Η εργασία εκτός απο βασικό στοιχείο κοινωνικής θέσης και βιοποριστικής ανάγκης είναι και πηγή νοήματος στη ζωή του κάθε ανθρώπου. Ιστορικά ο όρος εμφανίστηκε απο τον ψυχαναλυτή Freudenberger (1975). Ορίζοντας την “επαγγελματική εξουθένωση – burn out”,αντιλαμβανόμαστε οτι υποδηλώνει μια κατάσταση συναισθηματικής και σωματικής εξάντλησης στο πλαίσιο εργασίας.
Ποιά είναι τα αίτια που προκαλούν το λεγόμενο “burn out;” Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου; Υπάρχει πρόληψη; Πόσο σημαντικός ο ρόλος της Θετικής Ψυχολογίας; Στον εργασιακό χώρο όπου οι απαιτήσεις είναι πολλές ένα άτομο μπορεί να βιώσει έντονο άγχος, το λεγόμενο “επαγγελματικό άγχος”, αφού δεν μπορεί να διαχειριστεί τις συνθήκες. Τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου, είναι η συναισθηματική εξάντληση, η αποπροσωποποίηση που εκδηλώνεται με τη δημιουργία απρόσωπων σχέσεων με μαθητές και γονείς και η έλλειψη στόχων από πλευράς εκπαιδευτικών. Καθημερινά παρατηρούμε τους δασκάλους να συγκρούονται μεταξύ τους, μάλιστα κάποιοι εξ αυτών να απογοητεύονται και να φτάνουν σε καταστάσεις αδράνειας και απάθειας.
Η συναισθηματική ακινητοποίηση του ατόμου προκαλείται από τις αυτόματες αρνητικές σκέψεις που κάνει και δίνει εκείνος την ερμηνεία στη δική του πραγματικότητα. Απαντώντας στο πρώτο ερώτημα που τέθηκε, τα αίτια όπως ο φόρτος εργασίας, το λεγόμενο “κυνήγι της ύλης”, οι κακές κτηριακές εγκαταστάσεις, η έλλειψη κινήτρων απο τους μαθητές και γενικότερα οι ποικίλες απαιτήσεις της εργασίας δημιουργούν ψυχολογική πίεση. Επίσης, η εξέλιξη του εκπαιδευτικού, ο μισθός, το ωράριο, η αλληλεπίδραση με το οικογενειακό περιβάλλον, η γνώμη του κοινωνικού συνόλου καθώς και η κριτική από τα παιδιά.
Χρησιμοποιούμε τον όρο “burn out” στην περίπτωση που έχει ξεπεράσει κάποιος το διάστημα 8-9 μήνες εξουθένωσης σωματικής και πνευματικής, αφού τότε συζητάμε για παθολογική υπόσταση.
Ένας τρόπος διαχείρισης των στρεσογόνων καταστάσεων στον εργασιακό χώρο αλλά και εκτός είναι η θετική ψυχολογία. Σε αρκετές χώρες οι στρατηγικές διαδικασίες στηρίζονται στη θετική ψυχολογία, αφού δεν υπάρχει επιτυχή μαθησιακή διδασκαλία εάν δεν υπάρχει θετική μετάδοση της γνώσης. Ένα άτομο μέσα από θετικά συναισθήματα θα σκέφτεται και θα δρά διαφορετικά, αναπτύσσοντας ιδέες και άρα διάθεση για δημιουργία, δηλαδή “χτίσιμο” ψυχικών και σωματικών πόρων.
Η θετική προσέγγιση συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη ποικίλων πνευματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, την έρευνα, τη δράστηριοποίηση και ενεργοποίηση του ατόμου, ώστε αυτόνομα μέσα από προσωπικές διεργασίες, να οδηγείται στη λύση των προβλημάτων. Εν κατακλείδι, είναι σίγουρο ότι ένα θετικότερο κλίμα θα επιφέρει και θετικότερες αντιδράσεις, στάσεις, απόψεις, συμπεριφορές και εσωτερική ικανοποίηση. Από την διερευνητική ματιά της ψυχολογίας για τη μείωση του συνδρόμου του “burn out”, η αυτοεπίγνωση λειτουργεί ως πρόληψη αλλά και αντιμετώπιση του φαινομένου.
Επαναπροσεγγίζοντας τη Θετική Ψυχολογία και για το κατά πόσο αυτή επηρεάζει τη μετάδοση της γνώσης, η συναισθηματική ευημερία δίνει την ώθηση για τις καλύτερες επιδόσεις των μαθητών αφού περιλαμβάνει την αυτοαντίληψη, την αυτοεκτίμηση, την αίσθηση ελέγχου του εαυτού και των άλλων, την ικανότητα να ανταποκρίνεται το άτομο με υγιείς τρόπους σε καθημερινές προκλήσεις και βέβαια την ενσυναίσθηση (“να μπορώ να αισθανθώ όπως ο άλλος”).
Η σφυρηλάτηση των θετικών σχέσεων και η παροχή υψηλού επιπέδου υποστήριξης σε γνωστικό και ψυχολογικό επίπεδο θα επιφέρει την πιο αποτελεσματική διαχείριση της τάξης, αφού το ψυχολογικό ενισχύει το γνωστικό επίπεδο.
Καθώς, λοιπόν, η μάθηση έρχεται μέσα από μια συγκρουσιακή διαδικασία κατά την οποία οι νέες ιδέες έρχονται σε σύγκρουση με τις ήδη υπάρχουσες σχηματισμένες γνώσεις του μαθητή, ο εκπαιδευτικός αναλαμβάνει να ενισχύει την επικοινωνία και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών, ώστε να αντιληφθεί τι λειτουργεί ή όχι στη διαδικασία της διδασκαλίας και να προλάβει ενδεχομένως το “εσωτερικό εκρήγνυμαι” που μπορεί να φτάσει και στην ψυχολογική του και σωματική του εξάντληση.
Το πιο σημαντικό σε κάθε περίπτωση “burn out”, και πόσο μάλλον στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού, είναι η δύναμη της πίστης ότι αυτό αλλάζει μέσα από τη διαχείριση του εαυτού (αυτορρύθμιση) και μετά με τους άλλους.
*Η Κατερίνα Χαρίτου είναι σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης και Life coach
(Katerinaxaritou14@gmail:com)