Σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη ότι ο πλανήτης μας δεν είναι σε θέση να φιλοξενήσει άλλους ανθρώπους, κάποιοι επιστήμονες έχουν διαφορετική γνώμη: Ότι χρειαζόμαστε περισσότερους! Στο νέο τους βιβλίο «Μετά την Κορύφωση: Πληθυσμός,
Πρόοδος και η Υπέρβαση των Ανθρώπων» (After the Spike: Population, Progress, and the Case for People) που εκδόθηκε πρόσφατα (Ιούλιος 2025), οι δημογράφοι και οικονομολόγοι Ντιν Σπίαρς και Μίχαελ Γκερούσο υποστηρίζουν, με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με όσα πιστεύαμε, ότι οφείλουμε να αγωνιούμε περισσότερο για την μείωση του πληθυσμού παρά για τον παγκόσμιο υπερπληθυσμό.
Συγκρίνοντάς την με την κλιματική αλλαγή, λένε ότι η πληθυσμιακή συρρίκνωση βρίσκεται καθ’ οδόν, και από τη στιγμή που ξεκινήσει, ίσως αποδειχτεί εξαιρετικά δύσκολο να σταματήσει. Ο μεγαλύτερος αριθμός γεννήσεων που έχει δει ποτέ ο πλανήτης ήταν το 2012, όταν γεννήθηκαν 146 εκατομμύρια παιδιά.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός συνέχισε να αυξάνεται από τότε, παρόλο που ο ρυθμός γεννήσεων έχει μειωθεί, κυρίως επειδή στα περισσότερα μέρη έχουν βελτιωθεί οι δείκτες βρεφικής και παιδικής θνητότητας. Αλλά τώρα, οι άνθρωποι κάνουν μικρότερες οικογένειες και τα επόμενα πενήντα χρόνια οι θάνατοι θα υπερβούν τις γεννήσεις.
Είναι αυτό που οι δύο οικονομολόγοι στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ώστιν, αποκαλούν «αιχμή» ή «κορύφωση» (the spike) την περίοδο απότομης αύξησης και πιθανώς της εξ ίσου απότομης μείωσης του πληθυσμού.
Ο Ντιν Σπίαρς, ο οποίος είναι επίσης ο ιδρυτής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Συμπονετικής Οικονομίας (Research Institute of Compassionate Economics), το οποίο επικεντρώνεται στην υγεία των παιδιών στο Ούταρ Πραντές της Ινδίας, έχει παρατηρήσει αυτή τη διαδικασία να συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, εκεί όπου οι γεννήσεις έχουν μειωθεί σε λιγότερα από δύο, καθώς η χώρα γίνεται όλο και πιο ευημερούσα.
Οι συγγραφείς έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν πολλές συνεντεύξεις για τις ιδέες και απόψεις που αναλύουν μέσα στο βιβλίο τους και κυρίως γιατί δεν πρέπει να υπάρχουν λιγότεροι άνθρωποι σε έναν πλανήτη, που στις μέρες μας μοιάζει να δυσκολεύεται να συντηρήσει τα οκτώ δισεκατομμύρια και γιατί οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο προτιμούν να έχουν μικρές οικογένειες.
Για μεγάλο διάστημα, όλοι πίστευαν ότι ο πλανήτης φιλοξενεί πολλούς ανθρώπους και ότι πρέπει να μειωθούν αριθμητικά. Όταν ρωτήθηκε επ’ αυτού ο Σπίαρς, απάντησε ότι η μείωση του πληθυσμού είναι το πιθανότερο σενάριο στο μέλλον. Σε λίγες δεκαετίες, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταματήσει να αυξάνεται και ύστερα θα αρχίσει να μειώνεται, και είναι αμφίβολο αν αυτή η τάση αντιστραφεί.
Ένα μεγάλο ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται μπροστά μας, είπε, είναι αν το επιθυμούμε αυτό ή πρέπει να θέλουμε να συμβεί κάτι άλλο. Ο αριθμός-κλειδί εδώ είναι ο «δύο», λέει ο Μίχαελ Γκερούσο, ενώ σήμερα ο μέσος όρος γεννήσεων των γυναικών αντιστοιχεί σε περίπου 1,6 παιδιά στις ΗΠΑ, ή 1,4 στην Ευρώπη.
Οι άνθρωποι λαμβάνουν τις σχετικές αποφάσεις ανταποκρινόμενοι στις κοινωνίες, τους πολιτισμούς, τις οικογένειες και τις οικονομίες τους. Και για αιώνες, το ανθρώπινο γένος οδεύει προς ολοένα και χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων, από έναν παγκόσμιο μέσο όρο έξι το 1800, σε πέντε και μισό το 1900, πέντε το 1950 και λιγότερο από δύο τώρα.
Ήταν σαφέστατα μια μακροπρόθεσμη πτωτική πορεία κι όχι απλώς μια απάντηση στις άμεσες και περιρρέουσες συνθήκες. Το να σταματήσει και να αντιστραφεί αυτό θα ήταν μια δύσκολη διαδικασία, δεδομένου ότι οι κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτιστικοί και οικογενειακοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι κάνουν λιγότερα παιδιά, πιθανότατα δεν πρόκειται να εξαλειφθούν.
Κάποιοι μιλούν για τον ρόλο της αντισύλληψης, αλλά αυτή δεν πρόκειται να εξηγήσει, για παράδειγμα, γιατί το ποσοστό γεννήσεων στη Σουηδία έχει μειωθεί από 1,9 σε 1,4 την τελευταία δεκαετία. Έχουμε ακούσει ανθρώπους, λένε οι συγγραφείς, να μιλούν για απομάκρυνση από τη θρησκεία και την παράδοση, αλλά διαπιστώνουμε τα ποσοστά γεννήσεων να συγκλίνουν σε χαμηλά επίπεδα παντού στον κόσμο, σε πλούσιες και φτωχές χώρες, σε μέρη όπου η θρησκεία είναι σημαντική, σε άλλα που απομακρύνονται από τη θρησκεία, και εκεί όπου ο γάμος παραμένει σχεδόν ο κανόνας.
Μέρος της μεγάλης πρόκλησης εδώ είναι ότι οι κοινωνικοί επιστήμονες, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη σαφή κατανόηση των ακριβών αιτιών. Σε ερώτηση αν το σημερινό φαινόμενο δημιουργήσει περισσότερες συγκρούσεις για γη, νερό ή άλλους πόρους, ο Σπίαρς αναρωτάται αν θα ήταν καλύτερο για τον παγκόσμιο πληθυσμό να σταθεροποιηθεί σε κάποιο επίπεδο, ίσως σε ένα πολύ χαμηλότερο από το σημερινό.
Στο βιβλίο δίνεται πληθώρα δημογραφικών στοιχείων. Η μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού προβλέπεται να ξεκινήσει περίπου το 2080 και μέχρι τότε, πρέπει να χτίζουμε εκείνο το είδος κοινωνικής συναίνεσης, ώστε καθώς περνούν οι δεκαετίες, οι άνθρωποι να βρίσκονται σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν.
Περίπου τα δύο τρίτα των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο ζουν σε χώρες όπου το ποσοστό γεννήσεων είναι κάτω από το 2, πράγμα που σημαίνει ότι περίπου το ένα τρίτο των ανθρώπων ζει σε χώρες όπου δεν είναι. Αλλά ουσιαστικά παντού, εδώ και πολύ καιρό, τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται.
Έτσι, στην υποσαχάρια Αφρική, το ποσοστό γεννήσεων είναι τώρα 4,3, αλλά ήταν 5 το 2014 και 6,4 το 1950. Το επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην υποσαχάρια Αφρική για τα κορίτσια δεν ήταν τόσο διαφορετικό από ό,τι στην Ινδία πριν από μερικές δεκαετίες, και το ποσοστό γεννήσεων στην Αφρική δεν είναι τόσο διαφορετικό από ό,τι ήταν στην Ινδία στον ίδιο χρόνο.
Ο πληθυσμός της Αφρικής θα συνεχίσει να αυξάνεται μέσα στον 21ο αιώνα. Υπάρχουν 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζουν εκεί τώρα, και θα φτάσουν περίπου τα τρία δισεκατομμύρια στο τέλος του αιώνα. Απλώς βρίσκονται σε διαφορετικό σημείο στην πορεία προς το σημείο, όπου το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων τείνουν να συμβαδίζουν.
Αυτό που ακούμε πιο συχνά, λένε, είναι ότι οι άνθρωποι δεν κάνουν παιδιά επειδή αυτά έχουν οικονομικές απαιτήσεις πολύ υψηλότερες από ό,τι παλιότερα. Ωστόσο, όμως, δεν βλέπουμε πλουσιότερους ανθρώπους να έχουν μεγάλες οικογένειες, αλλά αντίθετα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων, και γενικώς παρατηρούμε μια μακροπρόθεσμη τάση, στην οποία, καθώς οι χώρες βιώνουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, τείνουν να έχουν χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων.
Τα βασικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν τώρα για τη σταθεροποίηση του αριθμού του πληθυσμού, ισχυρίζονται, θα απαιτούσαν σημαντική επένδυση στην αναδιοργάνωση της οικονομίας, των θεσμών και των πολιτισμών μας, για να υποστηρίξουμε και να δώσουμε προτεραιότητα στη γονική μέριμνα και τη φροντίδα, με δεδομένο το γεγονός ότι όλοι βρισκόμαστε σε μια κοινή πορεία προς την παγκόσμια και μη αναστρέψιμη μείωση του πληθυσμού!
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας