Η φιλία από την παιδική ηλικία δημιουργεί ισορροπημένους πολίτες, αναπτύσσει το συναίσθημα της ασφάλειας και ένα ισχυρό σύστημα αναφοράς για τους νέους ανθρώπους στην ενήλικη ζωή.
Ο Κικέρων, επίκαιρος όσο ποτέ
Ο φιλόσοφος Κικέρων στο έργο του «Περί Φιλίας» (De amicitia) ορίζει τη φιλία ως πιο σημαντική από τη συγγένεια γιατί στη φιλία η αγάπη είναι ο συνδετικός κρίκος. Η φιλία στη συγγένεια δεν μπορεί να είναι βιώσιμη από τη στιγμή που ίσως να μην υπάρχει αγάπη. Άλλωστε η ίδια η ρίζα της λέξης το αποδεικνύει περίτρανα: στην ελληνική γλώσσα «φιλία» σημαίνει αγάπη και στη Λατινική το ρήμα “amo” σημαίνει «αγαπώ», άρα η έννοια της amicitia εγκιβωτίζει την αγάπη, ενδεχομένως το σεβασμό, κι ίσως ο σεβασμός να είναι μία απαραίτητη προϋπόθεση για την φιλία.
Η ανοιχτή επικοινωνία είναι επίσης μια κύρια προϋπόθεση, όπως επίσης η αρετή και η εμπιστοσύνη στο να προφυλάσσεις και να προστατεύεις τον φίλο ή τη φίλη. Γι’ αυτό οι παιδικές φιλίες αναμφίβολα παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση των νέων ανθρώπων, όπως οι ειδικοί παιδοψυχολόγοι, πολύ συχνά επισημαίνουν στη βιβλιογραφία.
Προς τούτο, η επιλογή του αντίστοιχου θέματος στις επαναληπτικές εξετάσεις των ημερησίων και εσπερινών επαγγελματικών λυκείων της χώρας μας στα Νέα Ελληνικά. Το Υπουργείο επέλεξε ένα μη-λογοτεχνικό κείμενο από το βιβλίο της κ. Αλεξάνδρας Καππάτου «Γνωρίστε το παιδί σας» και ένα λογοτεχνικό κείμενο από το μυθιστόρημα της Ζωρζ Σαρρή «Όταν ο ήλιος…».
Οι παιδικές φιλίες, το νέο θέμα στις επαναληπτικές Πανελλήνιες Εξετάσεις
Ο συγχρωτισμός με τους συνομηλίκους, σύμφωνα με την Αλεξάνδρα Καππάτου, αυτό είναι το κλειδί της προσωπικής ωρίμανσης και της κοινωνικής ένταξης. Οι παιδικές φιλίες λειτουργούν ως μία προσομοίωση της ενήλικης ζωής με όρους ίσης συμμετοχής και επικοινωνίας στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Και οι γονείς πρέπει να ενισχύουν την αντίστοιχη εμπλοκή με άτομα από το περιβάλλον του παιδιού τους. Επίσης, το απόσπασμα από το λογοτεχνικό έργο της Σωρζ Σαρρή ασχολείται με τη γυναικεία φιλία τεσσάρων κοριτσιών από το σχολείο σε ένα Γυμνάσιο Θηλέων την περίοδο της Κατοχής. Πρόκειται για άλλες εποχές, πιο ρομαντικές και πιο αθώες.
Τα δύο κείμενα έθεσαν το ζήτημα από τη στιγμή που σήμερα μετέωρο παραμένει το πώς μπορεί να γίνει πράξη σε μια κοινωνία αλληλοσυμφέροντος, κοινωνικής και μορφωτικής περιθωριοποίησης, αλλά και εξαπάτησης. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν στην Α΄ Λυκείου ένας γονέας ήρθε στο σχολείο και διαμαρτυρήθηκε γιατί η συμμαθήτρια της δεκαεξάχρονης κόρης του πήγε το προηγούμενο απόγευμα στο σπίτι τους, χωρίς να το επιθυμούν, ώστε να πάρει πίσω μία κασέτα που της είχε δανείσει και η κόρη του δεν είχε ακόμα επιστρέψει!
Ο γονέας ήρθε έπειτα από την παρότρυνση του παιδιού του γιατί η συμμαθήτρια έμεινε αρκετή ώρα και όχι τέσσερα-πέντε λεπτά. Φυσικά, οι καθηγητές μας δεν έγιναν βορά στην ανοησία, και η συμμαθήτρια ποτέ δεν ενοχλήθηκε.
Επομένως, όχι μόνο τα παιδιά, αλλά κυρίως η οικογένεια είναι το διακύβευμα, γιατί τα παιδιά γαλουχούνται και καθοδηγούνται από τους ενήλικες (;) γονείς τους –οι ίδιοι διατηρούν μια παλαιά μικρομεσαία επιχείρηση μέσα στο Ηράκλειο, ενώ η κόρη τους κατάφερε να γίνει εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (νηπιαγωγός). Άνθρωποι μάλλον ακατάλληλοι και γι’ αυτό η αξιολόγηση στην εκπαίδευση κρίνεται απαραίτητη στην εποχή μας, με ανάλογη υποσημείωση στην ψυχική ανάγνωση των ατόμων.
Μια αποτίμηση της κλασικής παιδείας
Οι κλασικές αξίες του ανθρωπιστικού πολιτισμού είναι σήμερα σε κρίση. Ο επικοινωνιακός άνθρωπος ασχολείται με την κατάκτηση της ατομικής του ευτυχίας, όχι με την επιβολή στον απέναντι. Οι πραγματικές φιλίες διαρκούν στο χρόνο, χωρίς εκατέρωθεν ανταλλαγές, είτε χρηματικές, είτε προσωπικές εξυπηρετήσεις, αλλά μόνο με ανιδιοτέλεια για την ίδια τη χαρά στην επικοινωνία, την κοινωνικότητα με ομοίους και ενδεχομένως μόνο με ίσους, ώστε η φιλία να είναι επιτυχημένη.
Αυτό που ζούμε σήμερα είναι ένα απόλυτο κοινωνικό τίποτα με αναγωγή της φιλίας σε επαγγελματικό επίπεδο, μάλλον αποκλειστικά για δημόσιες σχέσεις. Η ανάγνωση των κλασικών συγγραφέων και δη του Κικέρωνα για τη φιλία και τα αντίστοιχα θέματα στις εξετάσεις σε πανελλήνιο επίπεδο μπορούν να γίνουν ένα όχημα προς την ευαισθητοποίηση και αυτό να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους.
Οι ανθρωπιστικές αξίες, όπως η ίδια η παιδική φιλία για εμάς που την ζήσαμε σε νεαρή ηλικία, σαφέστατα είναι πιο ουσιαστικές από ένα online αλαζονικό post στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ή ένα τυπικό e-mail εν ψυχρώ με πολλά φιλάκια στο τέλος.
* Η Γεωργία Τσατσάνη είναι αριστούχος φιλόλογος