωικής εποχής, βελτιώθηκαν περαιτέρω κατά τους ιστορικούς χρόνους και ιδιαίτερα κατά την Κλασσική και Ελληνιστική περίοδο.
Είναι λυπηρό ότι αυτά και πολλά άλλα διδάσκονται σε αρκετά Πανεπιστήμια, κυρίως σε Πολυτεχνεία του Πλανήτη, αλλά δυστυχώς όχι της χώρας μας. Επίσης αρκετοί Ευρωπαίοι, Αμερικάνοι και άλλοι ξένοι επιστήμονες έχουν ασχοληθεί και ασχολούνται με τον Μινωικό πολιτισμό και τον έχουν αναδείξει έναν από τους σημαντικότερους Προϊστορικούς πολιτισμούς (Khan et al., 2020).
Τελευταία Καθηγητές από Πανεπιστήμια του Wuhan της Κίνας ασχολούνται ενεργά με τον Μινωικό πολιτισμό (Xiao Yun and Angelakis, 2018). Εγώ είχα τη τύχη να τον διδαχθώ στην Πολυτεχνική σχολή του Πανεπιστημίου Davis, της Καλιφόρνιας. Γοητεύθηκα και τα τελευταία 40 χρόνια έχω επισκεφθεί και ασχοληθεί σχεδόν με το σύνολο των Μινωικών τόπων. Σε επόμενο άρθρο μου θα συνεχίσω με τον Μινωικό Εθνικό Δρόμο Κρήτης.
Σχετική βιβλιογραφία
Angelakis, A. N. (2017). Hydro-technologies in Minoan Era. Water Sci. and Techn. Water Supply 17 (4): 1106-1120, DOI: 10.2166/ws.2017.006.
Angelakis, A. N. and Spyridakis, S. V. (1996). The status of water resources in Minoan times – A preliminary study. In: Diachronic Climatic Impacts on Water Resources with Emphasis on Mediterranean Region (A. Angelakis and A. Issar, Eds.). Springer-Verlag, Heidelberg, Germany, pp. 161-191.
Gray, H. F. (1940). Sewerage in ancient and medieval times. Sewage Works Journal 12 (5):939–946.
Khan, S., Dialynas, E. G., Kasaraneni, V. K., and Angelakis, A. N. (2020). Similarities of Minoan and Indus Valley Hydro-technologies. Sustainability 2020, 12(12), 4897;
https://doi.org/10.3390/su12124897.
Mosso, A. (1907). Escursion in el Mediterraneo e gliscavi di Creta. Treves, Milano, Italy.
Xiao Yun, Z. and Angelakis, A. N. (2018). Chinese and Greek Ancient Urban Hydro-technologies: Similarities and Differences. Water Supply 18 (6): 2208-2223, https://doi.org/10.2166/ws.2018.038