- Με το θάνατό της προκάλεσε πλείστα σχόλια του κοινού και του τύπου για την ευθύνη της στην εκτέλεση θανατικών ποινών κατά Κυπρίων αγωνιστών κατά τον αντικατοχικό αγώνα κυρίως της Ε.Ο.Κ.Α. την περίοδο 1955-1959 και λίγα για άλλες επεμβάσεις της Αγγλίας κατά τρίτων χωρών και της Βόρειας Ιρλανδίας.
Ενδεικτικά από την εφημερίδα «ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ»:
Η εκτέλεση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και το σκοτεινό πρόσωπο της Ελισάβετ 09.09.2022 10:44.
Με μια της λέξη θα μπορούσε να τον σώσει.
Ο Αρχιεπίσκοπος Δωρόθεος, ο Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, ο δήμαρχος Λευκωσίας κ. Δέρβης, 40 Εργατικοί Άγγλοι βουλευτές, συντεχνίες, ο Αρχιεπίσκοπος Νοτίου Αφρικής Νικόδημος, ο Αμερικανός Γερουσιαστής Fulton, απλοί πολίτες προσπαθούν να ματαιώσουν αυτή την εκτέλεση.
Ο Χάρτινγκ, η αγγλική διπλωματία και η Βασίλισσα, απορρίπτουν την απονομή χάριτος.
Οι δικηγόροι του έστειλαν τηλεγράφημα στην νεαρή τότε Ελισάβετ που θα μπορούσε να δώσει χάρη με μία της λέξη. Η βασίλισσα, όμως, δεν απάντησε καν στο τηλεγράφημα.
Ουτε ο συζυγός της -ελληνικής καταγωγής για να μην ξεχνιόμαστε – Φίλιππος συγκινήθηκε.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου 1957, σε ηλικία μόλις 18 ετών.
«Τους χαιρετισμούς μου εις όλους και εύχομαι σύντομα την ελευθερία της Κύπρου» ήταν τα τελευταία λόγια του Ευαγόρα Παλληκαρίδη στον ιερέα που τον διάβασε πριν οδηγηθεί στο χώρο εκτέλεσης.
- Τα σχόλια αυτά, όπως συνάγεται από την αντιπαράθεση με άλλα υπερασπιστικά της Ελισάβετ από πρόσωπα γνωστά σε εμένα, τοποθετούνται ιδεολογικά σε μέτωπο αντιδεξιό και κατά της, ελέω θεού κάποτε και μεταγενέστερα κληρονομικής και ασχέτως ουσιαστικού ή τυπικού ρόλου, Μοναρχίας.
Το τελευταίο ζήτημα δεν εξετάζεται με το παρόν κείμενο και αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα του Βρετανικού λαού.
Η υπερασπιστική πλευρά της Ελισάβετ προσάπτει κακία ή μνησικακία σε πρόσωπο στερούμενο συνταγματικών αρμοδιοτήτων για άσκηση πολιτικής. Για την άποψη αυτή ή γίνεται παραπομπή σε νομική ανάλυση τρίτων ή δια ελαχίστων γραμμών αναφέρεται στην έλλειψη συνταγματικών δικαιωμάτων-αρμοδιοτήτων της αποβιώσασας Βασίλισσας να παρέμβει σχετικά.
Στον μη ειδικό, και μάλιστα για αλλοδαπό συνταγματικό δίκαιο, ανέκυψαν προφανή εύλογα ερωτήματα.
Ο/Η μονάρχης στη Μεγάλη Βρετανία (Αγγλία και ακόμα Σκωτία, Ουαλλία, Βόρεια Ιρλανδία) είναι ένα απλό σύμβολο ενότητας με διακοσμητικό ρόλο; Ουδεμία ουσιαστική αρμοδιότητα έχει και σε κανένα ζήτημα, ακόμα και σε έκτακτες καταστάσεις; Αν έχει και ουσιαστικές αρμοδιότητες πού και πότε τις έχει; Αν έχει μόνο τυπικές, θα μπορούσε και πάλι να ασκήσει ουσιαστικές παρεμβάσεις με μη θέση της τυπικά απαραίτητης υπογραφής για την κύρωση πράξεων της κυβέρνησης, της δικαιοσύνης, της εκκλησίας κ.λπ;
Συνακόλουθα στην υποθετική περίπτωση που η εκτέλεση θανατικής ποινής κατά Κυπρίων αγωνιστών θα αφορούσε χιλιάδες ή σ’αυτούς ανήκαν καθ’υπόθεση εξαιρετική και τα παιδιά της, ταχθέντα στο πλευρό των Κυπρίων, θα υπέγραφε την εκτέλεση της θανατικής ποινής; Αν δεν υπέγραφε την εκτέλεση της θανατικής ποινής, ποια θα ήταν η συνέπεια για τη Μοναρχία; Πίσω από τη δημοσιότητα θα μπορούσε να αποτρέψει τις εκτελέσεις;
- Για την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα πρέπει να γίνει αναφορά στο συνταγματικό δίκαιο της Αγγλίας.
Η Αγγλία ουδέποτε είχε θεσπισμένο γραπτό Σύνταγμα ή Καταστατικό Χάρτη με την έννοια, που αποδίδεται στον όρο στις σύγχρονες Δημοκρατίες.
Ξεκίνησε να έχει γραπτό κείμενο βασικών ελευθεριών και δικαιωμάτων των πολιτών της το 1215 με τη λεγόμενη MAGNA CARTA ή το μεγάλο χάρτη των ελευθεριών, από τις οποίες απέμειναν οι αναφορές στο δικαίωμα απονομής δικαιοσύνης και η ανεξαρτησία της εκκλησίας της από τον Πάπα. Ουσιαστικά ήταν το πρώτο μεγάλο βήμα στη δημιουργία κράτους δικαίου στο σύγχρονο κόσμο.
Ακολούθησαν πολλά άλλα κείμενα και ιδίως η διακήρυξη των δικαιωμάτων το 1689, η πρακτική εφαρμογή του πολιτεύματος, οι αποφάσεις των δικαστηρίων, διεθνείς συμβάσεις, η θεωρία στην ερμηνεία των συνταγματικών παραδοχών κ.ά.
Ενιαίο Σύνταγμα δεν υπάρχει, κανόνες όμως συνταγματικού δικαίου υφίστανται διάσπαρτοι κατά τα παραπάνω.
Σπουδαιότατο είναι πως το Κοινοβούλιο μπορεί να νομοθετήσει την αλλαγή οποιουδήποτε συνταγματικού κανόνα έχοντας απόλυτη ισχύ στο σημείο αυτό, χωρίς την ανάγκη προσφυγής σε συνταγματική αναθεώρηση με αυξημένη πλειοψηφία ή άλλες διαδικασίες.
Συνεπώς η υποταγή του Μονάρχη στο Κοινοβούλιο αποτελεί λαϊκή κατάκτηση, που τον καθιστά μόνο τυπικό αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας και της Δικαιοσύνης ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα.
Γινόταν όμως πάντοτε δεκτή αρμοδιότητα του/της Μονάρχου σε έκτακτες καταστάσεις.
- Προφανώς παρά τον τυπικό ρόλο της Μοναρχίας η δύναμη, που ασκούσε πάντα στις λαϊκές μάζες, ήταν ανάλογη αυτής της Εκκλησίας. Η λαϊκή λατρεία προς το πρόσωπο και το θεσμό με τις ουρές των πιστών, αλλά και η παρουσία ξένων ηγετών κατά την κηδεία της αποτελούν απόδειξη ισχύος.
Ποιος πολιτικός θα ήθελε ή θα διακινδύνευε ευθεία σύγκρουση με την Εκκλησία και τη Μοναρχία;
Πρακτικά ουδείς και άρα η δύναμη στο παρασκήνιο ήταν και είναι δεδομένη.
- Η Ελισάβετ Β’ δεν υπέγραψε μεν τη θανατική ποινή, ούτε υπόγραψε άρνηση χορήγησης χάριτος στους εκτελεσθέντες αγωνιστές, μη έχοντας σχετική αρμοδιότητα σύμφωνα με όλες ανεξαιρέτως τις πηγές, όμως θα μπορούσε να ασκήσει αρμοδιότητα λόγω έκτακτης κατάστασης απόλυτα συνταγματικά.
Σε κάθε περίπτωση στο παρασκήνιο θα μπορούσε να επηρεάσει, γεγονός που απέφυγε, όπως απέφυγε την πολιτική σύγκρουση με την εκτελεστική εξουσία-κυβέρνηση, ακολουθώντας τις συνταγματικές επιταγές.
Διότι είναι άλλο το ζήτημα της μη έμμεσης παρέμβασης στην εισβολή στο ΙΡΑΚ, στον πόλεμο στα Φώκλαντ (Μαλβίδες), στην παράδοση-επιστροφή του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα και άλλο η εκτέλεση θανατικών ποινών για αντικατοχικό αγώνα.
Δεν θα ήταν νοητή και αποδεκτή η πιστή εφαρμογή της συνταγματικής πρακτικής και παρατήρησης εκ του μακρόθεν της εκτέλεσης π.χ. χιλίων αγωνιστών κάθε ημέρα. Τέτοια άποψη θα συμμεριζόταν και την απάθεια των ανά των κόσμο Εκκλησιών από μόνο το λόγο της μη συμμετοχής τους στην πολιτική κατά τους εκκλησιαστικούς κανόνες. Η άποψη αυτή δεν θα μπορούσε ούτε στοιχειωδώς να έχει απήχηση και ανταπόκριση, διότι σε όλα τα γήινα υπάρχουν όρια.
Συμπερασματικά η Ελισάβετ έστω και νεαρή βασίλισσα ώφειλε είτε επισήμως, είτε παρασκηνιακά και αποδεδειγμένα να καταβάλει προσπάθεια αποτροπής των εκτελέσεων στην Κύπρο, όπως πιστεύω ασφαλώς θα κατέβαλε εάν επρόκειτο να εκτελεστούν τα δικά της παιδιά.
Η ηθική της ευθύνη κατά τούτο παραμένει ακέραια και το ατόπημα του θεσμού ανεξίτηλο.
*Ο Στέλιος Βασαλάκης είναι συνταξιούχος νομικός σύμβουλος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, δικηγόρος παρ’Α.Π. του Δ.Σ.Η., πτυχιούχος Νομικής Αθηνών και Πολιτικών Επιστημών